Voorbereidende lees- en spellingvaardigheden speels stimuleren bij kansarme en anders- en meertalige kleuters uit de derde kleuterklas via outdooractiviteiten

Celien en Evelyn Bracke en Busschots Evelyn Busschots
Persbericht

Leren door middel van spelen? Dat klinkt on-ge-loof-lijk goed in de oren!

Stimuleren van voorbereidende lees- en spellingvaardigheden bij kansarme, anders- en meertalige kleuters via “outdooractiviteiten”

Herinner jij je jouw kleutertijd nog? Op je vijfde luisterde je wellicht naar jouw juf die in de klas rijmde. Je zong liedjes en klapte hierbij enthousiast in je handen. De schrijfkrabbels onderaan jouw tekening evolueerden naar letters en aan het einde van de derde kleuterklas kon je met veel trots jouw eigen naam schrijven.

 

VERDER LEZEN?

Hoogstwaarschijnlijk zijn dit voor jou vervlogen tijden. De kans dat je in jouw omgeving in contact komt met kleuters is reëel. Ben je er ouder van? Maak je deel uit van een speelpleinwerking? Kom je in jouw professioneel leven dagelijks in contact met kleuters? Of is jouw nieuwsgierigheid geprikkeld naar waarom kinderrijmpjes onmisbaar zijn in de kleuterklas?

VOORBEREIDENDE LEES- EN SPELLINGVAARDIGHEDEN?

Kinderen ontwikkelen tijdens hun kleutertijd verscheidene vaardigheden als voorbereiding op het formele lees- en spellingonderwijs dat vanaf het eerste leerjaar wordt aangevat. Kleuters staan steeds meer stil bij de letters en klanken waarmee ze worden geconfronteerd. In dit artikel worden de vier vaardigheden met de grootst voorspellende waarde besproken.

“Ik klap twee maal en zeg tegelijkertijd ma-ma wanneer ik mama roep!”

De eerste vaardigheid waar een kleuter al op jonge leeftijd mee in aanraking komt, is het fonologisch bewustzijn. Het kind leert te luisteren naar de klankstructuur van woorden zonder rekening te houden met de betekenis van dit woord. De kleuters worden met andere woorden steeds vaardiger om kleinere klankeenheden waar te nemen. Deze vaardigheid ontwikkelt niet intuïtief. Expliciete leer- en oefenkansen zijn bijgevolg noodzakelijk.

“Aan het begin van /mama/ hoor ik een /mmm/!”

De vaardigheid die zich ontwikkelt na het fonologisch bewustzijn is het fonemisch bewustzijn. Kleuters worden zich bewust van het feit dat een woord uit verschillende klanken bestaat. Zo leren ze eveneens de minimale verschillen tussen woorden zoals /kat/ en /mat/ opmerken.

“Kijk, de eerste letter van mijn naam staat op die doos!”

Door impliciet in contact te komen met letters kunnen kleuters deze herkennen. Later zullen kleuters letters benoemen. Het is echter niet noodzakelijk dat alle letters worden benoemd aan het einde van de derde kleuterklas.

“Ik kan de eerste letter van mijn naam helemaal zelf schrijven!”

Kleuters experimenteren door pogingen te doen om communicatief en intentioneel te schrijven voor de aanvang van het formele onderwijs. Het is van belang om hierbij de kanttekening te maken dat kleuters fouten mogen maken. Elke poging tot schrijven, zelfs het maken van schrijfkrabbels, dient bekrachtigd te worden.

KANSARME, ANDERS- EN MEERTALIGE KLEUTERS

De literatuur toont aan dat kansarme, anders- en meertalige kleuters vaker moeilijkheden ondervinden bij het verwerven van voorbereidende lees- en spellingvaardigheden. Ze zijn een steeds groter wordende groep omwille van de diversiteit aan culturen en etnische groepen in onze samenleving. Extra stimulatie voor deze doelgroep is bijgevolg van groot belang. In wat volgt worden mogelijke verklaringen voor lagere voorbereidende lees- en spellingvaardigheden bij kansarme, anders- en meertalige kleuters gegeven.

Ouders fungeren als eerste leerkracht voor hun kind. Ze wijzen het kind spontaan op letters en woorden waarmee het in het dagelijks leven wordt geconfronteerd en zetten het kind aan tot het ondernemen van schrijfpogingen. Kansarme ouders doen dit mogelijk minder. Dit leidt tot minder experimenteergedrag. Bovendien is het taalgebruik van kinderen uit een lagere socio-economische klasse vaak minder rijk. De communicatie binnen het gezin is dikwijls minder verbaal (Callens & Van Vreckem, 2016). Ten slotte worden kansarme kinderen mogelijk minder voorgelezen waardoor ze minder in aanraking komen met lezen en spellen. Zowel de leesfrequentie als het voeren van dialogen is van belang. Kinderen worden gewezen op letters en klanken (Sonnenschein & Munsterman, 2002).

Zowel meertalige als anderstalige kinderen komen automatisch minder in contact met de standaardtaal die in ons land wordt gebruikt. Dit gebeurt voornamelijk wanneer er een ongelijke verdeling is tussen de eerste en tweede taal die door het kind wordt gesproken. In deze situatie is er sprake van een verminderde blootstelling aan beide talen waardoor de kinderen mogelijk minder worden gestimuleerd. Kleuters met een andere moedertaal dan het Nederlands maken gebruik van een ander taalsysteem. Het kind is bijgevolg verplicht om zich de verschillende klanken en regels eigen te maken in de verschillende talen die door hem of haar worden gesproken. Dit houdt meer werk in. De kans dat het kind problemen ondervindt bij dit leerproces wordt daarom groter. Er treden vaker problemen op wanneer de talen niet aan elkaar gerelateerd zijn. Sommige klanken uit het Nederlands zullen niet aanwezig zijn in de moedertaal. Het zal voor het kind moeilijker zijn om de klanken te herkennen en/of te schrijven. Dit kan op zijn beurt problemen bij het lezen veroorzaken (Hammer & Miccio, 2006).

OUTDOORACTIVITEITEN

Voor het stimuleren van de beschreven voorbereidende lees- en spellingvaardigheden werden aantrekkelijke “outdooractiviteiten” ontwikkeld. Kinderen worden op deze manier gestimuleerd om zich ondanks het grote aanbod aan multimedia uit te leven in de buitenlucht. Ze kunnen energie kwijt, halen een frisse neus en zijn in beweging. Daarnaast werd er met kosteloos of goedkoop materiaal gewerkt. Dit maakt het laagdrempelig voor iedereen, in het bijzonder voor kinderen uit kansarme gezinnen. Door op een speelse manier aan de slag te gaan, leren ze onbewust zonder een gevoel van falen te ervaren.

De outdooractiviteiten werden gebundeld binnen het thema ‘Kok Korneel’ en gepubliceerd op een openbare website (https://kleuters.wixsite.com/lezenenspellen). Niet enkel leerkrachten kunnen zich laten inspireren. Ook opvoeders, animatoren en ouders kunnen met het materiaal aan de slag.

Elke activiteit wordt geïntroduceerd met een geluidsfragment en een illustratie. Er werd telkens een informatiefiche toegevoegd met mogelijke aanpassingen in moeilijkheidsgraad.

Om rijm te stimuleren moeten kinderen bijvoorbeeld de juiste koksmuts met de juiste koksschort verbinden op basis van afgebeelde rijmwoorden. Aarzel niet om het volledige aanbod aan activiteiten op de website te bekijken.

 

Kleuters in jouw omgeving? Vergeet de kinderrijmpjes uit jouw kleutertijd niet. Denk terug aan de ontwikkelde outdooractiviteiten die een meerwaarde bieden om voorbereidende lees- en spellingvaardigheden te stimuleren en informeer anderen!

Bibliografie

Aram, D. (2006). Early literacy interventions: The relative roles of storybook reading, alphabetic activities, and their combination. Reading and Writing, 19(5), 489-515. doi: 10.1007/s11145-006-9005-2

Bowyer-Crane, C., Fricke, S., Schaefer, B., Lervåg, A., & Hulme, C. (2016). Early literacy and comprehension skills in children learning English as an additional language and monolingual children with language weaknesses. Reading and Writing, 30(4), 771-790. doi: 10.1007/s11145-016-9699-8

Callens, S., & Van Vreckem, C. (2016). Voorbereidende lees- en spellingvaardigheden in de kleuterklas… Extra aandacht voor kleuters uit taalarme milieus is noodzaak. Zorgbreed, 13(3), 16-25.

Frost, J. (2001). Phonemic awareness, spontaneous writing, and reading and spelling development from a preventive perspective. Reading and Writing, 14(5-6), 487-513. doi:10.1023/A:1011143002068

Hammer, C.S., & Miccio, A.W. (2006). Early Language and Reading Development of Bilingual Preschoolers From Low-Income Families. Top Language Disorder, 26(4), 322-337. Geraadpleegd op 13 juli 2017 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4586031/

Hindman, A.H., Skibbe, L.E., & Foster, T.D. (2014). Exploring the variety of parental talk during shared book reading and its contributions to preschool language and literacy: evidence from the Early Childhood Longitudinal Study-Birth Cohort. Reading and Writing, 27(2), 287-313. doi: 10.1007/s11145-013-9445-4

Hofslundsengen, H., Hagtvet, B. E., & Gustafsson, J-E. (2016). Immediate and delayed effects of invented writing intervention in preschool. Reading and Writing, 29(7), 1473-1495. doi: 10.1007/s11145-016-9646-8

Huijbregts, S., Förrer, M., & de Wit, M. (2008). Werkmap Fonemisch Bewustzijn. Aan de slag met klanken en letters in groep 1 en 2. Gent: Abimo.

Katholiek Onderwijs Vlaanderen (2016). Taalontwikkeling. Geraadpleegd op 6 februari 2018 via https://zill.katholiekonderwijs.vlaanderen/#!/leerinhoud/TO

Kind en Gezin (z.j.). Kansarmoedecijfers 2016. Geraadpleegd op 26 november 2017 via https://www.kindengezin.be/nieuws-en-actualiteit/2017/20170616-kansarmo…

Kuppen, S. E. A., & Bourke, E. (2017). Rhythmic Rhymes for Boosting Phonological Awareness in Socially Disadvantaged Children. Mind, Brain, and Education, 11(4), 181-189. doi: 10.1111/mbe.12148

Levin, I., & Aram, D. (2010). Mother-child joint writing and storybook reading and their effects on kindergartners’ literacy: an intervention study. Reading and Writing, 25(1), 217-249. doi: 10.1007/s11145-010-9254-y

Li, L., & Wu, X. (2015). Effects of Metalinguistic Awareness on Reading Comprehension and the Mediator Role of Reading Fluency form Grades 2 to 4. PLoS ONE, 10(3), 1-16. doi: 10.1371/journal.pone.0114417

Lundberg, I., Larsman, P., & Strid, A. (2010). Development of phonological awareness during the preschool year: the influence of gender and socio-economic status. Reading and Writing, 25(2), 305-320. doi: 10.1007/s11145-010-9269-4

Manders, E., De Bal, C., & Van Den Heuvel, E. (2013). Taalontwikkelingsstoornissen: fenomenen, onderzoek en behandeling. Antwerpen: Garant.

Muter, V., & Diethelm, K. (2001). The Contribution of Phonological Skills and Letter Knowledge to Early Reading Development in a Multilingual Population. Language Learning, 51(2), 187-219. doi: 10.1111/1467-9922.00153

Ouellette, G., & Sénéchal, M. (2008). Pathways to Literacy: A Study of Invented Spelling and Its Role in Learning to Read. Child Development, 79(4), 899-913. doi: 10.1111/j.1467-8624.2008.01166.x

Philips, B. M., Clancy-Menchetti, J., & Lonigan, C.J. (2008). Successful Phonological Awareness Instruction With Preschool Children: Lessons From the Classroom. Topics in Early Childhood Special Education, 28(1), 3-17. doi: 10.1177/0271121407313813

Raynolds, L. B., López-Velásquez, A., & Olivio Valentín, L. E. (2016). Exploring English and Spanish rhyme awareness and beginning sound segmentation skills in prekindergarten Spanish-speaking English Learners. Reading and Writing, 30(4), 719-737. doi: 10.1007/s11145-016-9696-y

Robins, S., Treiman, R., & Rosales, N. (2013). Letter knowledge in parent-child conversations. Reading and Writing, 27(3), 407-429. doi: 10.1007/s11145-013-9450-7

Roose, I., Pulinx, R., & Van Avermaet, P. (2014). Kleine kinderen, grote kansen. Hoe kleuterleraars leren omgaan met armoede en ongelijkheid. Kortrijk: Drukkerij Jo Vandenbulcke BVBA.

Silvén, M., & Rubinov, E. (2009). Language and preliteracy skills in bilinguals and monolinguals at preschool age: effects of exposure to richly inflected speech from birth. Reading and writing, 23(3-4), 385-414. doi: 10.1007/s11145-009-9206-6

Sonnenschein, S., & Munsterman, K. (2002). The influence of home-based reading interactions on 5-year-olds’ reading motivations and early literacy development. Early Childhood Research Quarterly, 17(3), 318-337. doi: 10.1016/S0885-2006(02)00167-9

Van Vreckem, C., & Callens, S. (2015). Voorbereidende lees- en spellingvaardigheden van Vlaamse en Nederlandse kleuters: meer verschillen dan gelijkenissen… Logopedie, 28(6), 31-45

Verhagen, W. (2009). Predicting early word recognition and spelling. Nijmegen: Ipskamp drukkers B.V.

Wackerle-Hollman, A. K., Schmitt, B. A., Bradfield, T. A., Rodriguez, M. C., & McConnell, S. R. (2013). Redefining Individual Growth and Development Indicators: Phonological Awareness. Journal of Learning Disabilities, 48(5), 495-510. doi: 10.1177/0022219413510181

Zeguers, M., & Snellings, P. (2016). De ontwikkeling en het trainen van leesvloeiendheid. In W. Van den Broeck (Red.), Handboek Dyslexieonderzoek: Wetenschappelijke inzichten in diagnostiek, oorzaken, preventie en behandeling van dyslexie (pp. 87-88). Acco: Leuven/Den Haag.

Universiteit of Hogeschool
Logopedie en Audiologie afstudeerrichting Logopedie
Publicatiejaar
2018
Promotor(en)
Christel Van Vreckem en Ilse Decock
Kernwoorden
Share this on: