Waarom moeilijk doen als het samen kan? (Steun zoeken en vinden bij collega’s is van cruciaal belang, ook in het onderwijs.)

Ze zorgen vaak voor een extra dosis energie, dat tikkeltje meer voldoening en geven een boost wanneer dat nodig blijkt te zijn: collega’s. Dat goede professionele en persoonlijke relaties van groot belang zijn, blijkt ook in het onderwijs. Veel leraren noemen dit zelfs de grootste bron van professionele stimulering en een hoofdreden om in het onderwijs te blijven.

Betekent dit dat we collega’s kunnen zien als een ideale, laagdrempelige en bovendien gratis ondersteuningsvorm voor starters? Biedt het inzetten op het uitbouwen van een persoonlijk en professioneel netwerk kansen om de hoge uitval bij starters in het onderwijs terug te dringen? Kan deze innovatieve focus de klassieke aanvangsbegeleiding aan de kant schuiven? Wordt er een einde gemaakt aan het probleem waar “iedereen over praat, maar niemand iets aan doet”? Dus: kunnen we door de focus te leggen op het socialisatieproces, meer leerkrachten aan boord houden?

DE SCHOOLBEL, EEN ALARMBEL

Jammer genoeg moeten we vaststellen dat er zowel in de literatuur als in de praktijk geringe aandacht wordt besteed aan het integreren van startende leraren binnen een reeds bestaand lerarenteam. Dat zou beter wel gebeuren, als men kijkt naar de volgende schokkende cijfers: één op vijf leraren in het lager onderwijs verlaat het onderwijs binnen de vijf jaar. Dat er in 2022 een tekort van maar liefst 17 000 leraren wordt voorspeld in het Vlaams onderwijs, is de reden dat we de toekomst niet bepaald rooskleuriger zien.

Startende leraren worden geconfronteerd met heel wat uitdagingen. Hierbij voelen ze zich weinig ondersteund op persoonlijk en professioneel vlak. De huidige begeleiding van startende leraren heeft dus weinig effect: het is tijd dat er iemand aan de alarmbel trekt.

SAMEN DELEN, SAMEN LEREN

Veel mensen brengen meer tijd door met hun collega’s dan met hun partner of gezin. Net daarom is het belangrijk te kunnen vertoeven in een sfeervol team. Goede relaties zijn belangrijk om zich te kunnen ontplooien en zich op zijn gemak te voelen.

Daar waar collega’s kritische vrienden zijn van elkaar, ontstaan er niet enkel een heleboel extra leerkansen, maar tilt men elkaars werk ook naar een hoger niveau. Denk maar aan het opkomende “sharing is caring”. Wanneer we dit bekijken vanuit het sociale menselijke aspect, kunnen we stellen dat wanneer men de krachten bundelt, men betere resultaten behaalt, wat dan weer zorgt voor duurzamere loopbanen.

“Samen delen, samen leren” is een motto dat meer en meer wordt gebruikt. Niet alleen als slagzin van de wereldeconomie of in het onderwijs om het belang van samenwerkend leren voor leerlingen te onderstrepen. Ook bij de professionele ontwikkeling van leraren wordt er steeds vaker aandacht besteed aan de sociale omgeving waarin leraren leren.

Zulke leermomenten gebeuren niet alleen in een formele setting, zoals een  nascholing, maar vooral in informele contexten bv. tijdens een babbel aan de koffiemachine, bij het voorbereiden van een schoolfeest,…  Om te kunnen leren in de dagelijkse lespraktijk, zijn de sociale relaties in een schoolteam erg belangrijk. In deze bachelorproef is gebleken dat collega’s inderdaad een grote rol spelen bij de ondersteuning die startende leraren broodnodig achten.

SAMEN SPELEN, SAMEN LEREN

Schoolteams die actief inzetten op het uitbouwen van dit persoonlijk en professioneel netwerk kunnen meer (startende) leraren aan boord houden.

De onderwijssector zou een pak minder enthousiaste en competente leraren verliezen.

SPINit! is een vormingsspel dat de integratie van de starter in het schoolteam of collegiale netwerk wil stimuleren.

De naam van het spel is een samenvattend: Sociaal Professioneel Innoverend Netwerken.

Op basis van een literatuurstudie werd SPINit! ontwikkeld, een vormingsspel voor lerarenteams dat op een laagdrempelige manier het belang van het schoolteam of collegiale netwerk centraal stelt. Daarbij werd rekening gehouden met vier kenmerken: de mate van toegankelijkheid van collega’s, de aanwezige kennis binnen het team, de waardering van die kennis en de psychologische veiligheid of kost om vragen te stellen. Ook wordt er ingespeeld op de verschillende soorten steun die collega’s kunnen bieden: inhoudelijke of professionele steun, sociale steun en emotionele steun. Deze zijn essentieel om te kunnen omgaan met het leraarschap.

Wanneer startende leraren geen antwoord krijgen op hun vragen, gaat er veel leerpotentieel verloren. Het spel SPINit! focust inhoudelijk dan ook op dialoog en samenwerking om enerzijds te kunnen socialiseren en anderzijds veel te kunnen bijleren in een open sfeer, om op die manier de integratie in het team te bevorderen.

VEEL GEBLAAT, VEEL WOL

Het spel SPINit! is erg relevant om een breder collegiaal netwerk uit te bouwen en in te spelen op elkaar als team. Het speelt op unieke wijze in op de vaststellingen die bleken uit zowel de literatuur als uit een bevraging vooraf aan starters. Daarin werd vastgesteld dat zij vaak contact zoeken met andere startende leraren. Wanneer zij op regelmatige basis samen worden gebracht, zou dit hen de kans bieden te ontdekken op welke vlakken ook de andere starters (nog) problemen ondervinden. Ook blijkt dat het collegiale netwerk van starters meestal beperkt blijft tot parallelcollega’s, vakcollega’s en zorgleraren.

Als elke scholengemeenschap over dit spel zou beschikken, kan het spel worden gespeeld door startende leraren tewerkgesteld in de desbetreffende scholen, met als doel hun hart te luchten bij elkaar en zich te kunnen identificeren met ervaringen van anderen. Van daaruit kan een beleid worden uitgewerkt, voor de hele scholengemeenschap, speciaal voor starters.

Nog belangrijk: het spel kan ook gespeeld worden door startende leraren en hun meer ervaren collega’s, bv. tijdens een personeelsvergadering, om te reflecteren waar de leraar zich bevindt in het collegiale netwerk van de school. In dit opzicht zou SPINit! een absolute meerwaarde kunnen zijn voor een school om banden te smeden, de groep te versterken, de sfeer te optimaliseren, elkaars talenten te leren kennen, maar vooral om meer inzicht te krijgen in het collegiale netwerk, dit te optimaliseren én om starters beter op te vangen en hun integratie in het team te bevorderen.

Om af te ronden verwijs ik graag naar Alan Daly. Tijdens de Onderwijs Research Dagen (ORD) citeerde hij voormalig Nederlands kunstschilder Vincent Van Gogh. Deze slotzin omvat de hele essentie van dit artikel: “You always lose when you’re isolated”.