Humanitaire crisis in vluchtelingenkamp Dadaab?
-“A monkey was walking along a river and saw a fish in it. The monkey said: “Look, that animal is under water, he’ll drown, I’ll save him.” He snatched up the fish, and in his hand the fish started to struggle. And the monkey said: “Look how happy he is.” Of course, the fish died, and the monkey said: “Oh, what a pity, if I had only come sooner I would have saved this guy.”-
Kan humanitaire hulp in sommige contexten meer kwaad dan goed doen? Na het bekijken van de documentaire ‘The trouble with aid’, waar verschillende gevalsituaties aantonen dat humanitaire hulp niet altijd gesmeerd loopt, besloot ik om “the troubles” van de humanitaire context in het Keniaanse vluchtelingenkamp Dadaab te onderzoeken in het kader van mijn masterproef. Omdat het risico voor veldwerk in Dadaab te hoog was, koos ik voor een veldwerkperiode in Nairobi, de hoofdstad van Kenia. Daar sprak ik met verschillende humanitaire organisaties en Somalische vluchtelingen over de penibele situatie in het kamp.
Somali boys collect water from a puddle at the sprawling Dadaab refugee complex in Kenya. Photograph: Tony Karumba/AFP/Getty
In het zog van de Somalische burgeroorlog en de opkomst van terroristische organisatie Al-Shabaab in de jaren negentig, steken dagelijks honderden Somaliërs de grens over richting het Keniaanse vluchtelingenkamp Dadaab. Hier hopen ze op een beter en vooral veiliger leven, dat hun thuisland niet kan bieden. Ondanks de aanwezigheid van verschillende hulporganisaties en de strenge beveiliging in en rond het vluchtelingenkamp, hebben zowel vluchtelingen als hulpverleners wekelijks te kampen met aanvallen van de terroristische groep Al-Shabaab. Deze kwam aan het einde van de jaren negentig op als bondgenoot van Al-Qaida en wist wereldwijde sympathie op te wekken bij jonge Somaliërs en jihadisten. In 2006 was de Somalische hoofdstad Mogadishu in handen van deze organisatie waardoor geen enkele inwoner er nog veilig was. Zo vertelden enkele vrouwelijke vluchtelingen me in Nairobi over hun vlucht uit Somalië en over de vele gruweldaden van Al-Shabaab.
Organisaties zoals onder andere de Lutheran World Federation, Danish Refugee Council, Amnesty International en UNHCR zijn dagelijks in de weer om het leven van vluchtelingen in Dadaab zo leefbaar mogelijk te maken. Ze voorzien hen van voedsel, kleren, onderwijs en onderdak. Echter wordt deze plek, die één van de grootste vluchtelingenkampen ter wereld is, door velen omschreven als ‘de hel’. Verkrachtingen, moorden, ziektes, overbevolking en aanvallen van Al-Shabaab zijn voor de inwoners van dit kamp dagelijkse kost. Een bijkomend probleem is het feit dat de Keniaanse regering pleit voor de sluiting van Dadaab aan het einde van dit jaar, met als reden dat het kamp een voedingsbodem voor terrorisme zou zijn. Omwille hiervan wil de Keniaanse regering in samenwerking met de aanwezige humanitaire organisaties ervoor zorgen dat het aantal Somalische vluchtelingen in Kenia snel vermindert. Om dit werkelijkheid te maken, hebben organisaties ‘voluntary repatriation’ projecten opgericht waarbij Somalische vluchtelingen teruggestuurd worden naar Somalië. Uit mijn onderzoek blijkt echter dat dit terugzenden vaak niet zo ‘vrijwillig’ is als de term zelf zegt. Zo werd uit gesprekken met Somalische vluchtelingen duidelijk dat ze niet willen en kunnen terugkeren naar hun vaderland uit schrik voor Al-Shabaab.
“I can be targeted by Al-Shabaab. Me, I don’t know what happened to my family after I left, I don’t know if they’ve killed my father, mother, I don’t know, so I can’t go back. I’ve ran away for my life.” (Somalische vluchtelinge, 08/04/2017 Nairobi)
“I never can and want to go back to Somalia, it’s a country that is torn apart by bad people and bad groups. It’s just horrible and sad. […] If I would have to go back there, I don’t know if I would even make it to the border of Somalia.”(Somalische vluchtelinge, 08/04/2017 Nairobi)
Zonder enig alternatief worden Somalische vluchtelingen teruggestuurd naar een land dat verscheurd is door terreur, oorlog en recent ook door hongersnood. Humanitaire organisaties zitten zelf met de handen in het haar omdat ze enerzijds weten dat Somalië nog niet klaar is om zijn gevluchte bevolking opnieuw op te vangen. Anderzijds is het volgens hen de enige manier om de vluchtelingen te plaatsen vóórdat de Keniaanse regering Dadaab definitief sluit en de vluchtelingen op straat zet waar ze illegaal zouden zijn.
Naast de ‘volutary repatriation’ projecten, die ervoor zorgen dat de humanitaire wereld in Kenia al heel wat kritiek te verduren kreeg, is er mogelijk ook sprake van ‘humanitarian negotiation’ in Dadaab. Dit is een proces waarbij humanitaire organisaties onderhandelen met militaire groepen, zoals Al-Shabaab. Het doel van deze onderhandelingen is om de toegang voor humanitaire hulp te behouden en zo bescherming en hulp tot bij de mensen in nood te kunnen verzekeren. Ondanks de goede intenties van deze onderhandelingen, zorgt het er ook voor dat militaire groepen zich financieel kunnen bevoorraden dankzij deze organisaties. Zo wordt een lopend conflict steeds in stand gehouden. De hulpverlening die actief is in Dadaab stond niet te popelen om het over dit fenomeen te hebben omdat dit hen in een slecht daglicht zou kunnen stellen. Een medewerker van Amnesty International liet echter blijken dat de kans groot is dat ‘humanitarian negotiation’ weldegelijk aanwezig is in Dadaab:
“It happens, specifically it has happened in Somalia a lot. But in Dadaab I’m not sure, but I wouldn’t be surprised, because you see the organisations that are active in Somalia, a few of them are also active in Dadaab… So if they negotiate in Somalia with Al-Shabaab, the probability that they also negotiate with them in Dadaab is high.”(Medewerker AI, 07/04/2017 Nairobi)
Ten slotte kan ik met data uit verschillende gesprekken wijzen op het feit dat de hulpverlening in Dadaab met goede intenties de vluchtelingen (net als de vis in bovenstaande quote) onder water wil houden, maar hen onrechtstreeks op weg zet naar de oppervlakte in Somalië waar hun reeds gevoerde strijd opnieuw begint.
Martens Louise
