Antibiotica voor dummies - Verpleegkundigen tegen het kennistekort

Lina Cassiers
Persbericht

Resistente bacteriën, een ver-van-mijn-bed-show?

Antibioticaresistentie, iedereen heeft deze term al wel eens opgevangen. Maar het vormt toch geen reden tot paniek? Nochtans wordt er voorspeld dat er tegen het jaar 2050 om de 3 seconden iemand zal sterven aan resistente bacteriën. Dit wilt zeggen dat er jaarlijks meer slachtoffers zullen vallen door antibioticaresistentie dan door kanker of verkeersongevallen. Onvermijdelijk... of kunnen we nog in actie schieten?

 

Het belang van antibiotica

Antibiotica valt niet meer weg te denken uit onze huidige gezondheidszorg. Een knie- of heupprothese, de behandeling van kanker, een keizersnede of een infectie die je tot bij de huisarts brengt, het zijn slechts enkele voorbeelden. Allen berusten ze op de beschikbaarheid van effectieve antibiotica. Door de opkomst van resistente bacteriën dreigt hier echter een einde aan te komen. Antibiotica voegt gemiddeld twintig jaar toe aan een mensenleven, zijn we dan wel klaar voor een wereld zonder?

 

Hoe werkt antibiotica nu concreet? Ze zorgen er niet voor dat alle schadelijke bacteriën in het lichaam geëlimineerd worden, wel doden ze een bepaald aantal bacteriën of stoppen ze hun groei. Op deze manier wordt de eigen afweer van het lichaam ondersteund, zodat de infectie overwonnen kan worden. Er is echter een belangrijke voorwaarde om dit proces in gang te kunnen zetten, namelijk dat de bacteriën die we willen bestrijden gevoelig dienen te zijn aan het toegediende antibioticum. En daar begint nu net het probleem van resistentie.

 

Waarom worden bacteriën plots resistent?

Zoals eerder vermeld is het dus noodzakelijk dat bacteriën gevoelig zijn aan bepaalde antibiotica, alvorens deze geneesmiddelen hun werk kunnen doen. Wanneer bacteriën resistent worden, zullen ze weerstand kunnen bieden tegen bepaalde antibiotica. Ze worden dus ongevoelig voor antibiotica waar ze voordien wel gevoelig aan waren, waardoor het risico optreedt dat bepaalde vormen van antibiotica onbruikbaar worden.

 

Waar liggen de oorzaken voor het ontstaan van deze resistentie? Enerzijds bestaan er bacteriën die van nature resistent zijn voor bepaalde antibiotica, anderzijds beschikken bacteriën ook over de mogelijkheid om zich aan te passen met behulp van genetische veranderingen. Het gaat zelfs zo ver dat bacteriën hun resistentie kunnen doorgeven aan andere bacteriën. Deze resistente bacteriën kunnen zich bovendien ook verspreiden tussen mensen onderling. Hierdoor wordt wereldwijd steeds meer resistentie vastgesteld.

Het ontstaan van resistente bacteriën lijkt dus een natuurlijk proces, en dat is het ook. Maar dit proces wordt ernstig versterkt door de mens zelf, met name door te vaak of nutteloos antibiotica te gebruiken, vroegtijdig te stoppen met een antibioticakuur en het niet respecteren van de voorgeschreven dosissen of tijdstippen. Hieruit blijkt dat de gehele bevolking medeverantwoordelijk is voor de problematiek van resistente bacteriën, de uitdaging bestaat er dus in om het met z’n allen beter aan te pakken.

 

image

Het antibiogram aan de linkerkant laat zien dat deze bacteriestam sensitief is aan de verschillende antibiotica. Het antibiogram aan de rechterkant toont het tegenovergestelde; deze bacteriestam is resistent aan de meeste antibiotica.

 

Hoe komt het dat er onvoorzichtig wordt omgesprongen met antibiotica? Omdat de algemene bevolking kampt met een kennistekort omtrent het correct gebruik van antibiotica en het gegeven van resistente bacteriën. Wanneer we bijvoorbeeld kijken naar de Belgische bevolking, is de meerderheid er nog steeds van overtuigd dat antibiotica zowel werkzaam is tegen bacteriën als tegen virussen.

Er werden in het verleden reeds meermaals campagnes georganiseerd om de bevolking te informeren en correct antibioticagebruik te promoten. De resultaten van deze campagnes blijven echter beperkt. Daarnaast verkrijgen patiënten vaak onvoldoende informatie van zorgverleners, hierdoor kunnen nadien bijvoorbeeld twijfels ontstaan over de correcte opvolging van een antibioticavoorschrift. Het kennistekort bij de algemene bevolking wegwerken vormt dus een van de belangrijkste oplossingen binnen de strijd tegen antibioticaresistentie.

 

Op zoek naar de oplossing

Binnen het kader van deze scriptieprijs werd op zoek gegaan naar een manier om de algemene bevolking te informeren omtrent correct antibioticagebruik en het gevaar van resistente bacteriën. Er werd achterhaald wat mensen verwachten van informatieoverdracht, alsook welke educatieve strategieën het meest efficiënt zijn. Zo werd bijvoorbeeld aangetoond dat schriftelijke informatie zeer nuttig is, aangezien deze steeds opnieuw geraadpleegd kan worden indien nodig. Een ander voorbeeld is dat zowel kinderen als volwassenen baat hebben bij een speelse manier van informatieoverdracht. Vanuit de bevindingen werd nieuw educatief materiaal ontwikkeld dat gehanteerd kan worden om het kennistekort bij de algemene bevolking te reduceren.

Waaruit bestaat het educatief materiaal? Een klein boekje waarin informatie aangeboden wordt omtrent correct antibioticagebruik en het risico op resistentie, met behulp van puzzels, afbeeldingen en weetjes. Op deze manier kan het kennistekort bij de lezer weggewerkt worden. Om het educatief materiaal concreet tot in de praktijk te kunnen brengen, werd gekozen voor een ziekenhuissetting. Het is de bedoeling dat patiënten die opgenomen worden in een ziekenhuis dit puzzelboekje ontvangen, zodanig dat ze tijdens hun verblijf kunnen bijleren over antibiotica en resistentie. Een belangrijk voordeel is dat er steeds gezondheidsverleners nabij zijn om eventuele vragen te beantwoorden of bijkomende informatie aan te bieden.

 

Uiteraard zal het puzzelboekje het probleem van resistente bacteriën niet eigenhandig kunnen oplossen. Er zijn meerdere factoren die bijdragen tot het probleem, waaronder het voorschrijfgedrag van artsen, de farmaceutische industrie en dierengeneeskunde. Wel biedt het een aanzienlijke mogelijkheid om de bevolking te informeren, zodanig dat zij een correct antibioticagebruik kunnen hanteren en zich bewust zijn van het risico op resistentie. Hierdoor vormt het puzzelboekje een stap in de goede richting, maar er zal wereldwijde actie noodzakelijk blijven om antibioticaresistentie tegen te gaan.

 

 

Het is duidelijk dat antibioticaresistentie een belangrijke uitdaging vormt voor onze volksgezondheid. Om dit probleem te kunnen aanpakken, dient het kennistekort bij de algemene bevolking omtrent antibioticagebruik en resistente bacteriën weggewerkt te worden. Het educatief materiaal dat ontwikkeld werd in het kader van deze scriptie kan hierin alvast een belangrijke rol spelen, maar verdere inspanningen blijven noodzakelijk om het ontstaan van resistente bacteriën te bestrijden. Alleen op deze manier kunnen we een toekomst met bruikbare antibiotica garanderen.

Bibliografie

Aerts, M., Bruyndonckx, R., Coenen, S., Goossens, H., Hens, N., Molenberghs, G. (2014, 12 maart). Measuring trends of outpatient antibiotic use in Europe: jointly modelling longitudinal data in defined daily doses and packages. Journal of Antimicrobial Chemotherapy, 69 (7), 1981-1986. Gevonden op het internet: https://academic.oup.com/jac/article-lookup/doi/10.1093/jac/dku063

 

Albiger, B., Earnshaw, S., Gilbro, S., Goossens, H., Magiorakos, A.P., Mancarella, G., et al. (2014, 16 oktober). European Antibiotic Awareness Day: a five-year perspective of Europe-wide actions to promote prudent use of antibiotics. Eurosurveillance, 19 (41). Gevonden op het internet: http://www.eurosurveillance.org/content/10.2807/1560-7917.ES2014.19.41…

 

Aminov, R.I. (2010, 8 december). A brief history of the antibiotic era: lessons learned and challenges for the future. National Center for Biotechnology information. Gevonden op het internet: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3109405/

 

Antibioticaresistentie. (2015, november). Gevonden op het internet: http://www.gezondheid.be/index.cfm?art_id=442&fuseaction=art

 

Barach, P., Bergenbrant, S., Dudzik-Urbaniak, E., Flink, M., Hesselink, G., Kalkman, C., et al. (2014, 13 september). Improving patient discharge and reducing hospital readmissions by using Intervention Mapping. BioMed Central Health Services Research, 14 (389). Gevonden op het internet: https://bmchealthservres.biomedcentral.com/articles/10.1186/1472-6963-1…

 

Basto, M., Fernandes, M., Fernandes, R., Jorge, P., Leite, A., Nogueira, P., et al. (2014, februari). Non-adherence to antibiotic therapy in patients visiting community pharmacies. International Journal of Clinical Pharmacy, 36 (1), 86-91. Gevonden op het internet: https://link.springer.com/article/10.1007/s11096-013-9850-4

 

Bell, B.G., Goossens, H., Pringle, M., Schellevis, F., Stobberingh, E. (2014, 9 januari). A systematic review and meta-analysis of the effects of antibiotic consumption on antibiotic resistance. BioMed Central Infectious Diseases, 14 (13). Gevonden op het internet: https://bmcinfectdis.biomedcentral.com/articles/10.1186/1471-2334-14-13…

 

Beutels, P., Blommaert, A., Coenen, S., Gielen, B., Goossens, H., Hens, N. (2012, december). Studie naar het effect van de Belgische antibioticacampagnes op het antibioticagebruik in de ambulante praktijk. Universiteit Antwerpen, InterMutualistisch Agentschap, UHasselt. Gevonden op het internet: http://www.nic-ima.be/IMG/pdf/rapport-antibioticaconsumptie-bapcoc-ima-…

 

Borgsteede, S.D., Hoffmann, E., Karapinar-Çarkit, F., Van den Bemt, P.M.L.A., Zoer, J. (2011, april). Information needs about medication according to patients discharged from a general hospital. Patient Education and Counseling, 83 (1), 22-28. Gevonden op het internet: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0738399110003125

 

Borgsteede, S.D., Egberts, A.C.G., Karapinar-Çarkit, F., Siegert, C., Van den Bemt, P.M.L.A., van Tulder, M., et al. (2010, 16 februari). The effect of the COACH program (Continuity Of Appropriate pharmacotherapy patient Counselling and Information transfer in Healthcare) on readmission rates in a multicultural population of internal medicine patients. BioMed Central, 10 (39). Gevonden op het internet: https://bmchealthservres.biomedcentral.com/articles/10.1186/1472-6963-1…

 

Carlet, J., Goossens, H., Harbarth, S., Jarlier, V., Pittet, D., Voss, A. (2012, 14 februari). Ready for a world without antibiotics? The Pensières Antibiotic Resistance Call to Action. BioMed Central. Gevonden op het internet: https://aricjournal.biomedcentral.com/articles/10.1186/2047-2994-1-11

 

Carpenito, L., bewerkt door Brinksma , A., van der Cingel , M., Hellema , F., Jansen, G., Kleve , R., et al. (2012). Excellent verplegen: zakboek verpleegkundige diagnosen. Groningen: Wolters-Noordhoff.

 

Casler, T., Curcio, K., Gillam, A.R., Gillam, S.W. (2016, augustus). Education for medications and side effects: a two part mechanism for improving the patient experience. Applied Nursing Research, 31, 72-78. Gevonden op het internet: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0897189715002347?via…

 

Chevalier, P., Claeys, C., Foulon, V., Spinewine, A. (2013, 16 maart). Approaches for improving continuity of care in medication management: a systematic review. International journal for Quality in Health Care, 25 (4). Gevonden op het internet: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23639854

 

Costelloe, C., Hay, A.D., Lovering, A., Mant, D., Metcalfe, C. (2010, 18 mei). Effect of antibiotic prescribing in primary care on antimicrobial resistance in individual patients: systematic review and meta-analysis. The British Medical Journal. Gevonden op het internet: http://www.bmj.com/content/340/bmj.c2096

 

De Belgische Commissie voor de Coördinatie van het Antibioticabeleid. (s.a.). Antibiotica: gebruik ze goed en enkel als het moet. Gevonden op het internet: http://www.gebruikantibioticacorrect.be/nl/risicos/resistentie

 

De Belgische Commissie voor de Coördinatie van het Antibioticabeleid. (2017). Richtlijnen voor anti-infectieuze behandelingen in ziekenhuizen: Chirurgische profylaxe: voorafgaandelijke opmerkingen. Gevonden op het internet: http://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/sites/default/files/document…

 

EOS. (2013, 27 december). Gezondheid: Antibiotica 2.0. EOS Wetenschap. Gevonden op het internet: https://www.eoswetenschap.eu/gezondheid/antibiotica-20

 

European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). (2017). Europese Antibiotica Dag, een Europees gezondheidsinitiatief. Gevonden op het internet: https://antibiotic.ecdc.europa.eu/nl

 

European Commission. (2016, juni). Report: Antimicrobial resistance. Gevonden op het internet: https://ec.europa.eu/health/amr/sites/amr/files/eb445_amr_generalreport…

 

Gamelearn. (2016, 15 november). Why are learning games for adults more effective than traditional learning? Gevonden op het internet: https://www.game-learn.com/why-are-learning-games-for-adults-more-effec…

 

Gauss, A., Haefeli, W.E., Rudofsky, G., Schwab, M., Seidling, H.M., Send, A.F.J. (2014, oktober). Pilot study to assess the influence of an enhanced medication plan on patient knowledge at hospital discharge. European Journal of Clinical Pharmacology, 70 (10), 1243-1250. Gevonden op het internet: https://link.springer.com/article/10.1007/s00228-014-1723-9

 

Goossens, H., Harbarth, S., Huttner, B., Verheij, T. (2010, januari). Characteristics and outcomes of public campaigns aimed at improving the use of antibiotics in outpatients in high-income countries. The lancet Infectious Diseases, 10, 17-31. Gevonden op het internet: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20129146

 

Hryniewicz, W., Mazińska, B., Strużycka, I. (2017, 17 februari). Surveys of public knowledge and attitudes with regard to antibiotics in Poland: did the European Antibiotic Awareness Day campaigns change attitudes? PLOS One, 12 (2). Gevonden op het internet: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28212400

 

Kayaert, L. (s.a.) Bachelorproef: gezondheidspromotie. Powerpointpresentatie. Onuitgegeven powerpointpresentatie voor de derde fase van de opleiding Verpleegkunde. Thomas More, Lier.

 

Mens en Gezondheid (2017, 4 oktober) Diversen: Antibiotica: algemene informatie. Gevonden op het internet: https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/diversen/46139-antibiotica-algemen…

 

Mens en Gezondheid (2015, 18 juni) Ziekten: Het verschil tussen een virus en een bacterie. Gevonden op het internet: https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/ziekten/24613-het-verschil-tussen-…

 

Mercer, D.K. (2017, 27 januari) New approaches to antibiotic resistance: antibiotic adjuvants. Gevonden op het internet: https://longitudeprize.org/blog-post/new-approaches-antibiotic-resistan…

 

Mohammadi, D. (2015, 19 juli). Resistance isn’t futile – how to tackle drug-resistant superbugs. The Guardian. Gevonden op het internet: https://www.theguardian.com/science/2015/jul/19/antibiotics-new-researc…

 

National Institute for Health and Care Excellence. (2017, 25 januari). NICE guideline: Antimicrobial stewardship: changing risk-related behaviours in the general population. Engeland. Gevonden op het internet: https://www.nice.org.uk/guidance/ng63

 

Sweers, A. (2013, 17 oktober). 6 stappen naar een goede interventie. Bohn Stafleu van Loghum. Gevonden op het internet: https://www.zorgwelzijn.nl/zes-stappen-naar-een-goede-interventie-13919…

 

van Everdingen, J., van den Eerenbeemt, A. (2010). Pinkhof Compact medisch woordenboek. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

 

Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid. (s.a.). Antibioticaresistentie: cijfers. Brussel. Gevonden op het internet:  https://www.wiv-isp.be/nl/gezondheidsonderwerpen/antibioticaresitentie/…

 

Wiersema, I. (s.a.) Resistentie tegen antibiotica. Gevonden op het internet: http://www.microbiologie.info/resistentie.html#

 

World Health Organization. (2009). Hoe je handen wassen? Genève, Zwitserland. Gevonden op het internet: http://www.vvsg.be/veiligheid/grieppandemie/Documents/AMDJ011%20Handenw…

 

World Health Organization. (2015a). Global action plan on antimicrobial resistance. Genève, Zwitserland. Gevonden op het internet: http://www.who.int/antimicrobial-resistance/publications/global-action-…

 

World Health Organization. (2015b, april). Worldwide country situation analysis: response to antimicrobial resistance. Genève, Zwitserland. Gevonden op het internet: http://www.who.int/drugresistance/documents/situationanalysis/en/

Universiteit of Hogeschool
Bachelor in de verpleegkunde
Publicatiejaar
2018
Promotor(en)
Conny Wouters
Kernwoorden
Share this on: