Descent into Inferno: From Dante's Divine Comedy, to Conrad's Heart of Darkness and Coppola's Apocalypse Now

Erkut Gultekin
Persbericht

Wist je dat de motieven in Coppola's Apocalypse Now en Dante’s Inferno gelijkaardig zijn?

Bovenstaande titel zegt veel... Maar lang niet alles. Een jaar lang heb ik onderzoek gevoerd naar de verbanden tussen Apocalypse Now, Heart of Darkness en La Divina Commedia. Hieruit bleek dat de literaire technieken die Dante hanteerde in de 14de eeuw, ver van verouderd zijn.

Intermedialiteit, wat is dat nu juist?

Een term waar ik tijdens mijn opleiding Taal- en Letterkunde aan de Vrije Universiteit Brussel lang mee gesukkeld heb. Maar na vijf jaar ben ik erin geslaagd om mij hier meester van te maken... Intermedialiteit is één van die meerdere betekenissen hebbende termen. Het hangt af van de context waarin je het woord gebruikt. Zo is bijvoorbeeld de keuze van Francis Ford Coppola (reg.), om de antagonist van zijn verhaal, kolonel Kurtz, het gedicht The Hollow Men voor te laten lezen, een vorm van intermedialiteit.

Dit gedicht van T.S. Eliot eindigt met een letterlijke verwijzing naar Heart of Darkness van Joseph Conrad: "Kurtz - He dead" (Conrad, 69). In onderstaande beeld, afkomstig uit een interview van Francis Coppola met John Milius, de auteur van het script, houdt Coppola het boek Heart of Darkness vast en geeft toe dat dit, tijdens het filmen, zijn bijbel was:

Francis Ford Coppola toont Conrad's Heart of Darkness aan John Milius.

De jungle, George Lucas en hippies

Overigens verklapt Milius in datzelfde interview enkele van zijn inspiratiebronnen voor het script van Apocalypse Now. Toen hij nog op de filmschool zat, introduceerde zijn leerkracht Owen Black hem tot Heart of Darkness. Hij vertelde over de talloze mislukte pogingen om dit kortverhaal te verfilmen. De zeventienjarige Milius raakte na het lezen van Heart of Darkness gepassioneerd door het jungle-thema. Meer bepaald ging het hem om de manier waarop de jungle een kracht an sich was… Een kracht waar je jezelf aan onderwerpt.

Een tweede belangrijke figuur is George Lucas, die later Star Wars en Indiana Jones regisseerde. Hij zat op dezelfde school als Milius en de twee kwamen goed overeen. De Vietnam-oorlog was in die tijd alomtegenwoordig. Je werd er sowieso door geconfronteerd, of je dat nu wou of niet. Tegelijk waren de eind jaren zestig die van de hippies. Zij waren kritischer over die oorlog. Er ontstond een strijd tussen de pro- en anti-kampen. En op het moment dat Lucas en Milius daarover discussiëerden, zei Lucas: “Waarom schrijf je daar niet over?”. Dat gesprek zorgde niet alleen voor de creatie van het script van de film, maar ook voor de geboorte van volgend logo:

Het ontstaan van het logo en titel van Apocalypse Now.

Nirvana Now en meta-niveau

Met Nirvana Now bedoelden de hippies uit de late jaren zestig dat het overbodig was om te wachten op dat ene moment van verlossing en innerlijke vrijheid. Door de consumptie van allerlei chemicaliën en verdovende middelen was het mogelijk om je te distantiëren van alle pijn in de wereld en te verkeren in een staat van extase. Milius maakte van dat logo een oorlogsvliegtuig en besloot “Nirvana” te vervangen door “Apocalypse”. Dit als kritiek op de Vietnam-oorlog.

Op meta-niveau is de film dan ook een perfect voorbeeld van hoe de Amerikaanse overheid erin geslaagd is om van die oorlog showbizz te maken. Soldaten die bereid zijn om een hele kustlijn te bombarderen om te kunnen surfen, illustreren dat het vermaak van de G.I. JOE prioritair is ten opzichte van welk bevel dan ook. Ook Coppola draagt zijn steentje bij aan dit meta-kritiek. In zijn cameo is namelijk te zien hoe hij zelf als regisseur een team cameramannen leidt en de voorbijlopende soldaten vraagt om “gewoon door te lopen en niet te kijken in de camera”. Iets later voegt hij hieraan toe dat het voor een televisieprogramma is:

De cameo van Francis Ford Coppola in Apocalypse Now.

Epische verhalen en queesten

Opmerkelijk is dat de literaire motieven die zowel in Inferno als Heart of Darkness voorkomen, diezelfde motieven zijn die Milius in zijn script heeft verwerkt. Zo wordt voor alle drie de protagonisten de omgeving steeds meer luguber. Terwijl Dante dit systematisch aanpakt, door te schrijven over de gruwels in de verschillende lagen van de hel, is de aanpak van Conrad eerder subtiel. De woordenschat van deze Engelstalige auteur van Poolse afkomst is namelijk zo rijk aan huiveringwekkende termen, dat het bijna natuurlijk aanvoelt. Wat Apocalypse Now betreft, getuigt de manier waarop Coppola beslist om het licht van de setting gradueel te dimmen van diens expertise als regisseur.

De drie protagonisten in Apocalypse Now, Heart of Darkness en La Divina Commedia hebben veel gemeen. De tocht door het donker van Captain Willard, Marlow en Dante (resp.) staat symbool voor een zoektocht naar het zelf. De missie van Willard is om Kurtz te vinden, de eens hoog geprijsde kolonel die, als gevolg van de krankzinnige omstandigheden van de oorlog, gek geworden is. Die van Marlow is om een kapitein te vervangen die ernstig ziek is, wiens naam (al dan niet toevallig) ook Kurtz is. Voor Dante is die missie eerder metaforisch van aard. Hij is in het begin van Inferno zijn weg kwijt, in de religieuze zin, en wenst het juiste pad terug te vinden. Een belangrijke scène in Apocalypse Now is wanneer Willard, nog voor zijn avontuur begint, niet kan leven met zijn eigen reflectie in de spiegel. Met deze reden slaat hij die spiegel stuk en wrijft hij met zijn bebloede handen over het gezicht:

De breakdown van Martin Sheen op de avond voor zijn verjaardag.

Vroeger werd gedacht dat deze scène uitgeschreven was in het script. Het is echter opgenomen op de avond voor de verjaardag van Martin Sheen, die Willard speelde. Hij had gedronken en werd verbaal agressief. Er ontstond een onuitgesproken spanning tussen de regisseur en zijn acteur. In plaats van zich terug te trekken, besloot Coppola om Sheen’s breakdown te filmen. Uiteindelijk resulteerde dit in één van de beste scènes uit de film, volgens vele critici.

Slotwoord

Ook voor mij was het af en toe een tocht door het donker. Maar de interessante bevindingen van het afgelopen jaar hebben mijn pad verlicht. Een onderzoek is eindeloos van aard. Zo hoop ik jou, de lezer, geprikkeld te hebben om nog meer nieuwe domeinen te verkennen.

Bibliografie

Alighieri, Dante, Dorothy L. Sayers, and Barbara Reynolds. The comedy of Dante Alighieri, the Florentine. Harmondsworth, Middlesex: Penguin Books, 1980.

Bahr, Fax, et al., directors. Hearts Of Darkness: A Filmmaker’s Apocalypse . American Zoetrope, 1991.

Barthes, Roland. Mythologies. Trans. Annette Lavers. New York: Hill and Wang, 1984.

Conrad, Joseph. Heart of Darkness: authoritative text, backgrounds and contexts, criticism. Ed. Paul B. Armstrong. New York: W.W. Norton & Co., 2006.

Coppola, Francis Ford, and John Milius. “Apocalypse Now - John Milius Interviewed by Francis Ford Coppola.” YouTube, 16 Nov. 2011, www.youtube.com/watch?v=JZswrVALi2M. Accessed 3 Oct. 2017. Web.

Coppola, Francis Ford, et al. Apocalypse Now Redux. Miramax Films, 2001.

Davis, Anita P. Dante's The divine comedy I. Piscataway, N.J: Research & Education Association, 2001.

Dryden, Linda J. "To Boldly Go: Heart of Darkness and Popular Culture" Heart of Darkness: authoritative text, backgrounds and contexts, criticism. New York: W.W. Norton & Co., 2006. 500-06.

Eliot, T. S. Collected poems, 1909-1962. New York: Harcourt, Brace & World, 1963.

Elleström, Lars, and Jørgen Bruhn. Media borders, multimodality and intermediality. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2010.  

Erdinast-Vulcan, Daphna. “The Failure of Metaphysics.” Heart of Darkness: authoritative text, backgrounds and contexts, criticism. New York: W.W. Norton & Co., 2006. 415-21.

Forman, Carol. Dante Alighieri's Divine comedy, the Inferno. Woodbury, N.Y: Barrons Educational Series, 1984.

Franke, William. Dante's interpretive journey. Chicago: University of Chicago Press, 1996.

Genette, Gérard. Palimpsests: literature in the second degree. Lincoln: University of Nebraska Press, 1997.

Greiff, Louis K. "Conrad’s Ethics and the Margins of Apocalypse Now." Heart of Darkness: authoritative text, backgrounds and contexts, criticism. New York: W.W. Norton & Co., 2006. 484-91.

Guerard, Albert. "The Journey Within." Heart of Darkness: authoritative text, backgrounds and contexts, criticism. New York: W.W. Norton & Co., 2006. 326-36.

Hawkins, Hunt. “Conrad’s Critique of Imperialism in Heart of Darkness.” PMLA 94 (March 1979): 286-99.

Hegel, Georg Wilhelm Friedrich. The Philosophy of Fine Art: Critical Theory sine Plato. Ed. Hazard Adams. New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1971. 518-31.

Herman, Luc, and Bart Vervaeck. Handbook of narrative analysis. Lincoln: University of Nebraska Press, 2005.

McFarlane, Brian. Novel to Film: An Introduction to the Theory of Adaptation. Oxford: Clarendon Press, 1996.

Moevs, Christian. The metaphysics of Dante's Comedy. New York: Oxford University Press, 2005.

Moore, Gene M., ed. Joseph Conrad’s Heart of Darkness. New York: Oxford University Press, 2004.

Norris, Margot. "Modernism and Vietnam." Heart of Darkness: authoritative text, backgrounds and contexts, criticism. New York: W.W. Norton & Co., 2006. 491-99.

Orr, Christopher. “The Discourse on Adaptation.” Wide Angle 6.2 (1984): 72-76.

Pamela, Demory. "Apocalypse Now Redux: Heart of Darkness Moves into New Territory." Literature/Film Quarterly; Salisbury, Md. Vol.35.1, 2007: 342-49..

Rahner, Karl. Sacramentum mundi: an encyclopedia of theology. London: Burns & Oates, 1968.

Rippl, Gabriele. Handbook of intermediality: literature - image - sound - music. Berlin Boston: De Gruyter, 2015.

Ryan. Narrative across media : the languages of storytelling. Lincoln: University of Nebraska Press, 2004.

Said, Edward. “Two Visions in Heart of Darkness.” Heart of Darkness: authoritative text, backgrounds and contexts, criticism. New York: W.W. Norton & Co., 2006. 422-29.  

Stam, Robert, and Alessandra Raengo. A companion to literature and film. Malden, MA: Blackwell Pub, 2004.

Universiteit of Hogeschool
Master of Arts in Linguistics and Literary Studies
Publicatiejaar
2018
Promotor(en)
Prof. Dr. Ann Peeters
Kernwoorden
Share this on: