(H)erkenning
(H)ERKENNING
Dementie is een trage ziekte. Een trage ziekte die veel te snel gaat. Stilaan verdwijnt alles. Meer en meer. Je probeert de dingen te begrijpen. Je volgt de gesprekken niet meer zo goed. Het gaat te snel. Alles zit te diep in je geheugen. Te ver weg. En je kan er niet meer aan.
Het belang van dementie in de huidige samenleving valt niet te onderschatten. In Europa ligt de kans om de aandoening te ontwikkelen reeds bijzonder hoog. Zo’n één op de vijf mensen zal gedurende hun leven het slachtoffer worden van dementie. Dementie is een aandoening die meer en meer zal voorkomen in de nabije toekomst. Als gevolg van de toenemende vergrijzing neemt ook het aantal personen met dementie en andere ouderdomsziekten toe. Hierdoor stijgt de nood aan een gepaste zorg, begeleiding en woonomgeving voor personen met dementie.
Met mijn ontwerp wil ik inspelen op de noodzaak aan een goede woonomgeving voor personen met dementie. Niet alleen ruimtelijk maar vooral ook vanuit sociaal standpunt. Het taboe rond dementie doorbreken bestaat er volgens mij voor een groot deel in om samen te wonen met dementerende personen en hen te aanvaarden in de maatschappij. Geen grote geïsoleerde instellingen waar mensen als het ware worden weggestoken en waar weinig tot geen interactie is met de bewoners, maar wel een woning in het dorp of in de stad. Een plaats waar men elkaar in de straat, in het park of bij de bakker kan ontmoeten en een praatje slaan. Ik ben ervan overtuigd dat een goede woonomgeving – zowel wat betreft de inplanting, de ruimtelijke kwaliteit als de sociale contacten die gestimuleerd worden – vanzelf ook een betere zorg en begeleiding met zich meebrengt. Met mijn ontwerp wil ik een woonomgeving creëren voor personen met én zonder dementie waarbij de focus wordt gelegd op wonen in plaats van op ziek zijn. Een woonomgeving waarbij de zorg onzichtbaar wordt.
Naast deze actuele noodzaak en mijn grote interesse voor het onderwerp is het vooral de plek in Bolzano in het noorden van Italië die me tot dit programma bracht. Een site aan de westelijke rand van de stad waar wijnlandschap en stadsweefsel als een sterk contrast naast elkaar liggen. Er is weinig tot geen connectie tussen de twee waardoor ze als twee afgescheiden elementen naasteen gesitueerd zijn. Er wordt zeer weinig ingegaan op de vele kwaliteiten die de rand biedt. De bestaande hoge nieuwbouwprojecten werden contextloos neergezet en als een scherm langs het landschap geplaatst. Ze schermen hierdoor de rest van de stad en haar inwoners af van het kwalitatieve groengebied dat zich erachter bevindt. De onuitgespeelde kwaliteiten dringen zich op als een noodzaak tot ingrijpen.
Met mijn ontwerp wil ik via een nieuwe rand voor de stad deze kwaliteiten van het karakteristieke wijnlandschap van Bolzano naar boven halen. Een tussengebied tussen stad en landschap waar alle bewoners van Bolzano kunnen verpozen tussen het groen. Het programma dat ik hiervoor inzet bestaat uit een mix van elementen waaronder publieke tuinen, polyvalente ruimtes, woningen en – als belangrijkste programma – groepswoningen voor personen met dementie. De site met zijn uitgesproken grens tussen stad en landschap verleent zich als een zeer geschikte locatie voor dit programma. Bij mensen met dementie is het immers erg belangrijk om een goed evenwicht te zoeken tussen prikkels. Er moet conitinu een juist evenwicht gezocht worden tussen afzondering en impulsen. Het project werd ontworpen aan de westelijke rand van de stad, niét omdat men de bewoners niet in de stad wil, maar omdat het de perfecte ligging is tussen enerzijds groen en anderzijds een stad waar jong en oud elkaar kan ontmoeten. Personen met dementie laten deelnemen aan de samenleving in plaats van hen te isoleren ver weg buiten de stad staat centraal. De nabijheid van basisvoorzieningen zoals winkels, scholen, dienstencentra en bibliotheken zijn erg belangrijk alsook de sociale contacten en interactie met anderen. Ook in omgekeerde richting is de integratie in de stad essentieel om de vooroordelen over dementie te helpen doorbreken. Er mag echter niet uit het oog worden verloren dat dementerende personen ook nood hebben aan een veilige, rustige en geborgen woonomgeving waar men zich kan afzonderen wanneer men hier nood aan heeft.
Het ontwerp werd opgebouwd volgens vijf denklijnen: tussenruimte, flexibel gebruik, collectiviteit, kleinschalige zorg en dementievriendelijk wonen. Ik onderzocht verschillende casestudies en sleutelteksten in verband met deze begrippen. Het creëren van een dementievriendelijke woonomgeving vereist een heel specifieke aanpak. Er zijn enorm veel elementen waarmee rekening kan gehouden worden om de levenskwaliteit van een persoon met dementie te verbeteren. Om mij in de denk- en leefwereld van een persoon met dementie te verdiepen, bezocht ik verschillende bestaande woonvoorzieningen in Vlaanderen voor dementerende personen. Hierdoor ontwikkelde ik een bepaalde visie over dementievriendelijk wonen en deze heb ik vertaald in een ontwerp. De visie werd opgebouwd volgens acht basisprincipes die in elk van mijn vier ontworpen groepswoningen terugkomen: keuken als centrum, heterogene groepssamenstelling, juiste prikkelbeheersing, contact met de buitenruimte, kleinschalig genormaliseerd wonen, vrijheid en autonomie van de bewoner, huiselijkheid en herkenbaarheid.
De titel van mijn project ‘(h)erkenning’ omvat de twee werkwoorden erkennen en herkennen. Het erkennen betreft het aanvaarden van personen met dementie in de samenleving. Waardering hebben voor wie men is en wat men doet, voor wat men kan en misschien niet meer kan. Het erkennen slaat op het bewust worden en accepteren van personen met dementie en hen een plaats bieden in de huidige prestatiegerichte maatschappij. Het herkennen slaat op het herinneren en oriënteren. De architectuur is een belangrijke factor voor een ondersteunende omgeving die meer levenskwaliteit biedt. Een persoon met dementie ervaart meer en meer een vervreemding van de wereld rondom zich. Men krijgt minder grip op de dingen die rond zich gebeuren en de leefwereld verengt. De architectuur speelt een cruciale rol in het bieden van een houvast aan de woonomgeving.
