Cinema Zoologie: Historiek en Programmering tijdens de Eerste Wereldoorlog
Cinema Zoologie: Publiek geheim uit de geschiedenis van de KMDA
Wie vandaag de dag een bezoek brengt aan de Antwerpse binnenstad en het majestueuze Centraal Station verlaat richting het Koningin Astridplein, is meteen getuige van de omvangrijke verbouwingswerken aan de Koningin Elisabethzaal. Waar deze Antwerpse parel momenteel een upgrade krijgt en weldra de klinkende naam Elisabeth Center Antwerp zal dragen, zette de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen 100 jaar geleden haar eerste stappen in de cinematografische wereld. Bij de oprichting van een nieuwe stadsbioscoop in volle oorlogstijd, rijst natuurlijk de vraag naar welke invloed de bezetter en de heersende Wereldoorlog uitoefenden op de gespeelde vertoningen en het dagelijkse leven in Cinema Zoologie.
Sinds de opkomst van de cinema in België eind 19de eeuw, is de bioscoop een van de favoriete tijdverdrijven van talrijke burgers. Sterk gefascineerd door de vertoonde bewegende beelden vallen ook de Antwerpenaren voor de magie van de cinemawereld. In de nasleep van deze moderne technologieën, ziet ook Cinema Zoologie in 1915 het daglicht onder impuls van de Duitse bezetter, maar eveneens ondanks de bijhorende strenge censuur. Hoewel de lokale overheden en Duitse autoriteiten een gezwind dagelijks bioscoopbestuur bemoeilijkten via een omvangrijke waslijst aan regels en wetten, slaagde Cinema Zoologie erin om, onder leiding van gepassioneerd en kunstminnend KMDA directeur Michel L’Hoëst, de oorlogsjaren succesvol door te komen en de gegoede burgerij te entertainen tot 1936.
Deze bioscoop, die bij de oprichting plaats kon bieden aan ongeveer 1500 kijkers, animeerde de voorname burgers met zowel interessante en vernieuwende documentaires als ontspannende films, afgewisseld door gekende en geliefde muziekstukken. Het Antwerpse Felixarchief herbergt vandaag de dag een zeer uitgebreid en uniek bedrijfsarchief van deze bioscoop.
Aan de hand van een gedetailleerd programmeringsonderzoek ontstond de mogelijkheid om een duidelijk beeld te vormen van de uitgevoerde invloed van de Duitse autoriteiten. Waar in 1915, de beginperiode van Cinema Zoologie, de invloed van de bezetter op de programmering van de bioscoop nog niet geheel duidelijk merkbaar was, veranderde deze tendens gestaag. Het eerste bestaansjaar werden tijdens de voorstellingen voornamelijk Franse films van de gerenommeerde productiestudio Gaumont vertoond, slechts één enkele film van Duitse makelij slaagde erin het witte doek in Cinema Zoologie te halen tijdens deze periode. Naarmate de tijd verstrijkt, sieren steeds vaker langspeelfilms het programma in deze Antwerpse bioscoop. Pas in de laatste twee oorlogsjaren is de invloed van de Duitse maatregelen en het invoerverbod op films uit vijandige landen duidelijk merkbaar, wanneer vrijwel alle recente films die geprojecteerd worden van Duitse of Deense productie zijn. Talrijke bekende werken van onder andere Louis Feuillade, Messter en Nordisk, het Deense productiehuis waarvan Cinema Zoologie de Belgische exclusiviteit kon uitspelen, mochten tijdens de oorlogsjaren aantreden op het witte doek in deze Antwerpse bioscoop. Aan de vooravond van de bevrijding kon dus gesteld worden dat het programma er grotendeels uitzag zoals de bezetters het voorzien hadden bij de oplegging van de strenge maatregelen; voornamelijk gevuld met recente Duitse en Deense films, vaak met filmsterren als Henny Porten en Viggo Larsen, en geflankeerd door reeds gekeurde korte, en minder belangrijke, films uit het vooroorlogse Frankrijk of Italië.
Met het einde van het Duitse bewind in November 1918, verdwijnen vrijwel meteen alle Duitse films van het witte doek in Cinema Zoologie. Het Antwerpse publiek kon opnieuw genieten van recente films uit zowel de vertrouwde Franse, als de in de Koekenstad debuterende Amerikaanse en Nederlandse filmindustrie. In de directe nasleep van de Wereldoorlog werd het filmprogramma gevuld met talloze documentaires en oorlogsdagbladen. Begin 1919 tenslotte viel de programmering opnieuw in de oude plooien en werden talrijke drama’s, komedies en muziekstukken wederom naarstig naast elkaar gepositioneerd en zou de bioscoop nog talrijke jaren een vaste waarde zijn in de Antwerpse bioscoopwereld.
Wanneer u zich weldra toevallig al kuierend voorbij de gevels op het Antwerpse Astridplein begeeft of in de nabije toekomst de gloednieuwe K3 zou ontdekken in het kersverse Elisabeth Center, onthoud dan dat deze plaats een eeuw geleden reeds een toevluchtsoord boordevol ontspanning bood en de Antwerpse burgerij voor enkele uren kon meeslepen naar een wereld waarbij de heersende oorlog zich ver achter de gesloten deuren van de filmzaal bevond.
