La Quarantaine, une mesure désuète ou nécessaire pour prévenir les pandémies?
Quarantaine, ouderwets of noodzakelijk om grootschalige epidemieën te voorkomen ?
Een jaar geleden kreeg de wereld te maken met een epidemie van het Ebolavirus op een « nooit eerder geziene » schaal. Wellicht niet de laatste, en als we niet langer meer met Ebola te maken krijgen, dan wel met een variant van griep, een variant van SARS, of een voorlopig nog onbekende ziekte. Van luchthavens herinneren velen zich wellicht nog wel nog dat ze de noodzakelijke maatregelen treffen om ons te beschermen, zoals tijdens de H1N1-griepepidemie van in 2005: van scans op koorts tot het uitdelen van mondmaskers en desinfecterende gels. Maar hoe zit het met het transport over de zee ? Is Antwerpen, onze belangrijkste haven, een risicogebied, langs waar dodelijke ziekten ons land kunnen binnensluipen? Zijn schepen nog in quarantaine te houden, zoals vroeger, of is dat een reeds lang voorbijgestreefde maatregel?
Grootschalige epidemieën door de eeuwen heen, zeeën en oceanen
Eeuwenlang al gaat de koopvaardij gepaard met ziekteverspreiding. Van de eerste voorzichtige reizen per zeilschip langs de kusten van Klein-Azië, tot aan de wereldwijde handel via stoomschepen de zeven wereldzeeën rond, zochten mensen hun weg, met in hun kielzog een hele troep ongewenste compagnons. Het zijn onder andere deze kleine knaagdieren, waarvan we de naam aan boord niet uitspreken omdat dat volgens het bijgeloof van de zeeman ongeluk inluidt, die uiteindelijk verantwoordelijk werden bevonden voor de verspreiding van de pest.
Havens en kuststeden trachtten zich tegen potentiële problemen te beschermen: schepen waarvan werd vastgesteld dat ze zieken aan boord droegen, kregen een verbod opgelegd om aan te meren. De eerste echte quarantaine dateert uit de veertiende eeuw (tijdens de pestepidemie van 1347–1352). Het is de Republiek van Venetië die als eerste een afzondering van zieken verordende, gedurende quaranta giorni, veertig dagen. Ten minste… dat was de theorie. Zo was er in 1720, gedurende de tweede pandemie van pest het geval van de Grand Saint Antoine. Deze driemaster kwam aan in de haven van Marseille met aan boord een lading kostbare stoffen bestemd voor notabelen van de stad. Het winstbejag ging echter voor op de veiligheid van de stad en de procedures van de quarantaine werden niet gerespecteerd. De lading werd aan land gebracht, geland en daarmee de vlooien van de geïnfecteerde ratten. Twee jaar later had Marseille de helft van haar inwoners verloren. Een berucht verhaal, en helaas niet het enige van deze strekking.
Het duurt echter tot de negentiende eeuw vooraleer het probleem van de wereldwijde ziekten ook wereldwijd aangepakt wordt, eerst via een reeks van veertien International Sanitary Conferences plaats (1851 – 1938). Later ontstond uit deze reeks congressen in 1948 de Wereldgezondheidsorganisatie, die op haar beurt in 1969 de eerste geconsolideerde versie van de International Health Regulations uitgaf. Dit is een rechtskundige document, dat ons in staat moet stellen om de internationale epidemieën aan banden te leggen, zonder nutteloze hindernissen te creëren voor het wereldwijde transport van personen en goederen.
Ebola
Het Ebolaverhaal zelf begint in 1976 in Antwerpen, in het Instituut voor Tropische Geneeskunde, wanneer een Sabena-piloot daar een blauwe thermofles afgeeft met daarin twee flesjes van bloed van een Belgische missionaris, overleden in het toenmalige Zaïre. Men dacht dat hij aan gele koorts was bezweken. Echter, zodra de wetenschappers het monster onder de microscoop bekijken, vinden ze een nieuw virus, nooit tevoren waargenomen: het Ebolavirus. Sindsdien veroorzaakte dit virus een twintigtal epidemieën in Afrika. 2400 mensen werden getroffen en ongeveer 1600 overleden aan de besmetting. Niet meteen de grote bedreiging voor de mensheid, lijkt het. Op zes december 2014 verandert dat. Emile, een peuter van twee, sterft aan het Ebolavirus. Het is het begin van een epidemie die heel West-Afrika laat trillen op zijn grondvesten. Ondertussen zijn bijna 28 500 mensen door de ziekte besmet, en zijn er 11 311 aan Ebola gestorven.
In praktijk
Om een antwoord te bieden aan de Ebolacrisis, werden wereldwijd allerlei maatregelen getroffen. De Wereldgezondheidsorganisatie vroeg alleszins om niet bij voorbaat alle grenzen te sluiten voor schepen die aankomen uit besmette landen, om de niet al te precaire economische toestand van dit gebied van wereld verder te verstoren. Sommige landen, zoals Canada, volgden dit dringend advies niet en hebben tijdelijk de toegang tot hun grondgebied geweigerd voor schepen uit de besmette zones. Andere landen stelden quarantaineperioden van 22 dagen in (de incubatietijd van het virus), nog andere kozen voor net voldoende lange perioden om een grondig bloedonderzoek uit te voeren.
En hoe zit het in ons land ? Ook België heeft maatregelen getroffen, hoewel het aantal schepen dat hier vanuit West-Afrika aanmeert niet hoger ligt dan twee of drie per week. Centraal in ons systeem staat Saniport, de Belgische sanitaire politie voor het internationaal verkeer. Het cruciale document in het verhaal is de Maritime Declaration of Health, een scheepslogboek met alle informatie rond de gezondheidvan alle mensen en dieren aan boord van de schip in. Telkens als een schip in de haven van Antwerpen aankomt met een Maritime Declaration of Health waar een geurtje aanzit, slaat Saniport alarm en zoekt meer informatie met de hulp van de Maritiem Reddings- en Coördinatiecentrum in Oostende (MRCC) en een extra medische vragenlijst indien nodig. Het 40ste smaldeel van de luchtmachtbasis van Kokzijde kan ook helpen als er een gedetailleerd onderzoek moet worden uitgevoerd aan boord van het schip zelf. Zodra Saniport over alle informatie beschikt, neemt het contact op met de Cel Medische Bewaking van de FOD Volksgezondheid, die dan verder zal overleggen met het Ebola-crisisteam en een advies zal uitbrengen. Ofwel mag het schip de haven binnen zoals elk ander schip met een zieke aan boord. Ofwel wordt het schip naar een punt vlakbij de haven geloodst , waar gespecialiseerd vervoer naar een referentieziekenhuis klaarstaat. De ruimte aan boord waar de zieke is verbleven heeft, wordt daarna gedesinfecteerd door de Civiele bescherming. Een volledige quarantaine van het gehele schip is dus niet meer noodzakelijk.
