Nussbaum op de PAAZ in AZ Klina: een praktische toepassing van de capabilities approach
Mogelijkheden zoeken waar er geen meer lijken te zijn
De scriptie van Liese Berkvens vertaalt een theorie die menselijk welzijn centraal zet, in een all-in-one pakket, om het psychiatrische veld te helpen de huidige uitdagingen aan te gaan. De nood voor deze hervorming is hoog nu de zorg voor mensen met een psychiatrische kwetsbaarheid meer en meer in handen van de samenleving wordt gelegd. Het werk reikt een breder perspectief op zorg aan. Het verbindt de kracht van de sociale en (para-)medische disciplines en stelt de mens en diens keuzevrijheid centraal in het opzetten van een behandeling rond de patiënt.
De capabilities approach is een normatief denkkader, gebaseerd op menselijke vrijheid. Het is een theorie die tien criteria voorstelt waaraan het leven van mensen moet voldoen, opdat ze de mogelijkheid hebben te kiezen voor een (voor hen) optimaal leven. Nussbaum, de auteur van deze theorie, stelt de mens en diens keuzevrijheid centraal. De criteria omvatten onder andere: “de mogelijkheid hebben om samen met anderen te leven”, “een eigen mening vormen”, “lichamelijk onschendbaar te zijn”… Dit lijken op het eerste zicht misschien zaken die niet direct van belang zijn in een psychiatrische setting. Het tegendeel is echter waar: mensgerichte zorg en de focus op welzijn helpen in het proces van herstel.
In psychiatrische afdelingen of ziekenhuizen bestaat nog steeds een zeer medische kijk op patiënten, wat stigmatiserend werkt. Stigmatiserend wil zeggen dat mensen zichzelf als falend en minderwaardig gaan bekijken. Dat komt omdat ze niet worden behandeld als iemand die zelf de touwtjes in handen kan nemen. De scriptie is geen aanval op de huidige psychiatrische zorg, ze plaatst wel enkele terechte vraagtekens.
De theorie van Nussbaum stelt voorop dat mensen alle mogelijkheden hebben om hun leven ten volle te kunnen leven. Een belangrijk punt in de theorie is dat mensen nog steeds zelf kunnen kiezen wat ze doen met hun leven; ze hebben zelfbeschikking en ze blijven dat hebben.
Het werk van Liese Berkvens introduceert dit, voor de zorg inspirerende, innovatieve denken, in de praktijk van een psychiatrische setting in een algemeen ziekenhuis. Na een grondige filosofisch-ethische evaluatie is de theorie omgezet in twee hanteerbare vragenlijsten. De sociale dienst of andere medewerkers in een psychiatrische afdeling of ziekenhuis kunnen de opgenomen vragen gebruiken om de patiënt beter en breder te leren kennen en zijn noden te ontdekken. De vragen zijn, in een beperkte testfase, afgenomen in gesprekken met patiënten en vanuit hun perspectief bruikbaar bevonden. Deze gesprekken zijn opgenomen in de scriptie en illustreren de nood aan een bredere kijk op mensen.
In de weergave van de gesprekken leest u dat patiënten zich vaak afgeschreven voelen, maar dat ze ook momenten hebben waarin ze hoop koesteren. Door de specifieke en open manier van vragen stellen, komen hun wensen en gevoelens volledig tot hun recht. De capabilities approach kan mee verandering brengen in hun leven.
Tijdens de opname kan het team dat rond de patiënt werkt, doelen voorop stellen aan de hand van de capabilities. Zij kunnen met een geoperationaliseerde lijst van de tien capabilities van Nussbaum nagaan waar de patiënt zelf aan wil werken en waar nog aan gewerkt moet worden. Op deze manier kan de evolutie in de opname op meerdere domeinen worden besproken. Wanneer aan het begin van de opname met de patiënt een gesprek wordt gevoerd aan de hand van de capabilities, kom je meer over de patiënt te weten en werkt de opname in twee richtingen. Patiënten voelen dat ze worden gehoord in hun eigen behandeling, doordat er grondig met hen wordt gesproken en ze als actor benaderd worden.
Met een voorbeeld met de capability dat mensen in staat moeten zijn om sociale banden te onderhouden, wordt de verandering die mensen kunnen geven aan hun leven, accuraat geïllustreerd. In een psychiatrische afdeling kan op die sociale banden worden ingespeeld door de leefomgeving van de patiënt te leren kennen en hem actief mee te betrekken bij de zorg en behandeling. Dat maakt het na de opname makkelijker voor de patiënt om terug te keren naar de eigen leefomgeving. Het is immers na het ontslag, wanneer mensen terug naar huis keren, dat het vaak misgaat. Mensen hervallen in hun oude gewoontes omdat ze niet meer ondersteund worden en zo verwaarlozen ze vaak hun therapie of medicatie. Een louter medische benadering geeft hier geen antwoord op. Wanneer er echter een bredere kijk wordt gehanteerd tijdens de opname van de patiënten worden deze problemen in de context en leefomgeving sneller opgemerkt. Een interdisciplinaire samenwerking, ondersteund door de capabilities approach, zoals onderzocht in de scriptie, biedt een oplossing die tegemoet komt aan de nieuwe uitdagingen.
Eén van deze uitdagingen is de druk van de vermaatschappelijking. Dat wil zeggen dat mensen in hun eigen omgeving verzorgd worden en zo bij voorkeur niet in een centrum of institutie belanden. De focus van de zorg verschuift hierdoor naar de leefwereld van de patiënt. Deze tendens heeft nood aan een nieuwe kijk op zorg en herstel. De scriptie reikt een nieuwe benadering aan en legt de nadruk op de mogelijkheden van mensen om alle ondersteuning te krijgen die nodig is.
Als u weet dat één op vier Belgen kampt met psychisch onbehagen (http://health.belgium.be), is de kans ook voor u reëel dat u in een voorziening wordt opgenomen. Dit wekt misschien een onbehaaglijk gevoel bij u op, maar probeer u voor te stellen dat u opgenomen wordt. De vraag is dan of u wilt behandeld worden vanuit uw ziektebeeld en op basis van diagnostische en medische criteria. Of wilt u liever een geïntegreerde behandeling waarbij naast het medische ook het sociale, het relationele en het persoonlijke een plaats krijgen? De scriptie van Liese Berkvens is een oproep voor de tweede optie.
