Communistisch erfgoedtoerisme in Polen: De (toeristische) representatie van Nowa Huta door culture brokers.
Wat als een pijnlijk verleden een toeristische attractie wordt?
Case: communistisch erfgoed in Nowa Huta, Polen
Na de val van het communisme in 1989 bleef de impact van het regime overal zichtbaar en voelbaar. 'In de vergeetput ermee!' dachten de nieuwe machthebbers. Er was echter geen rekening gehouden met enkele curieuzeneuzen. Westerse toeristen stonden namelijk te popelen om het ongekende communisme (lees: de vijand tijdens de Koude Oorlog) te komen bezichtigen. In volle overgang richting kapitalisme en andere westerse idealen, kwam de toeristische interesse in het pijnlijk verleden erg ongelegen voor deze landen.
Westerse toeristen in Polen
Bij toerisme naar het voormalige Oostblok denken we vaak aan grauwe en grijze gebouwen, aftandse wagens en wodka drinkende nozems. Niets is minder waar. Polen heeft naast prachtige steden en natuurgebieden zelfs ook de Europese variant van de bizon in het wild rondlopen.
In het zuiden van Polen ligt Krakau. Elk jaar vergapen zich enkele honderdduizenden toeristen aan de schoonheid van deze Oost-Europese parel. Westerse toeristen gebruiken Krakau ook als uitvalsbasis voor een bezoekje aan het naziconcentratiekamp van Auschwitz-Birkenau en de zoutmijnen van Wieliczka. Beide bezienswaardigheden staan op de werelderfgoedlijst van UNESCO. In de schaduw van deze toeristische trekpleisters ligt Nowa Huta, een communistische wijk van Krakau.
Nowa wie? Nowa wat?
Nowa Huta, letterlijk vertaald Nieuwe Staalfabriek, werd op bevel van de Communistische Partij in 1949 opgebouwd. Voor deze geplande socialistische stad moesten enkele dorpjes en landelijke omgeving naast Krakau letterlijk en figuurlijk plaats maken. De oprichting van Nowa Huta, dat nu bij Krakau hoort, was pure propaganda. De perfecte socialistische samenleving zou er hoogtij vieren. Nowa Huta was met andere woorden een communistisch paradijs voor de inwoners. Een utopie, zo bleek, want niet iedereen was tevreden met het goddeloze en repressieve systeem en al gauw ontstonden heel wat schermutselingen. Niet enkel in Nowa Huta, maar ook elders in Polen braken turbulente tijden aan die uiteindelijk de val van het communisme in Polen inluidden.
Vandaag is Nowa Huta, volgens vele Krakauers, een plek waar werkloze voetbalhooligans de plak zwaaien. Hoewel de criminaliteitscijfers niet verschillen van andere wijken, zet geen enkele Krakauer uit schrik een voet in Nowa Huta. Krakau is helemaal niet trots op de wijk, maar dan wel vooral omdat het doet herinneren aan de communistische onderdrukking.
Communistische overblijfselen als een doorn in het oog
Een ongewild verleden is zeker niet alleen in Polen terug te vinden, denk maar aan Duitsland met het nazisme, Zuid-Afrika met de Apartheid en Spanje met de Franco-dictatuur. Ook dichter bij huis komt dit voor. Zijn wij namelijk trots op ons koloniaal erfgoed? Zijn we trots op de paleizen en standbeelden die betaald werden met bloed, zweet en tranen van Congolezen?
Hoewel Nowa Huta tijdens het communisme geprezen werd, ging het na de val van dit regime bergaf. Krakau liet Nowa Huta en haar bewoners links liggen, want ze belichaamden alles wat niet strookte met het nieuwe pro-kapitalistische en pro-Europese beleid van het stadsbestuur. De Oost-Europeanen moesten aan de toekomst denken, niet meer aan het verleden. Veel gebouwen en andere relikwieën in Oost-Europa werden vernietigd. Net zoals later de standbeelden van Saddam Hoessein in Irak, werden ook beelden van Lenin en Stalin met kranen opgelicht van hun voetstuk. Echter, westerse toeristen gooiden roet in het eten. Ook vandaag nog willen ze wel eens achter de schermen van het gevallen IJzeren Gordijn komen kijken.
Gidsen uit Krakau
Het stadsbestuur van Krakau, dat heel veel toeristen aantrekt, doet weinig moeite om het toerisme in het Nowa Huta te ontwikkelen. Zowel de toeristische aandacht voor de wijk, als de wijk zelf is ongewild. Het is deels dankzij privéondernemers uit Krakau dat toeristen het overvolle historische stadscentrum verlaten voor een alternatieve excursie naar Nowa Huta. En dan nog raakt slechts 2.1% van de buitenlandse bezoekers in Krakau verzeild in Nowa Huta.
De bewoners die in de vergetelheid geraakt waren, zijn blij dat ze via het toerisme terug aandacht krijgen. De keerzijde is dat de rondleidingen eerder een clichébeeld over Nowa Huta en het communisme weergeven, dan de realiteit. Juist omdat het communistisch erfgoed van Nowa Huta niet gewaardeerd wordt door alle betrokken partijen, is de toeristische representatie ervan problematisch.
Stelt u zich eens voor dat groepjes toeristen onder begeleiding van een gids naar uw stad of dorpje komen. De gids toont plekken en vertelt onjuiste verhalen of de halve waarheid. Het is dagelijkse kost voor de inwoners van Nowa Huta. Voor de gidsen uit Krakau staan namelijk het entertainen van de toeristen en het geld dat ze daarvoor krijgen centraal. Oudere Nowa Hutters denken vaak aan de goeie ouwe tijd. Ze hadden werk, geld en een huis. De gidsen uit Krakau verwijzen liever naar de onderdrukking van het communisme en de opstanden uit die periode.
Pijnlijk verleden en toerisme
Toerisme en een pijnlijk verleden gaan dus niet hand in hand zonder op iemands tenen te trappen. Ook in Nowa Huta is dit het geval. Het stadsbestuur van Krakau juicht de excursies naar Nowa Huta niet toe. Het zijn privébedrijven die initiatief namen en waarvan de gidsen maar al te graag vertellen wat de toeristen willen horen: jullie waren bofkonten om in het Westen geboren te zijn. Al met al staan de bewoners van Nowa Huta gelaten tegenover de gidsen die bovendien vaak de spot met hen drijven. De residenten zijn namelijk blij dat privébedrijven Nowa Huta opnieuw op de kaart zetten. De inwoners van Nowa Huta verwelkomen de toeristen omdat ze de lokale economie een boost geven. De toeristische representatie van hun wijk vormt echter nog een heikel punt. Toch zal met een verdere ontwikkeling van het lokaal toerisme in Nowa Huta het verhaal van de bewoners meer op de voorgrond kunnen treden.
