An overview of the opportunities for enhancing the quality of handover moments in healthcare - a qualitative study
Wat als ... de oncologische patiënt meer inbreng had?
Iedereen kent jammer genoeg wel iemand in zijn omgeving de lijdt aan kanker. Het geheel van zorgverleners rondom deze patiënt staat in voor de onderlinge overdracht van (essentiële) informatie. Doordat deze zorgverleners met zo'n grote groep zijn, kan de overdracht van informatie soms mank lopen. Daarom werkt men in de oncologische gezondheidszorg met zorgpaden en case management, ook patient empowerment krijgt de jongste tijd meer en meer aandacht.
Stel, u bent zelf kankerpatiënt, wenst u dan meer betrokken te worden in uw zorgproces of laat u dit liever over aan de zorgverleners?
OVERGANGSMOMENTEN
De tendens waarbij patiënten zorg ontvangen van meerdere zorgverleners (multidisciplinariteit) leidt ertoe dat het verbeteren van de continuïteit van de zorg een onderzoeksprioriteit is geworden. Kort even het hoofdbegrip schetsen, namelijk overgangsmomenten. Die houden een uitwisseling van verantwoordelijkheid, informatie en autoriteit van de ene zorgverlener naar de andere, in. Voorbeelden hierbij zijn: de overdracht van informatie van huisarts naar het ziekenhuis, van oncoloog naar verpleegkundigen, van patiënt naar zorgverleners, van ziekenhuis naar huisarts, enz. Overgangsmomenten zijn erg gevoelig voor fouten, gezien informatie tijdens de overdracht verkeerd kan begrepen worden of zelfs verloren kan raken.
NOOD AAN STANDAARDISATIE
Hiertoe onderstreepten meerdere gezondheidsorganisaties (World Health Organisation, Joint Comission) overgangsmomenten als zijnde een risico voor de patiëntveiligheid waarbij deze de zorgsector aanspoorden om nog meer te gaan standaardiseren. Dit standaardiseren kan gebeuren aan de hand van zorgpaden. In de oncologische setting gaat dit bij de ene pathologie makkelijker dan bij de andere. Het traject van een patiënt met borstkanker is bijvoorbeeld veel meer voorspelbaar dan bijvoorbeeld het traject van iemand met huidkanker. Deze gestandaardiseerde trajecten worden vervolgens na herhaaldelijk overleg en de nodige bijsturing gegoten in een zorgpad, waarin een standaard traject wordt beschreven voor een patiënt met bijvoorbeeld borstkanker. Deze zorgpaden worden steeds onderbouwd door de laatste wetenschappelijke bevindingen. Op die manier worden al veel (menselijke) fouten vermeden, net doordat dit zo goed uitgeschreven is. Vanzelfsprekend kan niet alles onder de grote noemer van een zorgpad. Elke patiënt is immers uniek, waarbij er steeds moet kunnen afgeweken worden van het oorspronkelijke zorgpad.
CASE MANAGER
Hierop aansluitend is er de case manager. Deze persoon vormt eigenlijk de figuurlijke rode draad voor de patiënt doorheen dit praktisch, maar vooral ook emotioneel zware zorgproces. De case manager volgt de patiënt vanaf de eerste consultatie tot en met het einde van de behandeling, dit gelijklopend met de duur van het zorgpad. De taak van deze voornoemde houdt in dat de patiënt de ruimte krijgt om eerst en vooral de diagnose op een begrijpelijke manier te horen te krijgen. Een ander argument is dat patiënten vaak een drempel ervaren om hun vraag te stellen ten aanzien van hun oncoloog. De case manager is beter bereikbaar voor de patiënten, wat hen toelaat om een vollediger beeld te vormen van de betrokken patiënt. Het consult waarbij de diagnose wordt toegelicht aan de patiënt wordt vaak samen met de case manager gedaan. Op die manier is er overlap, wat de onderlinge informatieoverdracht positief kan beïnvloeden. Aansluitend is er nog een gesprek met patiënt en case manager. Dit gesprek is voornamelijk bedoeld om de patiënt op te vangen (psychosociale begeleiding) en ook om na te gaan of de patiënt alles correct begrepen heeft. De case manager kan beschreven worden als een 'tolk voor de arts en als een advocaat voor de patiënten'. Tevens wordt met behulp van het zorgpad enkele afspraken ingepland in het kader van de opvolging. De case manager is echter ook telefonisch en per mail bereikbaar buiten de vastgelegde afspraken. Case managers gaven aan dat ze merken dat er door hun interventies minder mensen door de mazen van het net glippen. Ook hebben ze een belangrijke doorverwijsfunctie, bijvoorbeeld naar psycholoog en dergelijke toe. Ze zijn als het ware 'de lijm tussen de verschillende zorgverleners'..
PATIENT EMPOWERMENT
Ik kan mij voorstellen dat u als lezer nog wat op uw honger blijft zitten met de hoofdtitel in het achterhoofd. Deze titel stemt tot nadenken, gezien 'patient empowerment' momenteel wel een hot item blijkt te zijn in de (oncologische) gezondheidszorg. De vraag blijft echter of de patiënten in kwestie hier al dan niet wensen in mee te gaan... Het proces van patient empowerment start met de kennis van de patiënt, hierbij dient deze ondersteund te worden door zorgprofessionelen. Vervolgens kan de patiënt door het hebben van de vereiste kennis ook controle uitoefenen over zijn/haar zorgproces. Deze controle houdt bijvoorbeeld het managen van zijn gezondheidsconditie in, door bijvoorbeeld het herkennen van bijwerkingen en hierop kunnen reageren. Tenslotte kan de patiënt participeren in zijn/haar zorgproces en dit uiteraard in samenwerking met de omringende zorgverleners. Het uiteindelijke doel is dat de patiënt betekenisvol betrokken kan zijn in zijn/haar gezondheidstoestand. Met een knipoog naar de titel blijft de vraag natuurlijk of de oncologische patiënt hier zelf ook achter staat. Uit de thesis is gebleken dat sommige patiënten meer betrokken willen zijn en andere niet. Ook kwam naar voren dat dit soms situatieafhankelijk is, bijvoorbeeld heeft de 'empowerde' patiënt wanneer hij zich heel ziek voelt minder nood aan betekenisvolle betrokkenheid in zijn/haar zorgproces... Uit de thesis is gebleken dat de communicatie tussen huisarts en het ziekenhuis ruimte kent voor verbetering. Onderzoek wees uit dat patient empowerment mogelijks hulp kan bieden in het maken van een brug tussen beide. Voor de concrete uitwerking is meer diepgaand onderzoek wenselijk.
BLIK OP DE TOEKOMST
De combinatie van zorgpaden, case management en patient empowerment blijkt alvast al aan te slaan in het kader van het verhogen van de kwaliteit van de overgangsmomenten. Het zorgpad kan omschreven worden als een houvast, waarbij de case manager zorgt voor aanvulling door tegemoet te komen aan de noden van de individuele patiënt. Er is weinig evidentie rond wat nu precies een doeltreffende overdracht van informatie maakt. Meer onderzoek dringt zich op. De (oncologische) gezondheidszorg blijft innoveren, waarbij patient empowerment nog een extra dimensie kan bieden in het verhogen van de gepercipieerde kwaliteit van de overgangsmomenten in de oncologische gezondheidszorg.
