Stof in de hedendaagse kunst: het artistiek inzetten van de aspecten van stof in stofkunst
HEDENDAAGSE KUNST VAN ONDER HET STOF
Huisstof in de hedendaagse kunst
Art for me is like dust in that it is a by-product of living - it is the product of the breakdown and fusion of ideas and materials. Dust is the stuff that connects everything together, from our dead skin cells to remnants of the birth of stars and planets. Dust penetrates deep within what it means to be human.
- Paul Hazelton[1]
Net als Mr. Proper houden we er niet van: stof is slecht voor onze gezondheid, slecht voor onze sociale status – denk aan het schaamrood dat je krijgt wanneer je als gastheer/-vrouw een plukje stof over het hoofd gezien hebt - en slecht voor het voortbestaan van alle mogelijke voorwerpen, van een Rubens tot de nieuwste PlayStation. Geen wonder dat een museumploeg al het nodige in zijn werk stelt om stof te bannen uit de White Cube. Toch ondermijnen enkele gevatte kunstenaars de wanhopige pogingen van een museum om stof buiten de museummuren te houden. Deze stofkunstenaars gaan aan de slag met (huis)stof als kunstmateriaal en brengen op deze manier stof (opnieuw) binnen in het museum.
In mijn thesis ‘Stof in de hedendaagse kunst. Het artistiek inzetten van de aspecten van stof in stofkunst’ wordt een antwoord geformuleerd op de vraag welke aspecten van stof artistiek worden ingezet in hedendaagse stofkunstwerken.
We schrijven immers heel wat betekenissen toe aan stof: stof als symbool voor het verval, de dood, een gebrek aan hygiëne, de tijd en vernietiging. Stof als waardeloos, banaal, alledaags materiaal dat we, doordat het balanceert op de grens van het zichtbare en het onzichtbare, nauwelijks (willen) opmerken. Ook het idee van stof als een microkosmos, een op zichzelf staande kleine wereld vormt een interessant uitgangspunt voor verschillende kunstenaars. Afhankelijk van de locatie wordt de heterogene massa van stof immers helemaal anders opgebouwd. Op deze manier is stof in staat ons een heleboel over onze geschiedenis te vertellen: het vormt de ideale getuige.
Bij het beantwoorden van onze onderzoeksvraag hebben we ervoor gekozen de aspecten van stof die gebruikt worden in stofkunstwerken op te delen in twee categorieën: tijd en ruimte. Deze twee parameters zijn in staat op een vlotte en heldere manier alle aspecten van stof samen te bundelen. Voor de analyse van een stofkunstwerk voldoen immers zowel de puur iconologische als de puur materiële benadering niet. Via deze analysetechnieken wordt voorbijgegaan aan de eigenheid van stof als materiaal.
Als casus werd het werk van de Britse kunstenaar Paul Hazelton (°1964) uitgebreid besproken. De poëtische vergankelijkheid van zijn werken vormt een uitgelezen voorbeeld om de algemenere bevindingen van stofkunstwerken adequaat te toetsen. In welke mate speelt de afkomst van stof echt een rol in de boodschap die stofkunstenaars willen overbrengen? Is er echt sprake van een onzichtbaarheid die uitgespeeld wordt door kunstenaars? Zo gebruikt Xu Bing stof afkomstig van de ramp op 9/11 en speelt Anthony McCall met de invloed van licht op de zichtbaarheid van stof.
In mijn thesis wordt vervolgens dieper ingegaan op de paradox die een stofkunstwerk in zich draagt. Deze paradox is het duidelijkst zichtbaar wanneer we de tijd als parameter nemen. Een stofkunstwerk is efemeer, vergankelijk, van korte duur. Deze vergankelijkheid is bijzonder, want waar een vergankelijk kunstwerk in de hedendaagse kunst vergankelijk is omwille van de vergankelijkheid van het materiaal is dit bij een stofkunstwerk niet het geval. Integendeel: stof is niet vergankelijk en bestaat pas wanneer tijd verstreken is. Het is onmogelijk voor stof om te vergaan, stof vormt voor alle objecten de laatste fase van vergaan. Deze onmogelijkheid staat in groot contrast met de kwetsbare vorm waarin stof gegoten wordt wanneer het in een stofkunstwerk gebruikt wordt. Ook de vormloosheid van het stof en de verplichte vorm van stof in een stofkunstwerk zorgt voor een botsing die het stofkunstwerk verrassend en intrigerend maakt.
Door de precariteit van een stofkunstwerk bezit de toeschouwer overigens macht met betrekking tot het voortbestaan van het kunstwerk. We krijgen dus besef van verleden door het materiaal, gevat in het heden van het kunstwerk, dat de deur opent naar de toekomst, die vaak in de handen van de toeschouwer ligt.
De poëtische wereld van stof heeft mijn verwachtingen overtroffen en de intenties van de kunstenaars om met verschillende aspecten van stof aan de slag te gaan werkten inspirerend. Mijn thesis heeft mij alvast veel stof tot nadenken gegeven en ik hoop dat hij bij jullie hetzelfde doet!
[1] Paul Hazelton, e-mail aan de kunstenaar, 26 april 2015.
