Opsporing en vervolging in cyberspace

Kevin Verhaeghe
Persbericht

Opsporing en vervolging in cyberspace

De aanpak van cybercrime: vechten tegen de bierkaai?

Onze hedendaagse maatschappij kan omschreven worden als een digitale maatschappij. Alle geledingen van onze maatschappij zijn doordrongen met informaticatechnologie. Deze digitale (r)evolutie heeft, naast een onnoemelijk aantal voordelen, echter ook een schaduwkant. De anonimiteit die het internet biedt heeft met name een aanzienlijk aantrekkingskracht op cybercriminelen. Meer en meer misdrijven beginnen een overgang te maken naar deze virtuele wereld. De vraag stelt zich dan ook naar de wijze waarop men cybercriminaliteit op een efficiënte wijze kan opsporen en vervolgen.

Wat het wetgevend kader betreft, zijn er tal van nationale overheden en internationale organisaties die zich, met wisselend succes, reeds over de problematiek van cybercriminaliteit hebben gebogen. Hun respectievelijke aanpak is doorspekt met goede bedoelingen, maar tot spijkerharde bepalingen in de strijd tegen cybercriminaliteit is het nog niet gekomen. De Raad van Europa vormt hierop een uitzondering. In de schoot van deze instantie werd op 23 november 2001 het Cybercrime-Verdrag boven de doopvont gehouden. Deze datum is een mijlpaal geweest in de strijd tegen cybercriminaliteit. Het is, tot op vandaag, het enige internationale verdrag omtrent dit thema. Het verdrag heeft de krijtlijnen uitgetekend met nieuwe strafbaarstellingen, bepalingen van strafprocesrecht en bepalingen omtrent de rechtsmacht. De grootste verdienste die we het verdrag echter kunnen toeschrijven, is die van de uniformisering. De landen die het verdrag hebben ondertekend, hebben namelijk in grote mate gelijklopende bepalingen in hun rechtsbestel opgenomen.

Wat de Belgische situatie betreft, dienen we vast te stellen dat de Belgische wetgever, wat cybercriminaliteit betreft, lang niet thuis gaf. Waar België in de jaren ’90 blijk gaf van een standvastige wil tot achterophinken, werden in Nederland en de VS reeds wetgevende initiatieven genomen. België heeft geprobeerd de opgelopen achterstand weg te werken met de wet van 28 november 2000 inzake informaticacriminaliteit. Twaalf jaar na de totstandkoming van de wet van 28 november 2000 kunnen we een positieve balans opmaken. Waar de Belgische rechters zich in de jaren ’90 dienden te behelpen met strafbepalingen die daar terminologisch niet voor geschikt waren, heeft de wet van 28 november 2000 hen van een beter instrumentarium voorzien. Mits enkele aanpassingen, die de wet de afgelopen jaren heeft ondergaan, heeft de wet van 28 november 2000 goed standgehouden.

Het opsporen van cybercriminaliteit is in België, op federaal niveau, aan de Federal Computer Crime Unit toevertrouwd. De FCCU kan zich, met de middelen die de wet van 28 november 2000 heeft aangereikt, volledig richten op het opsporen van allerlei soorten cybercriminaliteit. De opsporing van cybercriminaliteit loopt echter niet altijd van een leien dakje.

Ten eerste stelt het medium internet zelf, de rechercheurs voor problemen. Zij dienen met name te opereren in een uitgestrekte wereld, gekenmerkt door de vluchtigheid van gegevens. Dit noopt hen dan ook tot snelle interventies, wat in het kader van cybercriminaliteit niet altijd voor de hand liggend is.

Ten tweede ondervindt de FCCU structurele moeilijkheden, welke zijn toe te wijzen aan de manier waarop de Belgische overheid tegen cybercriminaliteit aankijkt. België heeft, in tegenstelling tot Nederland en de VS, van cybercriminaliteit geen grote beleidsprioriteit gemaakt. Deze opvatting heeft zich de voorbije jaren dan ook vertaald in een stiefmoederlijke behandeling van de FCCU. Het budget dat de FCCU ter beschikking krijgt, is een peulschil in vergelijking met de twee eerder genoemde landen. Ook wat de personeelscapaciteit betreft hinkt de FCCU achterop. Waar de FCCU beschikt over vijfentwintig operationele rechercheurs, zijn er dat in Nederland maar liefst honderd. Ook de vorming en scholing, die volledig intern geschiedt, is in België niet doordacht aangepakt. Nederland en de VS doen het ook op dit punt veel beter.

Het wordt hoog tijd dat bepaalde punten omtrent de werking van de FCCU grondig worden aangepakt. Begin dit jaar had het er alle schijn van dat deze verandering er zou komen. Op dat moment werd België immers geconfronteerd met het Tor-netwerk. De politici sprongen, in de nasleep van de affaire, op de barricades. De FCCU moest en zou meer middelen krijgen om cybercriminaliteit grondig aan te pakken. Na verloop van tijd ging de storm echter liggen, waarna het Tor-netwerk uit de media verdween. Hand in hand met de media-aandacht, verdwenen tevens de goede voornemens en krachtige uitspraken van de politici. De zo verhoopte verandering, kwam er niet. Niettemin blijft de nood aan diepgaande veranderingen echter groot, wil de FCCU op een adequate manier dergelijke delicten kunnen opsporen.

Bibliografie

WETGEVING

Europa

Wetgeving sensu stricto

 Kaderbesluit Raad van Europa 2005/222/JBZ, 24 februari 2005 over aanvallen op informaticasystemen, PB, 16 maart 2005, Nr. L 69/67.

Voorbereidende documenten

 Report of the European Committee on Crime Problems, 1990, Strasbourg.

 Discussion Paper for Expert‟s Meeting on Retention of Traffic Data, 6 november 2001, http://ec.europa.eu.

 EU forum on Cybercrime Plenary session, 27 November 2001, Brussels, http://ec.europa.eu.

 Nota Raad 15456/01, betreffende het voorstel van het Spaanse voorzitterschap en initiatief van Europol tot instelling bij Europol van een waarnemingscentrum voor computercriminaliteit, 18 december 2001, 5.

 Commission proposal for a Council framework decision on attacks against information systems, 19 april 2002, http://ec.europa.eu.

 Mededeling Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio‟s betreffende de bescherming van kritieke informatie-infrastructuur, 30 maart 2009, Brussel.

België

Wetgeving sensu stricto

 Wet 19 juli 1930 tot oprichting van de Regie van Telegraaf en Telefoon, B.S., 2 augustus 1930.

 Wet 21 maart 1991 betreffende de hervorming van sommige economische overheidsbedrijven, B.S., 27 maart 1991.

 Wet 10 juni 1998 tot wijziging van de Wet van 30 juni 1994 ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer tegen het afluisteren, kennisnemen en opnemen van privé- communicatie en -telecommunicatie, B.S. 22 september 1998.

 Wet 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, B.S. 8 januari 1999.

 Wet 7 mei 1999 op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers, B.S. 30 december 1999.

 Wet 28 november 2000 inzake informaticacriminaliteit, B.S. 3 februari 2001.

 Wet 13 juni 2005 betreffende de elektronische communicatie, B.S. 30 juni 2005.

 Wet 15 mei 2006 tot wijziging van de artikelen 259bis, 314bis, 504quater, 550bis en 550 ter van het Strafwetboek, B.S. 12 september 2006.

 Wet 15 mei 2007 betreffende de bestraffing van namaak en piraterij van intellectuele eigendomsrechten, B.S. 18 juli 2007.

 Wet 28 april 2010 houdende diverse bepalingen, B.S. 10 mei 2010.

 K.B. 9 januari 2003 tot uitvoering van de artikelen 46bis, §2, eerste lid, 88bis, §2, eerste en derde lid, en 90quater, §2, derde lid van het Wetboek van Strafvordering en van artikel 109ter, E, §2, van de wet van 21 maart 1991 betreffende de hervorming van sommige economische overheidsbedrijven, B.S. 10 februari 2003.

Voorbereidende documenten

 Wetsvoorstel tot aanvulling van artikel 2 van de drugswet van 24 februari 1921 met het oog op de invoering van verzwarende omstandigheden in het kader van de handel van hormonale substanties voor menselijk gebruik, Parl. St. Senaat 2011-12, nr. 5-1274/1.

 Wetsontwerp inzake informaticacriminaliteit, Parl. St. Kamer, Memorie van toelichting, 3 november 1999, nr. 213/001,12-13.

 Verslag namens de Commissie voor de Justitie, Belgische Senaat, 28 juni 2000, 2-392/3,

 Integraal Verslag met vertaald beknopt verslag van de toespraken, Parl. St. Kamer 2011- 12, nr. criv 53 com, http://www.dekamer.be/doc/CCRI/pdf/53/ic361.pdf.

 Schriftelijke vraag van de heer Bart Tommelein tot de vice-eerste minister en minister van Financiën en Insitutionele Hervormingen omtrent de website Silk Road, Hand. Senaat, 2011-12, 30 september 2011, nr. 5, 3296.

Nederland

Wetgeving sensu stricto

 Wet 24 december 1992, Stb. 1993, 33.

 Wet 1 juni 2006 inzake computercriminaliteit II, Stb. 2006.

TEKSTEN VAN INTERNATIONALE INSTANTIES

 Recommendation Council of Europe No. R (89) 9 adopted by the Committee of Ministers of the Council of Europe, 13 september 1989, concerning Computer-Related Crime.

 Recommendation concerning guidelines for the security of information systems, 26 november 1992, www.oecd.org.

 Statement by attorney general Janet Reno on the meeting of justice and interior minister of the eight, 10 december 1997, www.fondazionefalcone.it.

 G8 Conference on High-Tech Crime, 22-24 May 2001, Tokyo, www.statewatch.org.

 Convention on Cybercrime Council of Europe ETS no. 185, 2001. Budapest.

 Explanatory report on the Convention on Cybercrime Council of Europe ETS no. 185, 16 december 2001.

 Additional Protocol to the Convention on Cybercrime Council of Europe ETS no. 189, 2003, concerning the criminalization of acts of a racist and xenophobic nature committed through computer systems, Strasbourg.

 Report of the Working group on Internet Governance, juni 2005, www.wgig.org.

 G8 Justice and Home Affairs Ministers‟ Declaration on The Fight Against Piracy, 30 mei 2009, Rome, www.canadainternational.gc.ca.

 Working paper of the Twelfth United Nations Congress on Crime Prevention and Criminal Justice (22 januari 2010), UN Doc. A/CONF.213/9 (2009), www.unodc.org.

 Background documents of the Twelfth United Nations Congress on Crime Prevention and Criminal Justice (23 maart 2010), UN Doc. A/CONF.213 /IE/7, www.cybercrimelaw.net.

 G8 Preparatory Plans for the 2011 G8 Deauville Summit, 26-27 mei 2011, Deauville, www.g8.utoronto.ca.

 G8 Final Declaration concerning Internet, 26 mei 2011, Deauville, www.g7.utoronto.ca.

OMZENDBRIEVEN COLLEGE PROCUREURS-GENERAAL

 Omzendbrief van het college van Procureurs-generaal 1 oktober 1998 betreffende de wet van 10 juni 1998 tot wijziging van de wet van 30 juni 1994 ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer tegen het afluisteren, kennisnemen en opnemen van prive- communicatie en –telecommunicatie, nr. COL 13/98, www.om- mp.be/extern/getfile.php?pname=3319355.PDF.

 Omzendbrief van het College van Procureurs-generaal 16 april 1999 betreffende de ministeriële richtlijn van 16 maart 1999 tot regeling van de samenwerking, coördinatie en taakverdeling tussen de lokale politie en de federale politie inzake de opdrachten van de gerechtelijke politie, nr. COL 6/99.

 Omzendbrief van het College van Procureurs-generaal 3 juni 1999, betreffende de ministeriële richtlijn houdende het opsporings- en vervolgingsbeleid betreffende mensenhandel en kinderpornografie, nr. COL 12/99, www.om- mp.be/extern/getfile.php?p_name=3318569.PDF.

 Omzendbrief van het college van Procureurs-generaal 14 februari 2002 betreffende de wet inzake informaticacriminaliteit, nr. COL 1/2002, www.om- mp.be/omzendbrief/4017270/omzendbrieven_2002.html.

 Omzendbrief van het college van Procureurs-generaal 7 maart 2002 betreffende de regeling van de taakverdeling, de samenwerking, de coordinatie en de integratie tussen de lokale en de federale politie inzake de opdrachten van gerechtelijke politie, nr. COL 2/2002, www.om-mp.be/omzendbrief/4017270/omzendbrieven_2002.html.

 Omzendbrief van het college van Procureurs-generaal 9 april 2004 betreffende de wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers, nr. COL 8/2004, www.om-mp.be/omzendbrief/4016876/omzendbrieven_2004.html.

 Omzendbrief van het college van Procureurs-generaal 30 april 2004 betreffende het opsporings- en vervolgingsbeleid betreffende mensenhandel – Aanpassing van de richtlijn van de minister van Justitie, nr. COL 10/2004, www.om- mp.be/extern/getfile.php?p_name=3447098.PDF.

 Omzendbrief van het college van Procureurs-generaal betreffende de wet inzake de informaticacriminaliteit- Addendum aan de §§ 58 en 59 van de omzendbrief nr. COL 1/2002, nr. COL 16/2004, www.om-mp.be/omzendbrief/4016876/omzendbrieven_2004.html.

 Omzendbrief van het college van Procureurs-generaal 24 februari 2006 betreffende de kansspelen en de clandestiene inrichtingen, nr. COL 2/2006, www.om- mp.be/omzendbrief/4017068/omzendbrieven_2006.html.

 Omzendbrief van het college van Procureurs-generaal 21 maart 2006 betreffende racisme en xenofobie, nr. COL 6/2006, www.om- mp.be/omzendbrief/4017068/omzendbrieven_2006.html.

 Omzendbrief van het college van Procureurs-generaal 19 februari 2009 betreffende de toepassing van de wet van 15 mei 2007 betreffende de bestraffing van namaak en piraterij van intellectuele eigendomsrechten, nr. COL 2/2009, www.om- mp.be/omzendbrief/4123047/omzendbrieven_2009.html.

 Omzendbrief van het college van Procureurs-generaal 18 juni 2009 als addendum aan de gemeenschappelijke omzendbrief van de minister van Justitie en het college van Procureurs-generaal 5/2002 betreffende het federaal parket - Modaliteiten van samenwerking tussen het federaal parket en de centrale directies van de algemene directie van de gerechtelijke politie van de federale politie, nr. COL 9/2009, http://www.om- mp.be/omzendbrief/4123047/omzendbrieven_2009.html.

 Omzendbrief van het college van Procureurs-generaal 17 juli 2009 betreffende de Telecommunicatierichtlijn inzake het opsporings- en vervolgingsbeleid betreffende inbreuken op de medewerkingsverplichtingen vervat in de artikelen 46bis § 2, 88bis § 2 en 90 quater § 2 van het wetboek van strafvordering, nr. COL 14/2009, www.om- mp.be/omzendbrief/4123047/omzendbrieven_2009.html.

 Omzendbrief van het college van Procureurs-generaal 31 december 2010 betreffende de wijzigingen die door de wet van 28 april 2010 houdende diverse bepalingen werden aangebracht aan de wet van 15 mei 2007 betreffende de bestraffing van namaak en piraterij van intellectuele eigendomsrechten, nr. COL 23/2010, www.om- mp.be/omzendbrief/4124639/omzendbrieven_2010.html.

JAARVERSLAGEN

 Directie DJF-Ecofin, Federale Gerechtelijke Politie, Directie Economische en Financiële Criminaliteit: Vijfde Activiteitenverslag 2006, www.polfed-fedpol.be/pub/rapport_activites/rapports_act_nl.php.

 Directie DJF-Ecofin, Federale Gerechtelijke Politie, Directie Economische en Financiële Criminaliteit: Jaarverslag 2010, www.polfedfedpol.be/pub/rapport_activites/rapports_act_nl.php.

 U.S. Department of Justice, United States Attorneys‟ Annual Statistical Report, 2010, 119 p.

RECHTSPRAAK

België

 Antwerpen, 7 oktober 2003, Computerr. 2004, 85

 Antwerpen 10 september 2008, NC 2009, 328.

 Rb. Brussel 8 november 1990, Computerrecht, 1991, 31-32.

 Corr. Eupen 15 december 2003, Computerr. 2004, 129 en RDTI 2004, 61, noot O. LEROUX.

 Corr. Eupen 15 december 2003, www.internet-observatory.be, noot H. GRAUX.

 Corr Hasselt 21 januari 2004, Computerr 2004, 130, noot H. GRAUX.

 Corr. Dendermonde 28 november 2005, RABG 2007, 427-432.

 Corr. Dendermonde 14 mei 2007, T. Strafr. 2007, 403.

 Corr. Dendermonde 25 mei 2007, TGR-TWVR 2007, 351-354.

 Corr. Brussel 8 januari 2008, JT 2008, 337-338, noot A. LEROY.

 Corr. Brussel 10 januari 2008, T. Strafr. 2008, 149.

 Rb. Dendermonde 29 augustus 2008, www.juridat.be, noot.

 Rb. Dendermonde 14 november 2008, Computerr. 2009, 74-76, noot L. DAUWE.

 Corr. Dendermonde 2 augustus 2009, www.juridat.be, gewijzigd door Gent 30 juni 2010, www.juridat.be, vernietigd door Cass. 18 januari 2011, www.juridat.be.

Nederland

 Arnhem 21 november 2006, www.rechtspraak.nl.

 Rb. Utrecht 8 december 2010, www.rechtspraak.nl.

 ‟s-Gravenhage 23 maart 2012, www.rechtspraak.nl.

RECHTSLEER

Handboeken

 BEIRENS, L., Informatiefiche inzake de organisatie en werking van de Federal Computer Crime Unit (FCCU) en de Regional Computer Crime Units (RCCU), Brussel, 2007, 12 p.

 CLEIREN, C.P.M., en NIJBOER, J.F., Strafrecht: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2008, 1135 p.

 CLOUGH, J., Principles of cybercrime, Cambridge, Cambridge University Press, 2010, 449 p.

 DUMORTIER, J., Informatica-en telecommunicatierecht, Leuven, ICRI, 1999, 214 p.

 GIBSON, W., Neuromancer, Vancouver, Harper Collins Paperback, 1995. 320 p.

 HAFNER, K. en M. LYON, M., Where wizards stay up late: The origins of the internet, New York, Simon & Schuster, 1998, 304 p.

 HANCE O., Business op Internet volgens de wet, Brussel, Mcgraw-hill education, 1996, 471 p.

 Internet Services Providers Association, Market Survey N°50 - Q4 2011, Brussel, 2012, www.ispa.be.

 JEWKES, Y. en YAR, M., Handbook of internet crime, Devon, Willan Publishing, 2010, 654 p.

 KASPERSEN, H.W.K. Schriftelijke leergang Nieuwe Telecomwet, Hilversum, Broadcast Press, 2004, http://pubs.cli.vu/pub168.php.

 KÖHLER, M. en ARNDT, Recht des Internet, Heidelberg, Müller Verlag, 2000, 164 p.

 KSHETRI, N., The Global Cybercrime Industry: Economic, Institutional and Strategic Perspectives, Londen, Springer, 2010, 251 p.

 LAUREYS, T., Informaticacriminaliteit, Gent, Mys en Breesch, 2001, 117 p.

 MCGUIRE, M., Hypercrime: The New Geometry of Harm, New York, Routledge- Cavendish, 2007, 375 p.

 Nationaal Cyber Security Centrum, Cybercrime: van herkenning tot aangifte, Den Haag, 2012, 140 p.

 Nationaal Instituut voor de Statistiek, Digitale (r)evolutie in België – anno 2010 (persbericht), Brussel, 2011, http://statbel.fgov.be/nl/binaries/ict2010-nl_tcm325- 117754.pdf, 6 p.

 OESO, Computer viruses and Other Malicious Software: A Threat to the Internet Economy, 2009, 244 p.

 ROBINSON, S., “Busted Hackers and Cybercriminals”, Brighthub 2010, www.brighthub.com

 STERLING, B., The Hacker Crackdown: Law and Disorder on the Electronic Frontier, Harmondsworth, Penguin, 1994, 336 p.

 U.S. Department of Justice, Searching and Seizing Computers and Obtaining Electronic Evidence in Criminal Investigations, 2009, 287 p., www.justice.gov/criminal/cybercrime/docs/ssmanual2009.pdf.

 VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, II, Antwerpen, Maklu, 2009,1286 p.

 VAN EECKE, P., Criminaliteit in Cyberspace: Misdrijven, hun opsporing en vervolging op de informatiesnelweg, Gent, Mys en Breesch, 1997, 121 p.

 VERMEULEN, G., Wederzijdse rechtshulp in strafzaken in de Europese Unie: naar een volwaardige eigen rechtshulpruimte voor de Lid-Staten?, Antwerpen, Maklu, 1999, 635 p.

 WESTBY, J. R., International Guide to Combating Cybercrime, Chicago, American Bar Association, 2003, 230 p.

 YAR, M., Cybercrime and society, Londen, Sage Publications ltd, 2006, 185 p.

Bijdragen in verzamelwerken

 BRENNER, S.W., “Recent developments in US Internet law” in Y. JEWKES en M. YAR, Handbook of Internet Crime, Oregon, Willan Publishing, 2010, 437-465.

 DEBAETS, A., DEENE, J. en SENEL, N., “Cybercriminaliteit”, in G. VERMEULEN, Aspecten van Europees materieel strafrecht, Antwerpen, Maklu-Apeldoorn, 2002, 381- 440.

 DE HERT, P. en LICHTENSTEIN, G., “Informaticacriminaliteit en het formeel strafrecht”, in CBR Jaarboek 2002-2003, Antwerpen, Maklu, 2003. 345-420.

 SPRUYT, B., “Computers op de strafbank” in B. DE SCHUTTER, Informaticacriminaliteit, Kluwer, Antwerpen-Deventer, 1987, 232 ev.

 FRANKEN, H. en KASPERSEN, H.W.K., “Strafrecht en opsporing in computernetwerken”, in H. FRANKEN, H.W.K. KASPERSEN en A.H. DE WILD, Recht en computer, Deventer, Kluwer, 2004, 385-454.

 HERRERA-FLANIGAN, J.R., “Cybercrime and jurisdiction in the United States” in KOOPS B.J. en S.W. BRENNER, Cybercrime and jurisdiction: A global survey, Cambridge, Cambridge University Press, 313-325.

 KLEVE, P., DE MULDER, R.V. en VAN NOORTWIJK, C., “ICT Criminaliteit”, in E.R. MULLER, J.P. VAN DER LEUN, L.M. MOERINGS en P.J.V. VAN CALSTER, Criminaliteit: criminaliteit en criminaliteitsbestrijding in Nederland, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2010, 259-287.

 VANSTEENHUYSE, S. en T‟JONCK, P., “Cybercriminaliteit en privacy”, in G. VERMEULEN, Privacy en strafrecht: Nieuwe en grensoverschrijdende verkenningen, Antwerpen, Maklu- Apeldoorn, 2007, 433-471.

Tijdschriften

 BEIRENS, B., “Op zoek naar criminele bits, digitaal rechercheren”, Politeia 1998, 9-12.

 BRUINS, A., “Law and order in cyberspace”, Mr. Magazine 2010, 28-35.

 DE HERT, P. en LICHTENSTEIN, G., “De betekenis van het Europees verdrag cybercriminaliteit voor het vooronderzoek en de internationale samenwerking”, Vigiles 2004-05, 153-169.

 DE CORTE, R., “ReDaTtacK krijgt deksel op de neus”, Juristenkrant 2001, 5-7.

 DE SCHUTTER, B., “Het Belgische Bistel-syndroom”, Computerr. 1991, 164-166.

 DUMORTIER, E.J., “Het auteursrecht spoelt weg door het elektronische vergiet. Enige gedachten over de naderende crisis van het auteursrecht”, Computerr. 1994, 109-113.

 DUMORTIER, J., VAN OUDENHOVE, B. en VAN EECKE, P., “De nieuwe Belgische wetgeving inzake informaticacriminaliteit”, Vigiles 2001, 44-62.

 DUNNE, R.L., “Deterring unauthorized access to computers: controlling behavior in cyberspace through a contract paradigm”, Jurimetrics 1994, 1-15.

 EVRARD, S., “La loi du 28 novembre 2000 relative à la criminalité informatique, J.T. 2001, 241 245.

 GOOSSENS, F., “Wijzigingen in het Belgisch Strafwetboek inzake informaticacriminaliteit”, TVW 2006, 466-467.

 GRAUX, H., “Cybercrimeverdrag van de Raad van Europa”, ICRI 2001, www.internet- observatory.be.

 GRAUX, H., “Wet inzake informaticacriminaliteit.”, ICRI 2001, www.internet- observatory.be.

 GRAUX, H., “Aanvullend protocol bij het Cybercrimeverdrag van de Raad van Europa”, ICRI 2003, www.internet-observatory.be.

 HARLEY, B., “A global Convention on Cybercrime?”, The Columbia Science and Technology Law review 23 maart 2010, www.stlr.org.

 KASPERSEN, H.W.K., “De Wet computercriminaliteit is er- nu de boeven nog”, Computerr. 1993, 134-145.

 KASPERSEN, H.W.K., “Voortgang van het Cybercrimeverdrag”, Computerr. 2001, 105- 106.

 KEUSTERMANS, J. en DE MAERE, T., “Tien jaar wet informaticacriminaliteit”, RW 2010, 562-568.

 KEUSTERMANS, J. en MOLS, F. “De wet van 28 november 2000 inzake informaticacriminaliteit: een eerste overzicht”, R.W. 2001-2002, 721-732.

 KOOPS, B.J. en SCHELLEKENS, M.H.M., “Computercriminaliteit II: de boeven zijn er – nu de wet weer”, Nederlands Juristenblad 1999, 1764- 1772.

 KOOPS, B.J., “Tijd voor Computercriminaliteit III”, Nederlands Juristenblad 2010, 2461- 2466.

 KUITENBROUWER, F., “Verdrag crime in cyberspace”, Computerr. 2000, 116-117.

 MASTERS, G., “Global cybercrime treaty rejected at U.N.”, SC Magazine 23 april 2010, www.scmagazine.com.

 Openbaar Ministerie, “Intensief samenwerken tegen de ondermijnende en georganiseerde criminaliteit: aanpak cybercrime”, Twee weten meer dan één 2012, 12-14.

 PAYE, J., “La loi relative à la criminalité informatique”, Journ. Proc. 2001, 13-15.

 RIMM, M., “Marketing Pornography on the information Superhighway”, Georgetown Law Journal 1995, 1849-1934.

 SCHUIJERS, M., en JONGMAN, R., “Speciale uitgave Team High Tech Crime/ Team Bestrijding Kinderporno en Kindersekstoerisme”, KPLD Magazine 2012, 1-16.

 SENNESAEL, V., “National Computer Crime Unit: digitale flikken”, Computer Magazine 2000, 73-75

 STOL, W.P., VAN TREECK, R.J., en VAN DER VEN, A.E.B.M., “Criminaliteit met ICT”, Modus 2000, 8-13.

 TAEYMANS, M., “De wet informaticacriminaliteit in werking getreden”, Computerr. 2001, 103-104.

 VAN LINTHOUT, P. en KERKHOFS, J., “Internetrecherche: informaticatap en netwerkzoeking, licht aan het einde van de tunnel”, T. Strafr. 2008, 79-95.

 VAN ROY, B., “Wijzigingen aan de Belgische bepalingen inzake informaticacriminaliteit”, Computerr. 2006, 314-316.

 VERBIEST, T. en DERVAUX, I.,“La criminalité informatique dans tous ses états”, T.B.H. 2002, 607-613.

 VERMAAS, P., “High Tech Crime”, Openbaar Ministerie: Opportuun 2008, 20-23.

KRANTENARTIKELS

 BIESEMANS, J., “G8-landen vergaderen over cybermisdaad”, ZDNet België 15 mei 2000, www.zdnet.be.

 CLERIX, K., “Gemiddeld 100 tot 200 cybercrime-incidenten per maand in België”, MO 17 november 2010, www.mo.be.

 DECKMYN, D., “Het cyberleger van Assange”, De Standaard 12 december 2010, www.destandaard.be.

 DECKMYN, D.,“Speeltuin van wapenhandelaars en drugsdealers”, De Standaard 4 maart 2012, 16-19.

 DECKMYN, D., “De meerderheid wil gewoon kunnen facebooken”, De Standaard 5 maart 2012, 6-7.

 ERMERT, M., “Konkurrenz für Cybercrime-Konvention des Europarates”, Heise online 18 maart 2010, www.heise.de.

 GEUKENS, S., “Eu-Commissie start centrum tegen cybercrime”, De Morgen 28 maart 2012, www.demorgen.be.

 HIJINK, M., “De politie mag een beetje terughacken”, NRC Handelsblad 29 oktober 2010, www.nrc.nl.

 LAGAST, C., “Vlaamse kinderverkrachter opgepakt na Nederlandse undercover-reportage”, De Standaard 12 februari 2012, www.destandaard.be.

 MURPHY, P., “Remote search and the invisible elephant”, ZDNet 28 januari 2009, www.zdnet.com.

 STIENNON, R., “Cyber crime is not bigger than illegal drug trade”, ZDNet 19 september 2007, www.zdnet.com.

 VAN DEN BROUCKE, B., “Kritiek over werkgever op Facebook reden tot ontslag”, Het Nieuwsblad 17 november 2011, www.nieuwsblad.be.

 VAN DER VEN, M., “Cybercriminaliteit maakt 3 Belgische slachtoffers per minuut”, De Tijd 26 september 2011, www.tijd.be.

 VAN EECKE, P.,“COLUMN. Criminaliteit in cyberspace”, De Standaard Online 26 november 2001, www.standaard.be.

 VAN MILTENBURG, O., “KLPD gaat aantal digitale rechercheurs verdubbelen”, Volkskrant 3 januari 2012, www.volkskrant.nl.

 X., “Computers crashen wereldwijd door I Love You-virus”, Het Belang van Limburg 5 mei 2000, www.hbvl.be.

 X., “Verdachte maker „I Love You‟-virus niet vervolgd”, Webwereld 21 augustus 2000, www. webwereld.nl.

 X., “Cybercrime treaty raises privacy concerns”, ZDNet 13 oktober 2000, www.zdnet.com.

 X., “Den Haag krijgt europees cybercrimecentrum”, De Stentor 28 maart 2012, www.destentor.nl.

 X. “Aantal gerechtelijke arrondissementen daalt naar twaalf”, Knack 17 april 2012, www.knack.be.

INTERNETBRONNEN

http://www.aitglobal.com/orgsite/events/InfoSec2001/un_infosec_2001.htm.

http://www.bipt.be/nl/21/ShowContent/434/Algemene_voorstelling/Algemene….

https://www.cert.be/citizen/nl.

http://www.coe.int.

http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=185&CM=&DF=&….

http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=189&CM=8&DF=….

http://cwisdb.kuleuven.be/pisa/nl/juridisch/crack.htm.

http://www.cybercrimelaw.net/OECD.html.

http://www.cybercrimelaw.net/documents/cybercrime_history.pdf.

http://www.dhs.gov.

http://www.enisa.europa.eu/media/press-releases/first-joint-eu-us-cyber….

http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/10/1239&form….

http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/08/1827.

https://www.europol.europa.eu/content/press/european-cybercrime-centre-….

http://www.g8.utoronto.ca.

www.ispa.be.

http://issat.dcaf.ch/Home/Community-of-Practice/Blogs/INPROL/UNODC-Stud….

www.iusmentis.be.

http://judiciary.house.gov.

http://www.justice.gov.

www.fbi.gov.

http://www.oecd.org.

http://oerlemansblog.weblog.leidenuniv.nl/2010/11/05/nieuw-voorstel-voo….

http://www.om-mp.be/omzendbrieven.html.

http://www.om-mp.be/sa/jstat2010/n/home.html.

http://www.om-mp.be/sa/start/n/home.html.

www.pcworld.com/article/119404/stopping_carnivore_doesnt_stop_fbi_surve….

http://www.polfed-fedpol.be/org/org_dgj_FCCU_RCCU_nl.php.

http://www.polfed-fedpol.be/pub/pdf/NVP2012-2015.pdf.

http://profs.sci.univr.it/~giaco/download/Watermarking-Obfuscation/cybe….

http://pubs.cli.vu/pub168.php.

http://www.secretservice.gov.

http://www.security.nl/artikel/38404/1/Symantec%3A_Cybercrime_evenaart_….

http://www.slideshare.net/LucBeirens/20120329-infosecurity-bru.

http://www.spamsquad.be/nl/misc/about.html.

http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/arbeid_leven/ict/.

http://www.security.nl/artikel/2883/1/Europol_krijgt_waarnemingscentrum….

http://stefaandeclerck.be/files/pdf/Cybercrime_nota_conformiteit.pdf.

http://www.stefaandeclerck.be/nl/dataretentie/941.

http://stefaandeclerck.be/files/pdf/dataretentie_KB.pdf.

http://stefaandeclerck.be/files/pdf/wet_dataretentie.pdf.

http://www.unodc.org/cybercrime-study/.

http://www.unodc.org/unodc/en/frontpage/2012/January/unodc-chief-announ….

http://us.norton.com/content/en/us/home_homeoffice/html/cybercrimerepor….

https://w2.eff.org/Net_culture/net.history.txt.

http://www.w3.org/.

http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/11/28/joint-statement-u….

Universiteit of Hogeschool
Rechten
Publicatiejaar
2012
Share this on: