Mismatch op de Vlaamse arbeidsmarkt: Een onderzoek naar de wederzijdse afstemming tussen de vraag naar en het aanbod van kort-, midden- en hooggeschoolde arbeid
Mismatch op de Vlaamse arbeidsmarkt: Een onderzoek naar de wederzijdse afstemming tussen de vraag naar en het aanbod van kort-, midden- en hooggeschoolde arbeid
Jeroen Horemans
Mismatch en verdringing op de Vlaamse arbeidsmarkt
De crisis slaat in alle hevigheid toe, ook op de arbeidsmarkt. De krantenberichten geven aan dat de tijdelijk werklozen effectief werkloos worden. De uitdaging is nu werkzoekenden niet in de langdurige werkloosheid te laten stranden. Mensen moeten aan het werk, maar zijn er wel voldoende jobs voor iedereen? Zijn dit passende jobs? En hoe moeten we de werkgelegenheid in de toekomst garanderen?
Vlaanderen kende in 2008 gemiddeld maandelijks 168 890 werkzoekenden. Tijdens datzelfde jaar waren volgens de cijfers van de VDAB gemiddeld 42 % van deze werkzoekenden langer dan één jaar werkloos en zelfs 10 % langer dan vijf jaar. De paradox is echter dat het steeds moeilijker blijkt om vacatures in te vullen. Het percentage van de door de VDAB afgehandelde jobs die behoren tot knelpuntberoepen, steeg tussen 1996 en 2007 van 32 % tot 59 %. Daarnaast geeft de VDAB aan dat 3,5 % van de ontvangen vacatures in 2007 een annulering kenden wegens het niet vinden van een geschikte kandidaat. De vraag is dan ook: hoe kan het zijn dat er moeilijk - en soms geen - kandidaten gevonden worden om vacatures in te vullen waar wel werkzoekenden voor bestaan?
Deze situatie is niet enkel problematisch omdat vacatures niet of moeilijk ingevuld raken. De werkzoekenden vinden geen werk. Deze mensen worden uitgesloten van het arbeidsgebeuren als persoonlijk zingevende en maatschappelijk integrerende activiteit, terwijl ze eigenlijk wel willen werken. Hoewel deze wilsuiting moeilijk is na te gaan en sterk ter discussie staat, is een werkloze per definitie een persoon die werk zoekt. Werklozen zoeken werk op de arbeidsmarkt. Dit is echter geen traditionele markt die werkt volgens het economisch principe waar het product (arbeid) afhankelijk is van de prijs (loon). Ten eerste bepalen vakbonden en werkgeversorganisaties de voorwaarden waaronder arbeid plaats heeft. Ten tweede is voor mensen niet enkel hun loon belangrijk, maar ook een aangename werkomgeving. Ten derde heeft niet elk individu dezelfde capaciteiten en vaardigheden. Het argument van economen dat overheidsingrepen de marktwerking verstoren gaat dus niet op. Er bestaat namelijk niet zoiets als “de arbeidsmarkt”.
Onderzoek geeft aan dat de arbeidsmarkt op te delen valt in verschillende onderdelen, bijvoorbeeld: een hooggeschoold, een middengeschoold en een kortgeschoold segment. Voor elk van deze delen bestaan een aantal werklozen en vacatures. Het probleem in elk segment is om ze samen te brengen. De vraag is ook of er binnen elk deel wel voldoende vacatures voor die werklozen zijn. Door gebrek aan informatie kan het even duren voor vacatures en werklozen binnen elk segment op elkaar afgestemd raken. Hierin bestaan verschillen tussen de onderscheiden delen van de arbeidsmarkt.
Kortgeschoolden zijn het meest en het langst werkloos. Hun situatie lijkt dus de meest problematische. Wanneer er crisis is, zijn het namelijk de kortgeschoolden die eerst worden ontslagen omdat deze in slechtere contracten (interim-arbeid, contracten van bepaalde duur) zijn tewerkgesteld. Wanneer er ook ontslagen vallen bij midden- en hooggeschoolden, ontstaat een groot reserve aan werklozen voor een beperkt aantal vacatures. Deze situatie zorgt ervoor dat werkzoekende met een hogere scholing jobs aannemen onder hun niveau. Hoog- en middengeschoolden begeven zich dus op een ander segment. Bedrijven werven ook liever mensen met meer scholing aan omdat het idee bestaat dat zij meer productief zijn. Bij een economische heropleving en de creatie van nieuwe arbeidsplaatsen, zullen eerst werkzoekenden met een hoger diploma een contract aangeboden krijgen. De kortgeschoolden blijven dus (nog) langer werkloos. Met de huidige crisis ziet de toekomst van de kortgeschoolden er bijgevolg niet rooskleurig uit.
Maar misschien willen kortgeschoolden niet graag werken? Zij komen namelijk terecht in de minst leuke arbeidsomstandigheden en hebben vaak de slechtste arbeidsvoorwaarden. Hoewel er steeds vacatures bestaan voor kortgeschoolden, blijkt uit onderzoek dat de moeilijke invulling van deze vacatures te wijten kan zijn aan slechte arbeidsomstandigheden. Deze vacatures blijven ook tijdens crisissen moeilijk invulbaar.
Radiojournalist Jan Huys, schreef ooit in een boek over werkloosheid in Belgie: “De vraag naar een oplossing van de werkloosheid is de vraag naar het soort samenleving wat we willen”. De overheid heeft de dag van vandaag een begeleidingsfunctie en niet louter een verplichtingfunctie. Enerzijds moet het werk werkbaar zijn. Een beleid dat gericht is op meer tewerkstelling dient dus aandacht te hebben voor arbeidsomstandigheden. Anderzijds dienen gelijke rechten alsook gelijke kansen en uitkomsten te worden nagestreefd. Toch is dit laatste misschien een onhaalbare doelstelling door de impact van het opgroeien in een bepaalde gezinssituatie en de impact van ouders (en andere opvoeders) als rolmodellen. Het individu dient maximaal te worden aangespoord om de loopbaan in eigen handen te nemen. De vraag is dan: Wanneer is een kind een volwaardig individu dat de eigen loopbaan in handen kan nemen? Begint dit al op de schoolbanken? Moeten we de weg inslaan van een nieuwe “Brave New World” waar enkel alfa mensen worden groot gebracht? Is dit de oplossing voor werkloosheid en tevens de maatschappij die we wensen? Het onderwijssysteem is een belangrijke element in het realiseren van maatschappelijke gelijkheid. Dit mag echter niet ten koste gaan van de menselijke individualiteit en creatieve ontplooiing. Deze zijn namelijk nodig in een continu veranderende wereldeconomie. Beide functies dienen dus te worden verzoend in het onderwijssysteem om de toekomstige werkgelegenheid te verzekeren.
ARVASTAT (2009). Arbeidsmarkt Vraag en Aanbod Statistieken, geraadpleegd op 25 april 2009, online: http://arvastat.vdab.be/nwwz/index.htm.
Attanasio, O. P. & Padoa Schioppa, F., Regional Inequalities, Migration and Mismatch in Italy, 1960-86, in: Padoa Schioppa, F. (ed.). (1991). Mismatch & Labour Mobility, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 237-323.
Bean, C. R. & Pissarides, C. A., Skill Shortages and Structural Unemployment in Britain: A (Mis)matching Approach, in: Padoa Schioppa, F. (ed.). (1991). Mismatch & Labour Mobility, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 237-323.
Bentolila, S. & Dolado, J. J., Mismatch and Internal Migration in Spain, 1962-1986, in: Padoa Schioppa, F. (ed.). (1991). Mismatch & Labour Mobility, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 182-236.
Beveridge,W. H. (1944). Full Employment in a Free Society, London, George Allen & Unwin LTD: Ruskin House London.
Blanchard, O. J.& Diamond, P. (1989). The Beveridge Curve, Brookings Papers on Economic Activity, 1.
Börsch-Supan, A. H. (1990). Panel Data Analysis of the Beveridge Curve: Is There a Macroeconomic Relation between the Rate of Unemployment and the Vacancy Rate?, Economica, Vol. 58, pp. 279-297.
Brenner, Y. S. & Brenner-Golomb, N. (1996). A Theory of Full Employment, Boston-Dordrecht-London, Kluwer Academic Publishers.
Carvalho, F. & López, J. (2007). Are Full Employment Policies Obsolete?, International Journal of Political Economy, Vol. 36, No. 3, pp. 5–23.
Christl, J., Mismatch unemployment in Austria, in: Muysken, J. (1994). Measurement and Analysis of Job Vacancies, Aldershot, Avebury, pp. 239-258.
Craig, L. (2004). Time to Care: a comparison of how couple and sole parent households allocate time to work and children, Discussion Paper No. 133, The Social Policy Research Centre, University of New South Wales.
De Cuyper, P., Lamberts, M. & Struyven, L. (2008). Creatief met knelpunten op de arbeidsmarkt: Een inventarisatie van vernieuwende praktijken, HIVA, K.U.Leuven.
De Grauwe, P. (1994). Onze schuld: Ontstaan en toekomst van werkloosheid en staatsschuld, Tielt, Lannoo.
De Grip, A. (1987). Onderwijs en arbeidsmarkt: Scholingsdiscrepanties, Amsterdam, VU Uitgeverij.
Deleeck, H. (2003). De architectuur van de welvaartsstaat opnieuw bekeken, Leuven, Acco.
Delmotte, J., Van Hootegem, G. & Dejonckheere, J. (2001). Hoe werven bedrijven in België in 2000?, HIVA, K.U.Leuven.
De Witte, H., Houdingen tegenover arbeid in België op de drempel van de eenentwintigste eeuw, in: Dobbelaere, K., Elchardus, M., Kerkhofs, J., Voyé, L. & Bawin-Legros, B. (eds.). (2000). Verloren zekerheid. De Belgen en hun waarden, overtuigingen en houdingen, Tielt, Lannoo, pp. 77-116.
Dow, J. C. R. & Dicks-Mireaux L. A. (1958). The Excess Demand for Labour. A Study of Conditions in Great Britain, 1946-56, Oxford Economic Papers, Vol. 10, No. 1, pp. 1-33.
Entorf, H. (1998), Mismatch Explanations of European Unemployment: A Critical Evaluation, Berlin, Springer.
Eriksson, S. (2006). Skill Loss, Ranking of Job Applicants and the Dynamics of Unemployment, German Economic Review, Vol. 7, No. 3, pp. 265–296.
Esping-Andersen, G. (1990), The Three Worlds of Welfare Capitalism, Princeton, Princeton University Press.
Farm, A., Unequal flow and the Beveridge curve, in: Muysken, J. (1994). Measurement and Analysis of Job Vacancies, Aldershot, Avebury, pp. 169-202.
Fevre, R. (1992). The Sociology of Labour Markets, London, Harvester Wheatsheaf.
Franz, W. & Smolny, W., The measurement and interpretation of vacancy data and the dynamics of the Beveridge curve: The German case, in Muysken, J. (ed.). (1994). Measurement and Analysis of Job Vacancies, Aldershot, Avebury, pp. 203-237.
Geurts, K. & Ramioul, M. (2009). Jobcreatie en -destructie bij Vlaamse werkgevers
Originele cijfers op basis van een verbeterde methodologie, HIVA, K.U.Leuven
Goldberg, G. S., Harvey, P. & Ginsburg, H. L. (2007). Notes and Communications: A Survey of Full Employment Advocates, Journal of Economic Issues, Vol. 41, No.4, pp. 1161-1168.
Granovetter, M. (2005). The Impact of Social Structure on Economic Outcomes, Journal of Economic Perspectives, Vol. 19, No. 1, pp. 33-50.
Huys, J. (1995). Werkloos in België: Is er nog werk voor iedereen?, Antwerpen, Standaard Uitgeverij.
ILO (International Labour Organization) (2009). LABORSTA, Main statistics (annual) – Unemployment, geraadpleegd op 27 april 2009, on line: http://laborsta.ilo.org/applv8/data/c3e.html.
Jackman, R., Layard, R. & Pissarides, C. (1984). On Vacancies, Centre for Labour Economics, London School of Economics, Discussion paper No.: 165, August 1984.
Jackman, R., Layard, R. & Savouri, S., Mismatch: A Framework for Thought, in: Padoa Schioppa, F. (ed.). (1991). Mismatch & Labour Mobility, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 44-100.
Jackman, R. , Pissarides, C. & Savouri, S. (1990). Labour Market Policies and Unemployment in the OECD, Economic Policy, Vol. 5, No. 2, pp. 449-490.
Jahoda, M. (1982). Employment and Unemployment: A Social-Psychological Analysis, Cambridge, Camebridge University Press.
Jordan, B., James, S. Kay, H. & Redley, M. (1992). Trapped in Poverty? Labour-market decisions in low-income households, London, Routledge.
Kalecki, M., Full Employment, Part 6, in: Osiatyński, J. (ed.). (1991). Collected Works of Michał Kalecki: Volume 1, Capitalism: Business Cycles and Full Employment, Oxford, Clarendon Press, p. 345-417.
Kaufman, B. E., The Institutional and Neoclassical Schools in Labor Economics, in: Champlin, D. P. & Knoedler, J. T. (2004). The Institutionalist Tradition in Labor Economics, London, M. E. Sharpe, pp. 13-38.
Lamberts, M. (1993). “Ze vragen zoveel aandacht, meneer”: Tewerkstelling en aanwervingsbeleid ten aanzien van laaggeschoolden en kansarmen, HIVA, K.U.Leuven.
Lamberts, M. (2000). Waarom struikelt de huidige arbeidsreserve over de drempel naar werk?, Leuven, HIVA: Colloquium ‘Werk voor iedereen? Duurzame integratie van zwakke groepen op de arbeidsmarkt’, 17 november 2000.
Lazear, E. (1976). Age, Experience, and Wage Growth, The American Economic Review, Vol. 66, No. 4, pp. 548-558.
Leroy, F. (2006). Werken aan loopbanen: De transitionele arbeidsmarkt als ordeningsmodel, OVER-WERK: Tijdschrijft van het Steunpunt WAV, No. 3, pp. 67-79.
Marx, I. (2007). A New Social Question? On Minimum Income Protection in the Postindustrial Era, Amsterdam, Amsterdam University Press.
Massarelli, N. (2008). Seminar: Employment and unemployment statistics: The concepts of employment and unemployment as set out by the 13th ICLS – Is there a need for revision? Some remarks from a European perspective, in: 18th International Conference of Labour Statisticians, Geneva, 24 November-5 December 2008-11-20, bijdrage vanuit Eurostat, geraadpleegd op 28 april 2009, online: http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---integration/---….
Matzner, E. & Streeck, W. (1991). Beyond Keynesianism: The Socio-Economics of Production and Full Employment, Aldershot, Edward Elgar.
Mead, J. E. (1995). Full Employment Regained?, Cambridge, Cambridge University Press.
Mitchell, W. & Muysken, J. (2008). Full Employment abandoned: shifting Sands and Policy Failures, Cheltenham, Edward Elgar.
Mok, A.L. (1994). Arbeid, bedrijf en maatschappij: In het zweed uws aanschijns… , Leiden, Stenfert Kroese.
Mortelmans, D. & Dehertogh, B. (2007). Regressieanalyse, Deel 4 van Stap In Statistiek en Onderzoek, Leuven, Acco.
Muysken, J. (1994). Measurement and Analysis of Job Vacancies, Aldershot, Avebury.
Nationale Bank van België (NBB), Kerncijfers: Groei BBP(%), geraadpleegd op 5 mei 2009, online: http://www.nbb.be/pub/Home.htm?l=nl.
Nationale Bank van België (NBB), Kerncijfers: Conjunctuurenquête, geraadpleegd op 5 mei 2009, online: http://www.nbb.be/pub/Home.htm?l=nl.
Nickell, S. (1990). Unemployment: A Survey, The Economic Journal, Vol. 100, No. 401, pp. 391-439.
Ocampo, J. A. & Jomo, K. S. (red.), (2007). Towards full and decent employment, London, Zed.
OECD (2007a). Employment Outlook: Chapter 1: Labour Markets in Brazil, China, India and Russia and Recent Labour Market Developments and Prospects in OECD countries, Paris, OECD, pp. 17-54.
OECD (2007b). Employment Outlook: Chapter 3: OECD Workers in the Global Economy: Increasingly Vulnerable?, Paris, OECD, pp. 105-155.
Osborne, M. J. (2004). An Introduction to Game Theory, Oxford, Oxford University Press.
Piore, M. J. & Doeringer, P. (1971). Internal Labor Markets and Manpower Adjustment, Lexington Massachusetts, MA, D.C. Heath.
Poels, P. (2009). Hooggeschoolde functies worden knelpuntberoepen, geraadpleegd op 19 mei 2009, online: http://www.jobat.be/nl/info/articles/hooggeschoolde-functies-worden-kne….
Sapsford, D. & Tzannatos, Z. (1993). The Economics of the Labour Market, Houndmills, Macmillan.
Sawyer, M., The Intellectual and Institutional Requirements for Full Employment, in: Davidson, P. & Kregel, J.A. (eds.). (1994). Employment, growth and Finance: Economic Reality and Economic Growth, Aldershot, Edward Elgar, pp. 3-18.
Sawyer, M., Obstacles to Full Employment in Capitalist Economies, in: Arestis, P. & Marshall, M. (eds.). (1995). The Political Economy of Full Employment: Conservatism, Corporatism and Institutional Change, Aldershot, Edward Elgar, pp. 15-35.
Schmid, G. (2008). Full Employment in Europe: Managing Labour Market Transitions and Risks, Cheltenham, Edward Elgar.
SERV (2008). Sociaal Economisch Rapport Vlaanderen 2008, Gent, Academia Press.
Smith, J. G. (1997). Full Employment: a Pledge Betrayed, Houndmills, Macmillan.
Sneessens, H. R. & Shadman-Mehta, F. (1995). Real Wages, Skill Mismatch ans Unemployment Persistence: France, 1962-1989, Annales d’Économie et de Statistique, No. 37/38, Recent Developments in the Macroeconomics of Imperfect Competition, pp. 255-292.
Steunpunt WSE (2005a). Definitie werkgelegenheidsgraad, geraadpleegd op 29 april 2009, on line: http://aps.vlaanderen.be/sgml/largereeksen/3581.htm.
Steunpunt WSE (2005b). Definitie werkzaamheidsgraad, geraadpleegd op 29 april 2009, on line: http://www.steunpuntwav.be/view/nl/133065?section=methodologie.
Van Mechelen, N. (2002). Van aankoopverantwoordelijke tot zandstraalreiniger: Naar een uniforme methode voor de afbakening van knelpuntberoepen, Leuven, WAV-Rapport, april 2002.
Van Poeck, A. (2007). Economische politiek: Principes en ervaringen, Antwerpen-Apeldoorn, Garant.
Van Ruysseveldt, J. & van Hoof, J. (eds.). (2006). Arbeid in verandering, s.l., Kluwer.
VDAB (2001a). Knelpuntberoepen: Klassiekers van het voorbije decennium, VDAB studiedienst.
VDAB (2001b). Analyse vacatures 2001: Knelpuntberoepen, VDAB Databeheer- en analyse.
VDAB (2002). Analyse vacatures 2002: Knelpuntberoepen, VDAB Databeheer- en analyse.
VDAB (2003). Analyse vacatures 2003: Knelpuntberoepen, VDAB Databeheer- en analyse.
VDAB (2004). Analyse vacatures 2003: Knelpuntberoepen, VDAB Databeheer- en analyse.
VDAB (2005). Analyse vacatures 2005: Knelpuntberoepen, VDAB studiedienst.
VDAB (2006). Analyse vacatures 2006: Knelpuntberoepen, VDAB studiedienst.
VDAB (2007). Analyse vacatures 2007: Knelpuntberoepen, VDAB studiedienst.
VDAB (2009). Een goede opleiding werkt baanbrekend: Schoolverlaters op zoek naar werk, Werkzoekende schoolverlaters in Vlaanderen:24ste studie, 2007 – 2008, VDAB Studiedienst.
Vloeberghs, D. (2006). Human Resource Management: Fundamenten en perspectieven: Op weg naar de intelligente organisatie, Leuven, LannooCampus.
Weyns, W. (2008). Sociologische auteurs, Leuven, Acco.
Wielers, R., Arbeidsruil en arbeidsrelaties: enkele theoretische invalshoeken, in: Van Ruysseveldt, J. & van Hoof, J. (2006). Arbeid in verandering, s.l., Kluwer, pp. 171-202.
Wray, L.R. (1998). Understanding Modern Money: The key to Full Employment and Price Stability, Cheltenham, Edward Elgar.