Bellum Iustum - een islamitisch perspectief op een rechtvaardige oorlog

Eva Morre
Persbericht

Bellum Iustum - een islamitisch perspectief op een rechtvaardige oorlog

 

Tussen Mekka en Rome

Over de islamitische vrede en de westerse oorlog

Een veelgehoorde kritiek op de hedendaagse multiculturele westerse samenleving is dat moslims en christenen niet in vrede kunnen samenleven. De islamitische denkwereld zou volledig anders zijn en hun moraal valt niet met de christelijke te verzoenen. Ze hebben een andere visie op de wereld, op politiek én op oorlog en vrede. Er zijn uiteraard vele verschillen tussen beide religies, maar die zijn, zo blijkt uit onderzoek, niet zo groot als vaak gedacht wordt. Het ethische denken over oorlog kent in het westen een lange geschiedenis die terug te brengen is op figuren zo oud als Aristoteles en Cicero. Vier gradaties kunnen onderscheiden worden in het ethische denken over oorlog, gaande van militarisme (oorlog is niet immoreel), over realisme (oorlog is amoreel) en het just war denken (oorlog moet aan verscheidene voorwaarden voldoen om als moreel te kunnen doorgaan) tot pacifisme (oorlog is altijd immoreel). Doorheen de tijd zijn de accenten van het just war denken verschoven en gewijzigd, maar toch is het mogelijk een duidelijke kern te onderscheiden. Om rechtvaardig te zijn, moet een oorlog voldoen aan strikte regels: er moet een goede reden zijn om oorlog te voeren, er moet een legitieme leider zijn, er moet een goede kans op succes zijn, oorlog mag alleen gebruikt worden als laatste redmiddel én moet proportioneel zijn aan het gedane onrecht. Verder moet er ook een duidelijk onderscheid zijn tussen soldaten en burgers. Deze laatsten mogen niet worden aangevallen. Wat in de westerse traditie een rechtvaardige oorlog wordt genoemd, wordt in de islamitische traditie aangeduid als jihad. Toch is het noodzakelijk dit begrip met voorzichtigheid te behandelen. Het begrip ‘jihad’ omvat immers veel meer dan enkel een ethische traditie over oorlog. Jihad betekent letterlijk ‘streven’ en wordt vaak opgedeeld in een grotere en een kleinere jihad. De grotere jihad is een strijd die de gelovige moslim met zichzelf voert om op het rechte pad te blijven. De kleinere jihad daarentegen behandelt de omgang tussen moslims en niet-moslims. Het is over de kleinere jihad dat dit artikel handelt. De westerse criteria zijn grosso modo gelijklopend aan de aandachtspunten van de islamitische ethische traditie, zij het dat sommige criteria anders worden ingevuld. De oudste regels over ethiek in oorlog in de islamitische traditie dateren nog van de pre-islamitische, polytheïstische stammen. Doorheen de geschiedenis werden deze regels uitgebreid en aangepast aan de islamitische wereld. Andere regels over ethiek in oorlog zijn te vinden in de koran en in de overleveringen over de profeet Mohammed. De latere, middeleeuwse geschriften zijn vooral uitwerkingen van de onderwerpen die reeds in de koran voorkomen. Op die manier zijn de klassieke bronnen tot stand gekomen tijdens de eerste vier eeuwen van de islam. Ook deze traditie maakt een onderscheid tussen burgers en soldaten. Verder moet er een legitieme leider zijn, moet oorlog proportioneel zij, moet er een goede kans op succes zijn en mag oorlog alleen als laatste redmiddel worden gebruikt. Enkel wat betreft de gegronde aanleiding, verschillen de beide tradities van elkaar: in de islam is van alle mogelijke redenen om oorlog te voeren (wraak, opkomen voor de zwakkeren, het verlangen naar meer territorium etc.) enkel die oorlog gevoerd om mensen weer op het juiste, islamitische, pad te krijgen omschreven als een rechtvaardige oorlog. Volgens de klassieke islamitische bronnen is het feit dat een ander land zich niet aan de islam wil onderwerpen daarom een bedreiging voor de vrede. In de meeste moderne interpretaties daarentegen zijn niet-moslims aanvaard als gelijken en worden niet-islamitische staten niet langer noodzakelijk als vijandig gezien. Als we echter de hedendaagse rechtvaardige oorlogen bestuderen, zien we dat de criteria verschuiven. Met betrekking tot de Amerikaanse invasie in Irak zijn er enkele just war criteria waarvan men zich tenminste kan afvragen of deze stikt gerespecteerd werden. Het is niet duidelijk of er een goede reden was om een oorlog te beginnen tegen Irak en al evenmin werd het proportionaliteitsprincipe (de reactie moet in verhouding staan met het begane onrecht) in acht genomen. Net dezelfde vervorming van de traditie zien we in de islamitische wereld. De moderne interpretaties van de klassieke islamitische bronnen zijn zeer divers en allen beweren ze de enige correcte interpretatie naar voren te brengen. De hoofdvraag waarmee geworsteld wordt, is hoe de moslimwereld weer te doen opleven in zijn vergane glorie. Allen zijn ze ervan overtuigd dat ze moeten terugkeren naar de oorspronkelijke bronnen (koran en Hadith) om van daaruit een wereld- en mensbeeld op te bouwen. De onenigheid tussen de interpretaties ontstaat door de vraag in welke mate de oude traditie mag of moet aangepast worden aan de hedendaagse realiteit. Sommigen claimen een vreedzame benadering van niet-moslimstaten. Anderen willen de islamitische belangen nog steeds met, soms buitensporig, geweld afdwingen. Moderne versies van gewapend verzet tegen niet-moslims en vreemde invloeden op islamitisch grondgebied zijn onder meer te vinden in Tsjetsjenië en Palestina.  Als we het discours van Hamas, de Islamitische verzetsbeweging, bestuderen, zien we dat deze veel moeite doet om het Palestijnse verzet tegen Israël als een rechtvaardige oorlog voor te stellen. In de ontstaansperiode van Hamas waren de verzetsdaden voornamelijk gerechtvaardigd door de verwijzing naar de klassieke bronnen, maar na verloop van tijd werd ook steeds meer en meer rekening gehouden met moderne begrippen zoals het Palestijnse nationaal belang. Hamas probeert met andere woorden bepaalde westerse concepten en theorieën in overeenstemming te brengen met de islamitische leer. Net als met de Amerikaanse invasie in Irak, neemt ook Hamas het dus niet zo nauw met de klassieke criteria van de rechtvaardige oorlog. Zo zijn veel gewelddadige aanvallen tegen Israël ook gericht tegen de burgerbevolking en beschikken de opstandelingen niet steeds over de toestemming van een hooggeplaatste religieuze, dan wel politieke, leider. Deze hedendaagse verschuivingen en vervormingen in de klassieke leer van de rechtvaardige oorlog hebben als gevolg dat het makkelijker wordt misbruik te maken van de lange traditie die polemisch gebruikt wordt.   Het hedendaagse misbruik van beide tradities mag echter geen reden tot pessimisme zijn. Dat beide tradities tenminste in theorie gelijklopend zijn, moet ons positief stemmen om in de toekomst tot een universeel ethisch kader omtrent oorlog te komen. Een diepgaande dialoog die steunt op wederzijds respect en kennis over de ander kan bijdragen tot de opbouw van een meer universeel aanvaarde internationale wetgeving. Een interculturele dialoog en de daaruit volgende betere kennis van de ander, zou naar alle waarschijnlijkheid ook het hedendaagse misbruik van beide tradities inperken.

Bibliografie
  • Abu-Amr, Z 2007, ‘Hamas: from opposition to rule’, in Hilal, J (ed), Where now for Palestine? The demise of the two-state solution, Zed Books, Londen, p. 167-187.
  • Amjad-Ali C W 2009, ‘Jihad and Just War Theory: Dissonance and Truth’, in Dialog vol. 48, nr. 3, p. 239-247.
  • Averroes, C 1977, ‘The Chapter on Jihad from Averroes’ Legal Handbook al-Bidayah’, in Averroes, C & Saltut, M, Jihad in mediaeval and modern Islam: the chapter on Jihad from Averroes’ legal handbook ‘Bidayat al-Mudjtahid’ and the treatise ‘Koran and fighting’ by the late Shaykh al-Azhar, Mahmud Shaltut, transl. R Peters, Brill, Leiden, p. 9-25.
  • Barnes, J 1982, ‘The just war’, in Kretzmann, N & Kenny, A e. a. (eds) The Cambridge history of later medieval philosophy from the rediscovery of Aristotle to the disintegration of scholasticism, 1100-1600, Cambridge University Press, Cambridge, p. 771-784.
  • Bellamy, A 2006, Just wars: from Cicero to Iraq, Polity Press, Cambridge.
  • Boisard, M A 1980, ‘On the Probable Influence of Islam on Western Public and International Law’, in International Journal of Middle East Studies, vol. 11, nr. 4, p. 429-450.
  • Bonney, R 2004, Jihad. From Qur’an to bin Laden, Palgrave, Basingstoke.
  • Bonner, M D 2006, Jihad in Islamic history: doctrines and practice, Princeton University Press, Princeton.
  • Brown, D, 1999, ‘Islamic Ethics in Comparative Perspective’, in The Muslim World, vol. 89, nr. 2, p. 181-192.
  • Butterworth, C E 1990, ‘Al-Fârâbî’s Statecraft: War and the Well-Ordered Regime’, in Johnson, J T & Kelsay, J (eds) Cross, crescent and sword: the justification and limitation of war in Western and Islamic tradition, Greenwood, New York, p. 79-100.
  • Byman, D 2010, ‘How to handle Hamas: The perils of ignoring Gaza’s leadership’, in Foreing Affairs, vol. 89, nr. 5, p. 45-62.
  • Cook, D 2004, ‘The implications of “Martyrdom Operations” for Contemporary Islam’, in Journal of Religious Ethics, vol. 32, nr. 1, p. 129-151.
  • Danino, O 2009, Le Hamas et l’édification de l’état palestinien, Editions Karthala, Parijs.
  • Donner, F M 1991, ‘The Sources of Islamic Conceptions of War’, in Kelsay J & Johnson, J T (eds) Just war and jihad: historical and theoretical perspectives on war and peace in western and Islamic tradition, Greenwood, Londen, p. 31-70.
  • Dunne, T & Schmidt B C 2007 ‘Chapter 5: Realism’, in Baylis J, Smith S & Owens P (eds) The globalization of World Politics: An introduction to international relations, 4th edn, Oxford University Press, Oxford, p. 90-106.
  • El Fadl K A 1990, ‘Ahkam al-Bughat: Irregular Warfare and the Law of Rebellion’, in Johnson, J T & Kelsay, J (eds) Cross, crescent and sword: the justification and limitation of war in Western and Islamic tradition, Greenwood, New York, p. 149-176.
  • Esposito, J L 2002, Unholy war: terror in the name of Islam, Oxford University Press, New York.
  • Esposito, J L 2005, Islam: the straight path, 3th edn, Oxford University Press, New York.
  • Ferguson, J 1977, War and Peace in the world’s religions, Sheldon, Londen.
  • Gerges, F A 2010, ‘The transformation of Hamas Palestine’s Islamic movement has subtly changed its uncompromising posture on Israel’, in Nation, vol. 290, nr. 3, p. 20-22.
  • Gunning, J 2009, Hamas in Politics: Democracy, Religion, Violence, Hurst and Company, Londen.
  • Harbour, F V 1995, ‘Islamic Principles and the Chemical Weapons Convention of 1993’ in The Journal of Religious Ethics, vol.23, nr. 1, p. 69-92.
  • Hashmi, S H 1996, ‘Interpreting the Islamic Ethics of War and Peace’, in Nardin T (ed) The ethics of war and peace: religious and secular perspectives, Princeton University Press, Princeton, p. 46-66.
  • Hashmi, S H 1999, ‘Saving and taking life in war: Three modern muslim views’, in The Muslim World, vol. 89, nr. 2, p. 158-180.
  • Hashmi, S H 2004, ‘Islam, Sunni’, in Palmer-Fernandez, G (ed) Encyclopedia of religion and war, Routledge, New York, p. 217-221.
  • Hovdenak, A 2009, ‘Hamas in transition: the failure of sanctions’, in Democratization, vol. 16, nr. 1, p. 59-80.
  • Hroub, K 2006, ‘A “New Hamas” through its new documents’, in Journal of Palestine Studies, vol. 35, nr. 4, p. 6-27.
  • Human Rights Watch 2010, World Report 2010, http://www.hrw.org/world-report-2010, laatst geraadpleegd op 19/05/2011.
  • Hussain, A 2004, ‘Islam: Sufism’, in Palmer-Fernandez, G (ed) Encyclopedia of religion and war, Routledge, New York, p. 214-217.
  • Ilesanmi 2000, ‘Just war theory in comparative perspective. A review essay’, in Journal of Religious Ethics, vol. 28, nr. 1, p. 139-155.
  • Johnson, J T 1975, Ideology, reason, and the limitation of war: religious and secular concepts, 1200-1740, Princeton University Press, Princeton.
  • Johnson, J T 1990, ‘Introduction’, in Johnson, J T & Kelsay, J (eds) Cross, crescent and sword: the justification and limitation of war in Western and Islamic tradition, Greenwood, New York, p. xi-xviii.
  • Johnson, J T 1991, ‘Historical Roots and Sources of the Just War Tradition in Western Culture’, in Kelsay J & Johnson, J T (eds) Just war and jihad: historical and theoretical perspectives on war and peace in western and Islamic tradition, Greenwood, Londen, p. 3-30.
  • Johnson, J T 2000, ‘Comment’, in Journal of Religious Ethics, vol. 28, nr. 2, p. 331-335.
  • Johnson, J T 2008, ‘Thinking Comparatively about Religion and War’, in Journal of Religious Ethics, vol. 36, nr. 1,p. 157-179.
  • Juergensmeyer, M 2001, Terror in the mind of God: the global rise of religious violence, University of California Press, Berkeley.
  • Kaldor, M 2006, New and Old Wars, 2nd edn, Polity, Cambridge.
  • Kelsay, J 1990, ‘Religion, Morality, and the Governance of War: The Case of Classical Islam’, Journal of Religious Ethics, vol. 18, nr. 2, p. 123-139.
  • Kelsay, J 1993, Islam and War: a study in comparative ethics, Westminster/John Knox Press, Louisville.
  • Kelsay, J 1994, ‘Divine Command Ethics in Early Islam: Al-shafi’i and the Problem of Guidance’, in Journal of Religious Ethics, vol. 22, nr. 1, p. 101-126.
  • Kelsay, J 2006, ‘Arguments Concerning Resistance in Contemporary Islam’, in Rodin, D & Sorabji, R (eds) The ethics of war: shared problems in different traditions, Ashgate, Aldershot, p. 61-91.
  • Kelsay, J 2007, Arguing the Just War in Islam, Harvard University Press, Cambridge.
  • Kelsay, J 2009, ‘The new Jihad and Islamic Tradition’, in Review of Faith and International Affairs, vol. 7, nr. 2, p. 43-48.
  • Khadduri, M 1940, The law of war and peace in Islam: a study in Muslim international law, Luzac, Londen.
  • Khadduri, M 1979, War and Peace in the law of Islam, Johns Hopkins university press, Baltimore.
  • Knudson, A & Ezbidi, B 2007, ‘Hamas and Palestinian statehood’, in Hilal, J (ed), Where now for Palestine? The demise of the two-state solution, Zed Books, Londen, p. 188-210.
  • Kotef, H & Amir, M 2011, ‘Between imaginary lines: Violense and its Justifications at the Military Checkpoints in Occupied Palestine’, in Theory Culture & Society, vol. 28, nr. 1, p. 55-80.
  • Lammers, S E 1990, ‘Approaches to Limits on War in Western Just War Discours’, in Johnson, J T & Kelsay, J (eds) Cross, crescent and sword: the justification and limitation of war in Western and Islamic tradition, Greenwood, New York, p. 51-78.
  • Lawrence, B 1991, ‘Holy War (Jihad) in Islamic Religion and Nation-State Ideologies’, in Kelsay J & Johnson, J T (eds) Just war and jihad: historical and theoretical perspectives on war and peace in western and Islamic tradition, Greenwood, Londen, p. 141-160.
  • Levitt, M 2006, Hamas: Politics, charity and terrorism in the service of jihad, Yale University Press, Londen.
  • Lewis, B 1988, The political language of Islam, University of Chicago Press, Chicago.
  • Little, D 1991, ‘”Holy War” Appeals and Western Christianity: A Reconsideration of Bainton’s Approach’, in Kelsay J & Johnson, J T (eds) Just war and jihad: historical and theoretical perspectives on war and peace in western and Islamic tradition, Greenwood, Londen, p. 121-140.
  • Long, B 2010, ‘The Hamas Agenda: How has it changed?’, in Middle East Policy, vol. 17, nr. 4, p. 131-143.
  • Mayer, A E 1991, ‘War and Peace in the Islamic Tradition and International Law’, in Kelsay J & Johnson, J T (eds) Just war and jihad: historical and theoretical perspectives on war and peace in western and Islamic tradition, Greenwood, Londen, p. 195-226.
  • Morgan, A L 2010 ‘Multidimensional thinking about force ethics. A matter of method and content’, in Journal of Religious Ethics, vol. 38, nr. 3, p. 545-578.
  • Morre, E & Loobuyck,P 2011, ‘Wegen naar tolerantie: Op pad met Nicholaus Cusanus’, in Streven, vol. 78, nr. 2, p.125-135.
  • Munson, H Jr 1988, Islam and Revolution in the Middle East, Yale University Press, Londen.
  • N.N. 1993, ‘Charter of the Islamic Resistance Movement (Hamas) of Palestine’, trans. Maqdsi, M, in Journal of Palestine Studies, vol. 22, nr. 4, p. 122-134.
  • O’Brien, W V 1981, The Conduct of Just and Limited War, Praeger, New York.
  • Peters, R 1979, Islam and colonialism: the doctrine of Jihad in modern history, Mouton, Den Haag.
  • Peters, R 1991, ‘Djihaad tussen wettig gezag en revolutie. De heilige oorlog in de hedendaagse Islam’, in Gosman, M & Bakker, H (eds) Heilige oorlogen: een onderzoek naar historische en hedendaagse vormen van collectief religieus geweld, Kok            Agora, Kampen, p. 176-191.
  • Phillips, R L 1990, ‘Combatancy, Noncombatancy, and Noncombatant Immunity in Just War Tradition’, in Johnson, J T & Kelsay, J (eds) Cross, crescent and sword: the justification and limitation of war in Western and Islamic tradition, Greenwood, New York, p. 179-196.
  • Rahman, F 1980, ‘The Law of Rebellion in Islam’, in Rahman, F, Lawrence, B B & Martin, R C Islam in the modern world, Wadsworth, Belmont, p. 1-10.
  • Rajaee, F 1983, Islamic values and world view: Khomeyni on man, the state and international politics, University press of America, Lanham.
  • Regan, R J 1996, Just War: principles and cases, Catholic university of America press, Washington.
  • Robinson, G E 2007, ‘The Battle for Iraq: Islamic insurgencies in comparative perspective’, in Third World Quarterly, vol. 28, nr. 2, p. 261-273.
  • Sachedina, A A 1990, ‘The development of Jihad in Islamic Revelation and History’, in Johnson, J T & Kelsay, J (eds) Cross, crescent and sword: the justification and limitation of war in Western and Islamic tradition, Greenwood, New York, p. 35-50.
  • Saltut, M 1977, ‘The Koran and Fighting’, in Averroes, C & Saltut, M, Jihad in mediaeval and modern Islam: the chapter on Jihad from Averroes’ legal handbook ‘Bidayat al-Mudjtahid’ and the treatise ‘Koran and fighting’ by the late Shaykh al-Azhar, Mahmud Shaltut, transl. R Peters, Brill, Leiden, p. 26-79.
  • Samir, S K 2005, ‘Dans le Coran : violence et non-violence’, in Calvez, JY, Entre violence et paix: la voix des religions, Editions Facultés Jésuites de Paris, Paris, p. 71-95.
  • Shaybani, M 1966, The Islamic Law of Nations, transl. M Khadduri, John Hopkins Press, Baltimore.
  • Sonn, T 1990, ‘Irregular Warfare and Terrorism in Islam: Asking the Right Questions’, in Johnson, J T & Kelsay, J (eds) Cross, crescent and sword: the justification and limitation of war in Western and Islamic tradition, Greenwood, New York, p. 129-148.
  • Tibi, B 1996, ‘War and Peace in Islam’, in Nardin T (ed) The ethics of war and peace: religious and secular perspectives, Princeton University Press, Princeton, p. 128-145.
  • Tibi, B 1998, The Challenge of fundamentalism: political Islam and the new world disorder, University of California press, Berkeley.
  • Vermeulen, U 1989, ‘De inspanning op de weg Gods. De heilige oorlog in de islam’, in Burggraeve, R & De Tavernier, J (eds) Strijden op de weg van Jahwe, God, Allah? De heilige oorlog in het Oude Testament, Westers christendom en islam, VBS, Leuven, p. 89-111.
  • Wagemakers, J 2010, ‘Legitimizing Pragmatism: Hamas’ framing efforts from militancy to moderation and back?’, in Terrorism and Political Violence, vol. 22, nr. 3, p. 358-378.
  • Walzer, M 2004, Arguing about war, Yale University Press, New Haven.
Universiteit of Hogeschool
Manama Internationale Betrekkingen en Diplomatie
Publicatiejaar
2011
Kernwoorden
Share this on: