Sociale netwerken aanwenden in het ontwikkelingsproces naar competent ouderschap: Functionaliteit bij KOPP-kinderen

Anja Csincsak
Persbericht

‘Kinderen van ouders met psychiatrische problemen (KOPP-kinderen) vragen geen aandacht, maar hebben die wel nodig!’

SOCIALE NETWERKEN AANWENDEN IN HET ONTWIKKELINGSPROCES NAAR  COMPETENT OUDERSCHAP: Functionaliteit bij KOPP-kinderen

Het idee om een onderzoek te doen naar de aanwezigheid en de functionaliteit van sociale netwerken bij mensen met psychiatrische en/of verslavingsproblemen en hun kinderen, ontstond vanuit mijn persoonlijke belangstelling voor de ontwikkeling van het kind en de opvoedingsmogelijkheden van de ouder(s). We zijn ons niet altijd bewust van de invloed van onze omgeving en vinden familiebanden vanzelfsprekend. De kansen die kinderen krijgen in het leven hangen samen met de plaats waar hun wiegje stond. Het lot bepaalt die plaats, maar mijn liefde voor de mens maakt toch dat ik niet overtuigd ben dat dit onveranderbaar is.

 

‘Kinderen van ouders met psychiatrische problemen (KOPP-kinderen) vragen geen aandacht, maar hebben die wel nodig!’

Veel volwassenen die lijden aan psychiatrische en/of verslavingsproblemen zijn moeder of vader van jonge kinderen (tussen 2 en 5 jaar). Toch is er een tekort aan hulpmiddelen voor deze gezinnen en de professionals die hen begeleiden. Hulpverleners moeten niet alleen het isolement waarin deze mensen leven trachten te doorbreken, maar hen ook de kunst van het opvoeden bijbrengen.

De scriptie “Sociale netwerken aanwenden in het ontwikkelingsproces naar competent ouderschap: functionaliteit bij KOPP-kinderen” bestudeert, naast de ouderrol, ook andere factoren die van belang zijn wanneer een kind de weg naar een autonoom persoon bewandelt. Naast een kinderboekje ging de aandacht naar twee gebruiksvriendelijke modellen om professionelen te ondersteunen in de hulpverlening aan die doelgroep.

 

Kunnen sociale netwerken ondersteuning bieden?

Het sociale netwerk omvat meer dan familie, vrienden en kennissen. De betekenis is voor iedereen anders en afhankelijk van veel factoren. Sociale netwerken omvatten zowel formele of professionele als informele of familiaire netwerken, wat niet wil zeggen dat het onderscheid altijd helder is.

De waarde die mensen eraan hechten, bepaalt mee het belang van die netwerken. De mogelijkheid bestaat dus dat het effect niet altijd is wat men ervan verwacht. Anderzijds toont onderzoek aan dat informele netwerken bij families met opvoedings-, gedragsproblemen en kindermishandeling, gedeeltelijk de professionele hulpverlening kunnen vervangen en ervoor kunnen zorgen dat de bereikte resultaten behouden blijven.

De complexiteit van de problematiek bij deze doelgroep is te wijten aan de samenhang van psychiatrische met verslavings-, fysieke en financiële problemen. Bepaalde onmisbare aspecten komen daardoor niet of moeilijk tot stand. Zoals sociaal kapitaal, dat enkel kan groeien wanneer mensen solidair zijn met anderen. Niet de grootte van het sociale netwerk beïnvloedt het welzijn van kinderen, jongeren en volwassenen, maar wel de soort relatie. Het is de impact en de betekenis van verschillende soorten relaties, namelijk de losse en hechte verbindingen, die voor de hulpverlener duidelijk zichtbaar moeten zijn.

Figuur 1

Vandaar dat in het kader van dit eindwerk ook een gebruiksvriendelijk model werd voorgesteld om alle netwerken in kaart te brengen. Het is bedoeld als een houvast voor de hulpverlener, omdat het klaarheid brengt in de oorzaken van de multiproblematiek en omdat het aansluit bij de continuïteit en de vermaatschappelijking van de zorg, waarnaar de Vlaamse overheid streeft. Het visuele aspect maakt dat de hulpverlener de bestaande en ontbrekende netwerken gemakkelijker kan onthouden.

Kan men groeien naar competent ouderschap?

‘Goed-genoeg ouderschap’ veronderstelt dat een kind voldoende kansen krijgt om te ontwikkelen en dat ouders niet in aanraking komen met allerlei instanties, die zich zorgen maken over het welzijn van het kind. Toch kan ‘goed-genoeg ouderschap’ in de ene situatie voldoende zijn, maar in de andere niet. De term ‘competent ouderschap’ is daarom een beter begrip, het wijst op het (leer)proces van ‘competenter worden’. Ouders zoeken naar een evenwicht tussen liefde en controle en tussen zorgen en sturen. Ze ontwikkelen een eigen opvoedingsstijl.

Verschillende onderzoeken wijzen op de positieve effecten van de autoritatieve opvoedingsstijl, een combinatie van een warme relatie mét duidelijke normen. Daartegenover staan de negatieve uitkomsten van een verwaarlozende opvoedingsstijl bij KOPP-kinderen, die al zichtbaar zijn in de kleutertijd en worden voortgezet in de adolescentie en jong-volwassenheid.

 

Figuur 2

 

De vroege kindertijd is de basis voor het verdere leven. Het doorlopen van vier universele fasen, namelijk hechting, separatie, individuatie en relatie, herhaalt zich chronologisch, ons hele leven lang. De beschermende en risicofactoren die aanwezig zijn in de context van elk individu, bepalen mee de krachten en de lasten. Een goed evenwicht tussen de competenties en de taken die het opvoeden met zich meebrengt, bepaalt of ouders in staat zijn hun kinderen op te voeden.

Figuur 1

 

‘Het verhaal van Oole’ is de titel van het kinderboekje dat ik in het kader van mijn eindwerk heb ontworpen. Het laat de onzekerheid zien waarmee KOPP-kinderen worstelen. Tegelijkertijd illustreert het ook de complexiteit van deze problematiek. Dankzij het kinderboekje kunnen hulpverleners, opvoeders,  ouders en KOPP-kinderen de confrontatie met deze problematiek aangaan.

Wat betekenen sociale netwerken voor de opvoeding van KOPP-kinderen?

Een optimale ontwikkeling van KOPP-peuters is onlosmakelijk verbonden met de mogelijkheden van ouders om hun kinderen op te voeden en de steun die ze daarbij krijgen. De psychiatrische en/of verslavingsproblemen van de ouders kunnen ervoor zorgen dat kinderen later zelf last krijgen van psychische moeilijkheden. Het is dan ook verkeerd te denken dat jonge kinderen niets ondervinden van de ziekte van hun ouder(s). De innerlijke krassen die KOPP-kinderen met zich meedragen, zijn niet altijd zichtbaar, in tegenstelling tot de lichamelijke mishandeling en armoede waarmee een groot deel te maken krijgt.

Figuur 4

Vroegdetectie is noodzakelijk met het oog op een optimale ontwikkeling in de vroege kinderjaren. Een kind moet kunnen terugvallen op anderen en hen kunnen vertrouwen. Contextuele factoren spelen ook hier een belangrijke rol.

Daarom werd in het kader van dit eindwerk een tweede model ontwikkeld, waarin niet alleen de draagkracht en de draaglast van het gezin duidelijk zichtbaar worden, maar ook de risicofactoren en de noodzakelijke ondersteuning voor alle actoren.

‘All families today need and use support in raising children; to define the 'needy' family as the exception is to deny the simplest facts of contemporary family life.’

(Keniston, 1985, in Dedeurwaarder, 2008)

Bibliografie

Baglama, B., & Demirok, M. S. (2016). Determination of preservice special education teachers’ views on early childhood intervention. Cypriot Journal of Educational Sciences, 11(4), pp. 213-222. https://www.researchgate.net/publication/311976481_Determination_of_pre…

 

Bartelink, C., & Verheijden, E. (2015). Wat werkt bij het versterken van het sociale netwerk van gezinnen? Geraadpleegd op 23 januari 2017, via http://www.nji.nl/nl/Download-NJi/Wat-werkt-publicatie/Watwerkt_Sociaal…

 

Bogaerts, S. (2007). Gezinnen uitgedaagd: Thema’s uit de gezinssociologie. Antwerpen: Garant.

 

Bogaerts, S. (2016). Gezinssociologie [syllabus]. Odisee Hogeschool Schaarbeek, Studiegebied Bachelor in de Gezinswetenschappen met levenservaring.

 

Boon, B., & Farnsworth, J. (2011). Social exclusion and poverty: Translating social capital into accessible resources [Research]. Oxford, UK and Malden, USA: Blackwell Publishing Ltd.

 

Bouwen aan leefbaarheid : Sociale netwerken. (z.d.). Geraadpleegd op 2 november 2016, via http://www.bouwenaanleefbaarheid.nl/index.php/Sociale_netwerken

 

Cools, B. (2016). Geestelijke gezondheidszorg [syllabus]. Odisee Hogeschool Schaarbeek, Studiegebied Bachelor in de Gezinswetenschappen met levenservaring.

 

Corijn, M., (2016). SVR-verkenning: De gezinsdimensie in de psychische gezondheid. [Overheidspublicatie]. Studiedienst Vlaamse Regering: Departement Kanselarij en Bestuur. Geraadpleegd op 9 april 2017, via  http://regionalestatistieken.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/fi…

 

Dedeurwaerder, L. (2008). Een sociaal netwerk voor ouders met een verstandelijke beperking: Een haalbare kaart? [Scriptie]. Gent: Universiteit Gent Faculteit Psychologie en Pedagogische wetenschappen.http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/290/792/RUG01001290792_2010_0001_…

 

Doyle, O., Delaney, L., O’Farrelly, C., Fitzpatrick, N., & Daly, M. (2017). Can Early Intervention Improve Maternal Well-Being? Evidence from a Randomized Controlled Trial. PLoS ONE, 12(1): e0169829.doi:10.1371/journal.pone.0169829 https://www.researchgate.net/publication/312512945_Can_Early_Interventi…

 

Geestelijk gezond Vlaanderen: Verslaving (z.d.). Geraadpleegd op 15 april 2017, via http://www.geestelijkgezondvlaanderen.be/verslaving

Geldof, D. (2011). Onzekerheid: Over leven in de risicomaatschappij. Leuven: Acco.

 

GenoPro. (2016). Geraadpleegd op 6 april 2017, via http://www.genopro.com/genogram/symbols/

 

Gids naar een nieuw geestelijk gezondheidsbeleid voor kinderen en jongeren. (2015). Brussel: Dienst Psychosociale Gezondheidszorg. Geraadpleegd op 10 april 2017, via  https://www.kennisplein.be/Pages/Gids-Naar-een-nieuw-geestelijk-gezondh…

 

Groot N., De Jong G., & Schout G. (2013). Sociale netwerken bij eigen-kracht-conferenties. Journal of Social Intervention: Theorie and Practice - 2013 - Volume 22, Issue 3, pp. 65-84. Geraadpleegd op 29 augustus 2016, via https://www.journalsi.org/articles/abstract/10.18352/jsi.372/

 

Höing, M., Bogaerts, S., & Vogelvang, B. (2016). Helping Sex Offenders to Desist Offending: The Gains and Drains for CoSA Volunteers - A Review of the Literature. Sexual Abuse: A Journal of Research and Treatment, 28(5) pp. 364–402.

 

Höing, M., Vogelvang, B., & Bogaerts, S. (2017). “I Am a Different Man Now” - Sex Offenders in

Circles of Support and Accountability: A Prospective Study. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 61(7), pp. 751–772.

 

Kinderen van…:  KOPP-Vlaanderen. (z.d.). Geraadpleegd op 2 april 2017, via https://www.familieplatform.be/doelgroepen/kinderen

 

Koppeling VZW. (z.d.). Geraadpleegd op 15 april 2017, via http://www.koppelingvzw.be/ 

 

Laletas, S., Reupert, A., Goodyear, M. & Morgan, B. (2015). Pathways of Care: Targeting the early childhood sector for early intervention. Geraadpleegd op 20 september 2016, via https://www.researchgate.net/publication/280888724_Pathways_of_Care_tar…

 

Machielse, A., & Runia, K. (2013). Vrijwillige inzet bij sociaal geïsoleerden met multiproblematiek: mogelijkheden, voorwaarden en rollen. [Research]. Utrecht: University of Applied Sciences, Faculty of Society and Law. Geraadpleegd op 23 maart 2017, via https://www.journalsi.org/articles/abstract/10.18352/jsi.377/

 

Maeyens, T. (2009). Het herstellen van de affectieve-relationele ontwikkeling in kindertherapie aan de hand van de normale ontwikkeling (Co.D.A.E.). Cliëntgerichte Psychotherapie, 47(3), pp. 226-239.

 

McKeown, K., Haase, T., & Pratschke, J. (2015): Determinants of child outcomes in a cohort of children in the Free Pre-School Year in Ireland. Irish Educational Studies, 2012/2013. Geraadpleegd op 23 april 2017, via http://kieranmckeown.ie/wp-content/uploads/2015/09/81.-Outcomes-of-Free…

 

Meurs, P. (2014). Ontwikkelingspsychologie [syllabus]. Odisee Hogeschool Schaarbeek, Studiegebied Bachelor in de Gezinswetenschappen met levenservaring.

 

Movisie: Aan de slag met sociale netwerken. (z.d.). Geraadpleegd op 1 september 2016, via https://www.movisie.nl/sites/default/files/alfresco_files/Supportgerich…

 

Nationaal Kompas Volksgezondheid: Eenzaamheid. (z.d.). Geraadpleegd  op 10 februari 2017, via https://www.researchgate.net/profile/Theo_Van_Tilburg/publication/22794…

 

Onderzoek Armoede en Psychiatrie: Project uitgevoerd in opdracht van de Koning  Boudewijnstichting (2009). Geraadpleegd op 21 maart 2017, via https://doclib.uhasselt.be/dspace/bitstream/1942/9884/1/Deel%20I%20Armo…

 

Petterson, D., Gravesteijn, C., & Roest, J. (2016). Strengthening of parenthood: developing a Life Skills Questionnaire for Dutch Parents (LSQ-P). Geraadpleegd op 15 april 2017, via http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042816001634

 

Polfliet, S., Roels, V., Sprangers, A., & Van Den Begin, S. (2016). Doen wat werkt? Netwerken inzetten werkt!: Wat helpt begeleiders en consulenten om succesvol met netwerken aan de slag te gaan? Agora, 32 (3), pp. 6-10.

 

Price-Robertson, R., Olsen, G., Francis, H., Obradovic, A., & Morgan, B. (2016). Supporting recovery in families affected by parental mental illness. Geraadpleegd op 15 maart 2017, via https://www.researchgate.net/publication/305864632_Supporting_recovery_…

 

Richtlijn Kinderen van Ouders met Psychische Problemen (KOPP). (2014). Utrecht: Trimbos-instituut. Geraadpleegd op 11 april 2017, via http://richtlijnenjeugdhulp.nl/kopp/

 

Riemersma, I., van Santvoort, F., Janssens, J. M. A. M., Hosman, C. M. H., & van Doesum, K. T. M. (2015). ‘You are okay’: a support and educational program for children with mild intellectual disability and their parents with an mental illness: study protocol of a quasi-experimental design. Geraadpleegd op 2 april 2017, via http://bmcpsychiatry.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12888-015-0698…

Steyaert, J., & Kwekkeboom, R. (2012). De zorgkracht van sociale netwerken. Utrecht: Libertas. https://www.movisie.nl/sites/default/files/alfresco_files/De%20zorgkrac…

 

The Family Model. (z.d.). Geraadpleegd op 2 mei 2017, via http://www.thefamilymodel.com/

 

Van Crombrugge, H. (2009). Ouders in soorten: Competente ouders. Antwerpen - Apeldoorn: Garant.

 

Van Dale. (2017). Geraadpleegd op 23 januari 2017, via http://vandale.nl/opzoeken

 

Vandeurzen, J. (2014). Beleidsnota 2014-2019: Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. [Beleidsdocument]. Kabinet van Jo Vandeurzen: Vlaamse overheid. Geraadpleegd op 9 april 2017, via https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/beleidsnota-2014-2019-w…

 

Van der Ende, P. C., Van Dalsum, L. A.,  Doezé, R., & Korevaar, L. (2015). Kinderen van ouders met psychische problemen kijken terug op jeugdervaringen. Tijdschrift Participatie en Herstel, 1, pp. 41-49.

 

Van der Ende, P. (2017). Ouderschap en psychische aandoeningen: strategieën van ouders en externe steun. Systeemtherapie, 29(1), pp. 54-62.

 

Van Doesem, K. T. M., Riebschleger, J., Carroll, J., Grové, C., Lauritzen, C., Mordoch, E., & Skerfving, A. (2016). Successful recruitment strategies for prevention programs targeting children of parents with mental health challenges: An international study. Geraadpleegd op 2 april 2017, via https://www.researchgate.net/publication/299536872_Successful_recruitme…  

 

Van Driel, M., Mathijssen, J., Van De Goor, I., & Van Nieuwenhuizen, G. ( November 2014). Pak het samen op!: Over steun in sociale netwerken. Kind en Adolescent Praktijk, 13 (4), pp. 158–165. Geraadpleegd op 25 maart 2017, Springer Link.

 

Van Gameren, S. (2006). Leven met een psychisch zieke ouder. Houten:  Bohn Stafleu van Loghum

 

Van Leeuwen, K., & Van Crombrugge, H. (2012). Gezinnen in soorten. Antwerpen – Apeldoorn: Garant.

 

Voets, J. (2015). Bijzondere jeugdzorg en integrale jeugdhulp: hulpverlening [syllabus]. Odisee Hogeschool Schaarbeek, Studiegebied Bachelor in de Gezinswetenschappen met levenservaring.

 

Wenselaar, L. (2015). Integrale hulpverlening aan ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen en hun kinderen: Een praktisch handboek voor de hulpverlener. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

 

Zoon, M., & Berg-le Clercq, T. (2014). Wat werkt voor kinderen van ouders met psychische problemen? Geraadpleegd op 12 april 2017, via http://www.nji.nl/nl/Download-NJi/Wat-werkt-publicatie/WatWerkt_KOPPkin…

Universiteit of Hogeschool
Bachelor in de Gezinswetenschappen
Publicatiejaar
2017
Promotor(en)
Miet Timmers
Kernwoorden
Share this on: