Empathie 2.0 tussen de boeken
Wij zijn allemaal helden. We hebben de ring vernietigd in Mordor en daarmee Midden-aarde gered van haar ondergang. We hebben Voldemort verslagen en zo de wereld terug in balans gebracht. Maar we hebben ook, met onze menselijke arrogantie, het monster van Frankenstein gecreëerd en vrouwen vermoord om het perfecte parfum te creëren. We zijn detectives, dokters, koningen en dictators. Dit zijn we allemaal terwijl we in bed liggen, in een comfortabele zetel zitten of zelfs tijdens het reizen. Dit fenomeen heeft een wetenschappelijke naam: getransporteerd worden in de narratief. Getransporteerd worden heeft natuurlijk nadelen. Je schrikt je te pletter als iemand tegen je praat. Of het is plots drie uur in de ochtend en je beseft dat je om zes uur weer moet opstaan. Je vrienden en familie vinden het misschien wel jammer dat je minder sociaal bent wanneer je leest.
Maar volgens wetenschappers heeft het verdwijnen in een narratief ook voordelen. Literatuur zou namelijk niet alleen een lezer socialer maken, maar ook het empathisch vermogen verhogen.
Aristoteles’ catharsis
De interesse in het effect van kunst bestaat al sinds Aristoteles. Hij geloofde dat een tragedie voor catharsis zorgde. Volgens hem word je ‘gereinigd’ wanneer je naar een toneelstuk kijkt. Het verschil tussen Aristoteles en hedendaagse wetenschappers is echter groot. Vandaag de dag kunnen we door middel van technologische ontwikkelingen de effecten van verschillende kunsten zien in de hersenen. Dit beperkt zich niet tot muziek en schilderijen, maar ook de effecten van literatuur kunnen zo gemeten worden. Zo kunnen neurowetenschappers met behulp van fMRI, functional Magnetic Resonance Imaging, zien waar in de hersenen een hogere activiteit plaatsvindt wanneer iemand een boek leest. Een fMRI kan namelijk het verschil meten tussen een actief en een non-actief hersendeel. Zo toont het onderzoek van Nicole K. Speer, cognitieve psychologe, bijvoorbeeld aan dat dezelfde hersendelen actief zijn bij zowel het daadwerkelijk uitvoeren van een handeling als wanneer mensen over die desbetreffende handeling lezen. Zouden dus de observaties van vandaag overeenkomen met het catharsis-effect van Aristoteles?
Transporteren in een verhaal
Verschillende wetenschappers hebben ondervonden dat lezen een positief effect heeft op sociale vaardigheden. Wanneer mensen literaire stukken lezen zouden ze empathischer worden. Daarnaast tonen sommige onderzoeken aan dat mensen zelfs pro-sociaal gedrag vertonen nadat ze hebben gelezen. Er is echter wel een voorwaarde. De meeste onderzoekers zijn het erover eens dat de lezer getransporteerd moet zijn in het verhaal. Oftewel hoe meer een persoon ‘verdwijnt’ in een narratief, de te groter de kans is dat de lezer de positieve gevolgen ervaart.
Maar hoe transporteert een lezer zich in een verhaal? Er zijn meerdere manieren, maar vaak moet er een mate van identificatie zijn. In andere woorden, een lezer moet zichzelf herkennen in het personage. Maar het kan ook zijn dat de omgeving bekend voorkomt. Door raakvlakken te vinden met een personage of omgeving raakt de lezer meer geïnteresseerd in het verhaal, iets waar auteurs ook op kunnen inspelen. Zo gaan bijvoorbeeld Young Adult boeken vrijwel altijd over tieners. Dit komt omdat mensen het van nature fijn vinden om met anderen om te gaan die op zichzelf lijken. Deze identificatie zorgt voor een verbondenheid met het personage en zorgt op zijn beurt weer dat lezers meer en meer in het narratief transporteren.
Wanneer een lezer raakvlakken vindt in een boek, creëert hij of zij een mogelijke wereld. Hoe meer informatie de lezer krijgt, des te meer de mogelijke wereld wordt ingevuld. Dit proces van het creëren van een nieuwe wereld versterkt de transportatie. Oftewel, het gevoel dat je verdwijnt in het verhaal.
Met de neus in de boeken zitten
Je zou kunnen zeggen dat het lezen van een boek helemaal niet sociaal is. Sterker nog, als je met je neus in de boeken zit, dan sluit je jezelf toch helemaal af van de wereld? Dat zeker, maar toch ben je niet helemaal asociaal bezig. Wanneer je met name fictie, of literaire non-fictie, leest, dan ervaar je als het ware sociale gebeurtenissen. Dit zijn scenario’s die dan onbewust kunnen worden opgeslagen. Raymond A. Mar en Keith Oatley, cognitieve psychologen, leggen uit dat dit zeer positief is. Doordat de lezer in een fictieve wereld een bepaald scenario doormaakt, weet de lezer hoe hij of zij moet reageren wanneer er in de echte wereld een soortgelijke gebeurtenis zich voordoet. Volgens hen kan literatuur een soort levensschool zijn.
De positieve effecten van literatuur houden hier niet op. Zo onderzocht de cognitieve psycholoog Dan R. Johnson of literatuur vooroordelen jegens minderheden kan verminderen. Zijn onderzoek toont aan dat mensen inderdaad een positievere blik hadden naar Arabieren na het lezen van een kortverhaal over hen.
Betekent dit dus dat we iedereen moeten dwingen om te lezen? Nee. Critici zeggen dat het te optimistisch is om te denken dat iets ‘simpels’ als een boek de mensheid kan verbeteren. Daarnaast is iedereen natuurlijk anders. Persoonlijkheid kan een grote rol spelen. Sommigen zijn van nature eenmaal empathischer. En het is mogelijk dat mensen die empathischer zijn, eerder geneigd zijn om getransporteerd te worden in een verhaal. Het is dus te kort door de bocht om te zeggen dat boeken lezen mensen inderdaad empathischer maakt. Maar is het proberen ten alle tijden waard!
Bibliografie
Allport, Floyd Henry. Social Psychology. Boston: Houghton Mifflin, 1924.
Altmann, Ulrike, Bohrn, Isabel C., Lubrich, Oliver, Menninghais, Winfried and Jacobs, Arthur
M. “Fact vs Fiction–How Paratextual Information Shapes Our Reading Processes.”
Social Cognitive and Affective Neuroscience 9 (2014): 22-29.
Appel, Markus and Richter, Tobias. “Persuasive Effects of Fictional Narratives Increase Over
Time.” Media Psychology 10 (2007): 113-134.
Argo, Jennifer J., Zhu, Rui (Juliet) and Dahl, Darren W. “Fact or Fiction: An Investigation of
Empathy Differences in Response to Emotional Melodramatic Entertainment.” Journal
of Consumer Research 34 (2008): 614-623.
Aristotle. Poetics. Trans. Malcolm Heath. United Kingdom: Penguin Books Ltd, 1997.
Bal, Matthijs and Veltkamp, Martijn. “How Does Fiction Reading Influence Empathy? An
Experimental Investigation on the Role of Emotional Transportation.” PLoS ONE 8.1
(2013): 1-12.
Bergson, Henri. Time and the Free Will. An Essay on the Immediate Data of Consciousness.
Trans. Frank L. Pogson. New York: The Macmillan co., 1910.
Borke, Helene. “Interpersonal perception of young children: Egocentrism or empathy.”
Developmental Psychology 5 (1971): 262-269.
Brown, Junius. Psychology and the Social Order. New York: McGraw-Hill, 1936.
Busselle, Rick and Bilandzic, Helena. “Measuring Narrative Engagement.” Media Psychology
12 (2009): 321-347.
Campbell, Neil A. et al. Biology. San Francisco: Pearson Benjamin Cummings, 2008.
Cranenburgh, Ben. Neurowetenschappen een overzicht. Amsterdam: Elsevier
gezondheidszorg, 2009.
Darwin, Charles. The Descent of Man and Selection in Relation to Sex. New York: Appleton,
1871.
Decety, Jean and Jackson, Philip L. “A Social-Neuroscience Perspective on Empathy.” Current
Directions in Psychological Science 15.2 (2006): 54-58.
Decety, Jean and Sommerville, Jessica A. “Shared Representations Between Self and Other: A
Social Cognitive Neuroscience View.” TRENDS in Cognitive Sciences 7.12 (2003):
527-533.
Dixon, Peter and Bortolussi, Maria. “The Scientific Study of Literature. What Can, Has, and
Should Be Done.” Scientific Study of Literature 1.1 (2011): 59-71.
Djikic, Maja, Oatley, Keith and Moldoveanu, Mihnea C. “Reading Other Minds. Effects of
Literature on Empathy. Scientific Study of Literature 3.1 (2013): 28-47.
Djikic, Maja, Oatley, Keith, Zoeterman, Sara and Peterson, Jordan B. “On Being Moved by
Art: How Reading Diction Transforms the Self.” Creativity Research Journal 21.1
(2009): 24-29.
Dymond, Rosalind F. “A scale for the measurement of empathic ability.” Journal of Consulting
Psychology 13 (1949): 27-33.
Eisenberg, Nancy and Lennon, Randy. “Sex Differences in Empathy and Related Capacities.”
Psychological Bulletin 94.1 (1983): 100-131.
Forster, Edward M. Aspects of the Novel. London: Edward Arnold Publishers, 1960. (Original
work published 1927).
Gerrig, Richard J. Experiencing Narrative Worlds. On the Psychological Activities of Reading.
New Haven & London: Yale University Press, 1993.
Green, Melanie C. and Brock, Timothy C. “The Role of Transportation in the Persuasiveness
of Public Narratives.” Journal of Personality and Social Psychology 79.5 (2000): 701-
721.
Green, Melanie C., Chatham, Christopher and Sestir, Marc A. “Emotion and Transportation
into Fact and Fiction.” Scientific Study of Literature 2.1 (2012): 37-59.
Herman, David. Story Logic: Problems and Possibilities of Narrative. Nebraska: University of
Nebraska Press: Lincoln and London, 2002.
---. Basic Elements of Narrative. Chichester: Blackwell Publishing, 2009.
Jannidis, Fotis. “Character.” Handbook of Narratology. Ed. Peter Hühn, John Pier, Wolf
Schmid and Jörg Schönert. Berlin: Walter de Gruyter, 2009. 14-29. Print.
Johnson, Dan R. “Transportation into a Story Increases Empathy, Prosocial Behavior, and
Perceptual Bias Toward Fearful Expressions.” Personality and Individual Differences
52 (2012): 150-155.
Jurecic, Ann. “Empathy and the Critic.” College English 74.1 (2011): 10-27.
Kearney, Richard. “Narrating Pain: The Power of Catharsis.” Paragraph 30.1 (2007): 51-66.
Keen, Suzanne. “A Theory of Narrative Empathy.” Narrative 14.3 (2006): 207-236.
---. Empathy and the Novel. New York: Oxford University Press, 2007.
Kidd, David Comer and Castano, Emanuele. “Reading Literary Fiction Improves Theory of
Mind.” Science 342 (2013): 377-380.
Koopman, Eva Maria (Emy). “Empathic Reactions After Reading: The Role of Genre, Personal
Factors and Affective Responses. Poetics 50 (2015): 62-79.
Larsen, Randy, J. and Buss, David, M. Personality Psychology. Domains of Knowledge About
Human Nature. New York: McGraw-Hill Companies, 2010.
“Limbic System.”Rhsmpsychology. Web. 12 feb. 2016.
Lipps, Theodor. Zur Einfühlung. Leipzig: Wilhelm Engelmann, 1913.
Mar, Raymond A. and Oatley, Keith. “The Function of Fiction is the Abstraction and
Simulation of Social Experience.” Perspectives on Psycholohical Science 3 (2008):
173-192.
Mar, Raymond A., Oatley, Keith and Peterson, Jordan B. “Exploring the Link Between Reading
Fiction and Empathy: Ruling Out Individual Differences and Examining Outcomes.”
Communications 34 (2009): 407-428.
Mar, Raymond A., Oatley, Keith, Hirsh, Jacob, dela Paz, Jennifer, Peterson, Jordan B.
“Bookworms Versus Nerds: Exposure to Fiction Versus Non-Fiction, Divergent
Associations with Social Ability, and the Simulation of Fictional Social Worlds.”
Personality 40 (2006): 694-712.
Margolin, Uri. “Individuals in Narrative Worlds: An Ontological Perspective.” Poetics Today
11 (1990): 843-871.
McDouggal, William. An Introduction to Social Psychology. Boston: Methuen, 1912. (Original
work published 1908).
Oatley, Keith. “The Cognitive Science of Fiction.” WIREs Cogn Sci 3 (2012): 425-430.
Preston, Stephanie D. and Hofelich, Alicia J. “The Many Faces of Empathy: Parsing Empathic
Phenomena through a Proximate, Dynamic-Systems View of Representing the Other in
the Self.” Emotion Review 4.1 (2012): 24-33.
Rogers, Carl R. “Empathic: An Unappreciated Way of Being.” The Counseling Psychologist
5.2 (1975): 2-10.
Ryan, Marie-Laure. Narrative as Virtual Reality. Immersion and Interactivity in Literature and
Electronic Media. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2001.
---. Possible Worlds, Artificial Intelligence and Narrative Theory. Indianapolis:
Indiana University Press, 1991.
Schneider, Ralph. “Toward a Cognitive Theory of Literary Characters: The Dynamics of
Mental- Model Construction.” Style 35 (2001): 607-639.
Singer, Tania, Seymour, Ben, O’Doherty, John, Kaube, Holger, Dolan, Raymond J. and Frith,
Chris D. “Empathy for Pain Involves the Affective but Not Sensory Components of
Pain.” Science 303 (2004): 1157-1161.
Sklar, Howard. “Narrative as Experience: The Pedagogical Implications of Sympathizing with
Fictional Characters.” Partial Answers 6.2 (2008): 481-501.
Smith, Adam. The Theory of Moral Sentiments. Indianapolis: Liberty Classics, 1976. (Original
work published 1759).
Smith, Alexander McCall. Morality for Beautiful Girls. New York: Polygon, 2001.
Speer, Nicole K., Reynolds, Jeremy R., Swallow, Khena M. and Zacks, Jeffrey M. “Reading
Stories Activates Neural Representations of Visual and Motor Experiences.” Psychol
Sci 20.8 (2009): 989-999.
Wallentin, Mikkel, Simonsen, Arndis and Nielsen, Andreas Højlund. “Action Speaks Louder
Than Words. Empathy Mainly Modulates Emotions from Theory of Mind-Laden Parts
of a Story.” Scientific Study of Literature 3.1 (2013): 137-153.
Winerman, Lea. “The Mind’s Mirror.” Monitor 36.9 (2005): 48.
Wispé, Lauren. “The Distinction Between Sympathy and Empathy: To Call Forth a Concept,
A Word Is Needed. Journal of Personality and Social Psychology 50.2 (1986): 314-
321.
Wolters, E. Ch. Neurologie. Structuur, functie en dysfunctie van het zenuwstelsel.
Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum, 2001.
Zimbardo, Philip, G., Johnson, Robert, L. and McCann, Vivian. Psychologie: Een Inleiding.
Trans. Bridget Peeck, Sandra van Mameren-Broers and Stijn Meuleman. Amsterdam:
Pearson Education Benelux, 2009.
