Eigen Kracht-conferenties in de Geestelijke Gezondheidszorg: voldoende kracht van het netwerk?
De Geestelijke Gezondheidszorg en Eigen Kracht-conferenties. De kracht van het netwerk: illusie of ideaal?
De Geestelijke Gezondheidszorg en Eigen Kracht-conferenties. De kracht van het netwerk: illusie of ideaal?
Van psychiatrisch patiënt naar volwaardig burger
De kans dat u of ik in de toekomst af te rekenen krijgen met een psychische aandoening is reëel. Eén op drie personen wordt in zijn leven geconfronteerd met een psychische stoornis. Naast het leren leven met een psychische problematiek moeten deze mensen zich wapenen tegen stereotype opvattingen en afwijzing, ook binnen de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ). Dragen krachtgerichte en netwerkversterkende methodieken zoals Eigen Kracht-conferenties (EK-c) bij tot volwaardig burgerschap van mensen met een psychische beperking én hun omgeving?
Mensen met een psychische aandoening zijn onbekwaam of zelfs gevaarlijk
Mensen die afwijken van de norm worden vaak vereenzelvigd met die afwijking. De omgeving beschrijft hen als onvoorspelbaar, onverantwoordelijk of zelfs gevaarlijk. Stigmatisering is een fenomeen dat voor mensen met een psychische aandoening meer belemmeringen opwerpt dan de aandoening zelf. Deze tweede ‘stille’ ziekte die zij er bovenop krijgen, heeft een negatieve invloed op de levenskwaliteit, het zelfbeeld en de sociale contacten van de betrokkene, wat maatschappelijke integratie belemmert. Stigmatiserende mediaboodschappen en extra aandacht voor extreme situaties en incidenten maken dat het gedrag van enkelingen representatief wordt geacht voor de hele groep. Ook de GGZ kan stigmatiserend werken door mensen met een psychische beperking in de eerste plaats te benaderen vanuit hun ziektebeeld. Daardoor is er geen of te weinig aandacht voor wat deze mensen wel kunnen. En net daaruit kan nochtans kracht voor herstel worden geput.
Een empowerende Geestelijke Gezondheidszorg: ook in de praktijk?
Bij een empowerende hulpverlening komt niet de ziekte of het probleem, maar het herstel centraal te staan. Herstelgerichte zorg betekent op zoek gaan naar een betekenisvol leven ondanks de beperkingen. Herstel heeft enkel betekenis in combinatie met empowerment en ervaringsdeskundigheid. Daar wordt op zoek gegaan naar de krachten en competenties van de betrokkene en zijn omgeving zonder de kwetsbaarheden en problemen te negeren. De herstelvisie pleit ervoor om het eigenaarschap van de persoon met een psychische aandoening te ondersteunen en om zowel in de begeleiding als op beleidsniveau ervaringsdeskundigen in te schakelen. Veel GGZ-instellingen staan open voor de herstelgerichte benadering maar zoeken naar de juiste formule. Vaak zijn ze gericht op onderdelen van deze nieuwe werkwijze zoals cliëntenparticipatie of het inzetten van ervaringsdeskundigen. De omslag in het denken van ‘zorgen voor’ naar ‘ondersteunen van’ is niet evident voor wie het jarenlang anders deed. Het gaat erom de hiërarchische verhouding tussen zorgverlener en zorgvrager los te laten waarbij de professional zich bewust wordt van de soms stigmatiserende ideeën die hij voorheen niet zag. Hij moet daarenboven aandacht hebben voor de eigen kracht van de betrokkene en het vergroten van de eigen regie en autonomie. Vorming en bijscholing voor de hulpverleners kan deze herstelondersteunende competenties versterken.
De kracht van het netwerk
Ieder van ons wil zoveel mogelijk baas zijn over zijn eigen leven, ook mensen met een psychische beperking. Toch hebben we allemaal op de een of andere manier steun van anderen nodig, mensen zijn immers relationele wezens. Mensen met een psychische problematiek beschikken vaak over een beperkt netwerk. Hierdoor lopen ze risico op sociaal isolement en is er minder mogelijkheid om ondersteuning te krijgen. Nochtans is een netwerk een belangrijke beschermende factor die kan voorkomen dat problemen verergeren. Bovendien weet de dichte kring vaak beter dan de hulpverlener hoe om te gaan met een psychisch ziek familielid of welke hulp hij op dat moment het meest nodig heeft. Hoewel er vandaag meer contextgericht wordt gewerkt in de GGZ, wordt er nog te weinig een beroep gedaan op de bredere omgeving. Het besluitvormingsmodel Eigen Kracht-conferenties wil net de kring rond de hulpvrager zo groot mogelijk maken om samen met de betrokkene een toekomstplan te bedenken. De oorsprong van dat idee vinden we terug bij de Maori bevolking van Nieuw-Zeeland. Onder de Britse kolonisatie werd er geen rekening gehouden met de culturele waarden van de Maori en werden heel wat kinderen uit ‘probleemgezinnen’ geplaatst in Westerse instellingen en pleeggezinnen. De Maori gemeenschap uitte haar ongenoegen over het jeugdhulpverleningssysteem. Ze wilden eerst zelf de kans krijgen om, in overleg met hun stam, problemen aan te pakken. Dit leidde tot minder uithuisplaatsingen waardoor de overheid deze traditie wettelijk verankerde. Deze aanpak kreeg een plaats binnen de jeugdhulpverlening als ‘Family Group Conferencing’. Bij problemen krijgt het gezin eerst zelf de kans om een veilig plan te bedenken. Dit model vond aanhang in tal van andere landen en is bij ons bekend als ‘Eigen Kracht-conferenties’.
Eigen Kracht-conferenties: een haalbare kans op volwaardig burgerschap
Eigen Kracht-conferenties zijn geen wondermiddel. Het model is wel breed inzetbaar, past heel goed in het herstelconcept en onderschrijft de principes van empowerment. Een onafhankelijke coördinator slaat binnen een Eigen Kracht-conferentie een brug tussen de leefwereld van de hulpvrager en de systeemwereld van de professionals. Even belangrijk als het uiteindelijke plan is het proces dat tijdens de voorbereiding op gang wordt gebracht. De hulpverlening heeft meer zicht op wie tot het netwerk behoort en de leden van het netwerk leren elkaar beter kennen. Bovendien kunnen emoties worden gedeeld en eventuele ruzies bijgelegd. Dat alles legt de basis voor herstel.
Toch vinden Eigen Kracht-conferenties moeilijk ingang in de GGZ. Streven naar een volwaardig burgerschap gaat hand in hand met een samenleving die mensen met een geestelijk gezondheidsprobleem niet negeert of discrimineert. Hoewel onder meer de jaarlijkse sensibiliseringscampagnes van Te Gek!? het taboe over psychische problemen willen doorbreken, blijft stigmatisering ook in de GGZ een heikel punt. Mensen met een psychische aandoening willen als volwaardig burger participeren in de samenleving en zelf bepalen welke steun en hulp ze nodig hebben. Als voorloper van een gemeenschapsgerichte zorg wil EK-c deze mensen laten ervaren dat zij op basis van hun eigen unieke inbreng geaccepteerd en erkend worden als een waardevol lid van de samenleving. Een sterk verankerde samenwerking van de GGZ met EK-c bevordert niet alleen volwaardig burgerschap voor deze mensen. Het versterkt ook de nabije omgeving en hulpverleners in hun herstel- en krachtgericht werken.
Literatuurlijst
Abicht, A., Alsulaiman, A., Charkaoui, N., Foblets, M.C., Torfs, R., & Vermeersch, E. (2006). Eindverslag Commissie ter invulling van de cursus maatschappelijke oriëntatie. Geraadpleegd op 4 januari 2016 via http://www.inburgering.be/sites/default/files/Eindverslag%20Commissie%2…
Abma, T., de Jong, G., & Schout, G. (2014). Teeven en NJi vragen onrealistisch bewijs van Eigen Kracht-conferenties. Geraadpleegd op 15 november 2015 via http://www.socialevraagstukken.nl/teeven-en-nji-vragen-onrealistisch-be…
Abma, T., & Widdershoven, G. (2008). Hulp en dwang vanuit zorgethisch perspectief. Justitiële Verkenningen, jrg. 34, nr. 3 pp 68-78. Geraadpleegd op 4 januari 2016 via http://ethiekmwd.wikispaces.com/file/view/Hulp_en_dwang_vanuit_zorgetis…
Achterhuis, H. (2012). De utopie van de vrije markt. Rotterdam: Lemniscaat.
Adriaensen, K., De lepeleire, J., & Pieters, G. (2011). Stigmatisering van psychiatrische patiënten door huisartsen en studenten geneeskunde: een literatuuronderzoek. Tijdschrift voor psychiatrie 53(12). Geraadpleegd op 28 november 2015 via http://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/assets/articles/TvP11-12-p885-…
Adriaenssens, P. (29 april 2015). Leerkrachten te weinig opgeleid om leerlingen met psychische problemen op te vangen. De Standaard. Geraadpleegd op 2/04/2016 via http://www.standaard.be/cnt/dmf20150429_01655755
Anckaert, L. (2008). De persoon is de maat van de ethiek. Geraadpleegd op 4 november 2015 via https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/183323/1/02De+persoon+is…
Antrop, I., Bal, S., De Corte, K., & Van den haute, E. (2012). Empowerment van de context. Een net van steun en stimulatie voor kwetsbare en gekwetste kinderen. Antwerpen: Garant.
Baeken, C., Bervoets, C., Claes, S., De Fruyt, J., Demyttenaere, K., Lemmens, G., Matthys, F., Morrens, M., & Sabbe, B. (4 november 2014). Investeren in geestelijke gezondheidszorg lijkt niet sexy, maar alle knipperlichten staan op rood. De Morgen. Geraadpleegd op 16 januari 2016 via http://www.demorgen.be/opinie/investeren-in-geestelijke-gezondheidszorg…
Bartelink, C. (2013). Effect van Eigen Kracht conferentie is nog niet aangetoond. Geraadpleegd op 4 november 2015 via http://www.socialevraagstukken.nl/effect-van-eigen-kracht-conferentie-i…
Bartelink, C., & Verheyden, E. (2012). Wat werkt bij het versterken van het sociale netwerk van gezinnen? Geraadpleegd op 16 september 2015 via http://www.nji.nl/nl/Watwerkt_Sociaalnetwerkversterken.pdf
Bauduin, D. & Graste, J. (2000). Waardenvol werk. Ethiek in de geestelijke gezondheidszorg. Assen: Van Gorcum.
Bauduin, D. (2002). Ethische aspecten van vermaatschappelijking. Nieuwsflits Trimbos Instituut,
8|02 Nummer 8, 22 augustus 2002. Geraadpleegd op 15 november 2015 via http://www.nieuwsbank.nl/inp/2002/08/22/T009.htm
Beck, M. (2001). Beleidsinterventies ter vermindering van sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Geraadpleegd op 6 januari 2016 via http://www.belspo.be/belspo/organisation/publ/pub_ostc/agora/ragdd008be…
Beleidsplan Geestelijke gezondheidszorg in Vlaanderen. (2010). Brussel: Kabinet van Vlaams Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Jo Vandeurzen. Geraadpleegd op 26 november 2015 via http://www.jovandeurzen.be/sites/jvandeurzen/files/Nota%20GGZ%20_2_.pdf
Beyers, M. (25 oktober 2014). Persoonlijke communicatie via opleiding coördinatoren. Antwerpen.
Beyers, M. (20 februari 2016). Persoonlijke communicatie via informatie op bijeenkomst coördinatoren in Antwerpen.
Beyers, M., & Bouckaert, M. (2012). Eigen Krachtconferenties: (EKC)= empowerment². Geraadpleegd op 3 september 2015 via http://www.eigen-kracht.be/userfiles/6-%20informatiemateriaal/2012%20ar…
Bijl, B., Gramberg, P., Slot, W., van Beek, F., & Wijnen-Lunenburg, P. (2008). De familie aan zet. De uitkomsten van Eigen Kracht-conferenties in de jeugdbescherming met betrekking tot veiligheid, sociale cohesie en regie. [Rapport]. Geraadpleegd op 16 januari 2016 via http://www.projuventute.nl/media/pages/page/10/dfaz.pdf
Bisseling, E., Havenaar, J., & Heemskerk, B. (2002). Kwaliteit Quo Vadis? De opkomst van kwaliteitszorg binnen de psychiatrie. Tijdschrift voor Psychiatrie, 44 (2). Geraadpleegd op 16 januari 2016 via http://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/assets/articles/articles_95pdf…
Bodd, J., Linders, L., & Steyaert, J. (2005). Actief Burgerschap. Het betere trek- en duwwerk rondom publieke dienstverlening. Geraadpleegd op 16 november 2015 via http://www.steyaert.org/jan/publicaties/2005ActiefBurgerschap.pdf
Bogaerts, S. (2007). Gezinnen uitgedaagd. Thema’s uit de gezinssociologie. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Boumans, J. (2012). Naar het hart van empowerment. Een onderzoek naar de grondslagen van empowerment van kwetsbare groepen. Geraadpleegd op 16 september 2015 via https://www.movisie.nl/sites/default/files/alfresco_files/Naar%20het%20…
Bouwsma, S., & Numansen, S. (2014). Onderzoek inzet eigen kracht GGZ en de nieuwe WMO. Geraadpleegd op 28 november 2015 via http://www.arcon.nl/uploads/pdf/publicaties/Onderzoek%20eigen%20kracht%…
Bracke, P., & Verhaeghe, M. (2013). Stigmabestrijding in de GGZ. Effect op zorggebruikers, hulpverleners en hulpverlening. Alert 39(2). Geraadpleegd op 28 november 2015 via http://www.canonsociaalwerk.be/1971_stigma_VL/2013%20Alert%20Verhaeghe%…
Brink, C., Calis, W., Kruijswijk, W.,Redeker, I., van de Maat, J., & van der Veer, M. (2014). Aan de slag met sociale netwerken. Movisie maart 2014. Geraadpleegd op 16 november 2015 via https://www.movisie.nl/sites/default/files/alfresco_files/Aan-de-slag-m…
Brink, C., Sok, K., & Verschelling, M. (2008). De kracht van het netwerk. Empowerend en netwerkgericht werken in het AMW. Geraadpleegd op 28 november 2015 via https://www.movisie.nl/sites/default/files/alfresco_files/Kracht%20van%…
Callewaert, P., Elchardus, M., & Hens, E. (2013). De verzorgingsstaat: stevig en gegeerd, maar kwetsbaar. Solidariteit onder druk? Samenleving en politiek, jaargang 20 nr 10. Geraadpleegd op 17 november 2015 via http://www.stichtinggerritkreveld.be/samenleving-en-politiek/zoeken-in-…
Catthoor, K. (15 mei 2015). Het is gevaarlijk te geloven dat de GGZ kan redden wat de maatschappij zo fundamenteel heeft kapot gemaakt. We moeten beleidsmakers ook wijzen op hun verantwoordelijkheid. Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Artsenkrant. Geraadpleegd op 16 januari 2016 via http://www.vvp-online.be/nieuws.php?news=51&year=2015
Chielens, P. (2016). Dit heb ik van de oude getuigen geleerd: blijf altijd de mens zien. Knack (10), pp 9-12.
Cools, B. (2014-2015). Gezin, zorg en welzijn: Geestelijke gezondheidszorg. [Cursus Gezinswetenschappen]. Brussel: Odisee.
Coppens, E., Neyens, I., Van Audenhove, C., & Vermeulen, B. (2014). Stigmatisering t.a.v. psychologische problemen: ervaringen en attitudes in Vlaanderen. [Rapport]. Geraadpleegd op 1 februari 2016 via http://www.sad.be/tegek/sites/default/files/agenda/2014/11/Rapport_Stig…
Coppens, E., & Van Audenhove, C. (2015). Preventie van psychische problemen. [PowerPoint]. Geraadpleegd op 2 februari 2016 via http://www.verzekeringsgeneeskundevlaanderen.be/assets/upload/7._van_au…
Daems, V., De Bruyne, S., Matthysen, V., Van Hecke, J., & Van Loos, J. (2011). Reorganisatie van de Belgische ggz; betere zorg voor mensen met een ernstige psychiatrische aandoening? Tijdschrift voor psychiatrie 53(12). Geraadpleegd op 28 november 2015 via http://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/assets/articles/TvP11-12-p917-…
Dalai Lama, (2014). Vrij van religie. Een pleidooi voor vrede, compassie en welzijn. Nieuwerkerk aan de IJssel: Milanda.
Danou, D., Nielandt, B., & Vranken, J. (2009). Onderzoek Armoede en Psychiatrie. Deel II: onderzoeksrapport. Geraadpleegd op 16 februari 2016 via https://doclib.uhasselt.be/dspace/bitstream/1942/9884/2/Deel%20II%20Arm…
De Dijn (2011). Autonomie en paternalisme in de maatschappelijke zorg. [lezing]. Antwerpen: Symposium. Geraadpleegd op 30 december 2015 via http://www.hermandedijn.be/viewpic.php?LAN=N&TABLE=PUB&ID=1562
De Dijn, H. (2012). Vermaatschappelijking van de zorg. In welke maatschappij? Geraadpleegd op 16 september 2015 via http://www.pzolv.be/upload/HDD-Vermaatschappel_vd_zorg%20_2_.pdf
De Haan, E. (2013). ‘De herstel special’. De route naar herstelondersteunende zorg: wat werkt en wat niet? Geraadpleegd op 10 december 2015 via http://www.ggznederland.nl/uploads/assets/asset_948983.pdf
De Jong, G. & Schout, G. (2013). Ogenschijnlijk mislukte Eigen Kracht-conferenties bij mensen met beperkte hulpbronnen. Journal of Social Intervention: Theory and Practice, Volume 22, Issue 1. Geraadpleegd op 16 november 2015 via https://www.journalsi.org/articles/abstract/10.18352/jsi.347/
De Jong, G., & Schout, G. (2013). Eigen Kracht-conferenties in de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg. Een onderzoek naar proces en uitkomsten. Geraadpleegd op 15 november 2015 via http://www.eigen-kracht.be/userfiles/eindrapporteigenkrachtconferenties…
De Jong, G. (2014). Family Group Conferencing in Public Mental Health Care. Amsterdam: Gildeprint.
De Jong, G., Landeweer, E., Meijers, E., Schout, G., & van Dijk M. (2015). Eigen Kracht-conferenties bij verplichte GGz. Een onderzoek naar proces en uitkomsten. [Rapport]. Amsterdam: Vrije Universiteit. Afdeling Metamedica. Geraadpleegd op 16 januari 2016 via http://www.vumc.nl/4978246/64522/8559652/8591479/Rapport_Eigen_Kracht-c…
De Looze, S., & Geerts, F. (2016). Oudere werknemers, veel burn-out, weinig diversiteit. Geraadpleegd op 22 februari 2016 via http://sociaal.net/analyse-xl/oudere-werknemers-burn-out-diversiteit/
De Meyere, V., & Jones, P.T. (2009). Terra Reserva. De transitie naar rechtvaardige duurzaamheid. Berchem/Utrecht: EPO/Jan Van Arkel.
De Rynk, P., & Vandenbroeck, P. (2014). Psychische kwetsbaarheid als kracht. Geraadpleegd op 15 december 2015 via http://www.opzgeel.be/nl/algemeen/gif/Psychische_kwetsbaarheid.pdf
De Vlaamse Jeugdraad. Advies 1501. Wonen in armoede. (2015). Geraadpleegd op 1 februari 2016 via https://vlaamsejeugdraad.be/sites/default/files/advies/1501_advies_wone…
De Vlaamse Woonraad. Naar een versterkt recht op wonen? (2013). Brussel: Aanbevelingen van de Vlaamse Woonraad, met pleidooi voor een Vlaamse woonrechtcommissaris. Geraadpleegd op 1 februari 2016 via https://www.rwo.be/Portals/126/Vlaamse%20Woonraad/VWR_advies_versterkt_…
De Vries, S. (2012). Eropaf…en dan? De rol van het Maatschappelijk Werk in het Nieuwe Welzijn. Amsterdam: SWP.
De Wachter, D. (2012). Borderline Times. Het einde van de normaliteit. Tielt: Lannoo.
Decoster, I., De Jaegere, V., Desmet, A., & Van Audenhove, C. (2010). Een starterskit voor betere GGZ: visie en methodieken. Geraadpleegd op 1 februari 2016 via http://www.kuleuven.be/lucas/pub/publi_upload/2011_7_VDJ_AD_IDC_CVA_Een…
Demets, A. (2010). Toegankelijkheid binnen de centra voor geestelijke gezondheidszorg. [Masterproef]. Gent: Universiteit Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen. Geraadpleegd op 15 november 2015 via http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/393/044/RUG01-001393044_2010_0001….
Desmet, M. (2013). Bruto Nationaal Geluk: Buthan inspireert de wereld. Tielt: Lannoo.
Dijkshoorn, P. (2012). Doe-het-zelf patiënt bespaart kosten. Medisch Contact 35(8). Geraadpleegd op 16 september 2015 via http://medischcontact.artsennet.nl/archief-6/tijdschriftartikel/119889/…
Driessens, K., & Geldof, D. (2009). Individu en/of structuur? Of wat wil het sociaal werk aanpakken? Canon Sociaal werk Vlaanderen. Geraadpleegd op 16 januari 2016 via http://www.canonsociaalwerk.be/essays/Driessens%20Geldof%20-%20Individu…
Driessens, K., & Melis, B. (2012). Een vergelijking tussen methoden van krachtgericht werken ingezet in de Integrale Jeugdhulp. Geraadpleegd op 3 december 2015 via http://www.kennisplein.be/Documents/Krachtgericht%20werken/Een%20vergel…
Driessens, K., & Melis, B. (2014). Samen sterk en ik beslis. Het verhaal van netwerkgroepen bij gezinnen die door een CKG worden begeleid. Geraadpleegd op 26 november 2015 via www.kdg.be/sites/default/files/rapport_plan_-_CKG_2.docx
Driessens, K., & Melis, B. (2015). Werkt het ‘netwerk’? Mogelijkheden en drempels voor het netwerkversterkend werken in de jeugdhulp. Geraadpleegd op 16 september 2015 via www.kdg.be/sites/default/files/rapport_netwerk_in_jeugdhulp.docx
Eigen Kracht Centrale. (15 mei 2007). Opbrengst Eigen Kracht-conferenties: effecten en baten. [Persbericht]. Geraadpleegd op 16 november 2015 via http://www.eigen-kracht.nl/resultaten/kosten-en-baten/
Eigen Kracht-conferenties. Geraadpleegd op 28 november 2014 via www.eigen-kracht.be
Frances, A. (2013). Terug naar normaal. Amsterdam: Nieuwezijds.
Froyen, B. (2014). Kortsluiting in mijn hoofd. Over het beest dat psychose heet. Antwerpen: Manteau.
Froyen, B. (3 december 2015). Beste mevrouw De Block, ik was zo'n langdurig zieke. De Morgen. Geraadpleegd op 10 december 2015 via http://www.demorgen.be/opinie/beste-mevrouw-de-block-ik-was-zo-n-langdu…
Geestelijke gezondheidszorg Nederland. (2009). Naar herstel en gelijkwaardig burgerschap. Visie op de (langdurende) zorg aan mensen met ernstige psychische aandoeningen. Geraadpleegd op 28 november 2015 via http://www.ggznederland.nl/uploads/assets/asset_305955.pdf
Gerritsen, E. (2011). De slimme gemeente nader beschouwd. Hoe de lokale overheid kan bijdragen aan het oplossen van ongetemde problemen. [Proefschrift]. Amsterdam: University Press. Geraadpleegd op 16 januari 2016 via http://dare.uva.nl/record/1/370621
Gerritsen, E. (2013). Het geloof in de Eigen Kracht-conferentie is terecht. Geraadpleegd op 4 november 2015 via http://www.socialevraagstukken.nl/het-geloof-in-de-eigen-kracht-confere…
Gids naar een betere geestelijke gezondheidszorg door de realisatie van zorgcircuits en zorgnetwerken (2010). Geraadpleegd op 16 november 2015 via https://www.mindbank.info/item/4529
Hauwert, S., Metze, R., & Sedney, P. (2013). Zelfregie van mensen in kwetsbare posities. Geraadpleegd op 28 november 2015 via https://www.hva.nl/binaries/content/assets/subsites/kc-mr/publicaties/p…
Hermans, K. (2008). Evidence based practice: opportuniteit voor social werk. Alert 34 (2). Geraadpleegd op 16 januari 2016 via http://www.kuleuven.be/lucas/pub/publi_upload/2008_1_AP_KH_NV_Evidence-…
Hermans, K., & Vranken, R. (2009). Project Zorginnovatie en welzijn. Geraadpleegd op 4 januari 2016 via http://www.kuleuven.be/lucas/pub/publi_upload/2008_7_RV_KH_Zorginnovati…
Hermans, K., Meys, E., & Van Audenhove C. (2014). Geestelijke gezondheidszorg en uitsluiting. [Rapport]. Leuven: KBS-project. Geraadpleegd op 16 november 2015 via http://www.kuleuven.be/lucas/pub/publi_upload/KBS-rapport%20'GGZ%20en%2…
Hilhorst, P., & van der Lans, J. (8 oktober 2014). Eigen Kracht ontkracht. De Groene Amsterdammer. Geraadpleegd op 16 september 2015 via https://www.groene.nl/artikel/ik-heb-niemand-ik-zie-niemand-niemand-kan…
Huysser, J. (2012). Doe-het-zelf patiënt bespaart kosten. Medisch Contact 35(8). Geraadpleegd op 16 september 2015 via http://medischcontact.artsennet.nl/archief-6/tijdschriftartikel/119889/…
Jongedijk, R.A. (2001). Psychiatrische diagnostiek en het DSM-systeem. Een kritisch overzicht. Tijdschrift voor Psychiatrie. 43 (2001) 5. Geraadpleegd op 16 november 2015 via http://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/assets/articles/articles_232pd…
Keirse, M. (2014). Zie de mens. Tielt: Lannoo.
Krikilion, W. (2008). Ethiek in de psychiatrische kliniek. Geraadpleegd op 30 december via http://www.opzgeel.be/nl/nieuws/pdf/stdag/STUDIEDAG_brochure_ethiek.pdf
Kroet, A. (2016). Ik ben een ontwikkelingscoach! De praktijk van een ervaringsdeskundige. Geraadpleegd op 15 januari 2016 via http://sociaal.net/opinie/ik-ben-een-ontwikkelingscoach/
Kwekkeboom, R., & Steyaert, J. (2012). De zorgkracht van sociale netwerken. Geraadpleegd op 28 november 2015 via https://www.movisie.nl/sites/default/files/alfresco_files/De%20zorgkrac…
Lammertyn, F., & Van Audenhove, C. (2003). De vermaatschappelijking van de GGZ. Geraadpleegd op 28 november 2015 via http://www.kuleuven.be/lucas/pub/publi_upload/2003_7_KDR_GL_CVA_FL_Verm…
Lemmens, W. (2008). Ethiek is een soort trouw. De Dijn als filosoof en moralist. Ethische perspectieven, 18 (3), pp 388-402. Geraadpleegd op 30 december 2015 via http://www.ethische-perspectieven.be/viewpic.php?LAN=N&TABLE=EP&ID=1130
Leus, I. (2015). Hoe hou je de ziekteverzekering betaalbaar? Evaluatie van de doelmatigheid dringt zich op. Geraadpleegd op 4 januari 2016 via http://sociaal.net/opinie/hoe-hou-je-de-ziekteverzekering-betaalbaar/
Liégeois, A. (2009). Waarden in dialoog: Ethiek in de zorg. Leuven: Lannoo Campus.
Liégeois et al. (2010). Langdurige psychiatrische zorg. Ethisch Advies GGZ. Geraadpleegd op 4 januari 2016 via http://www.broedersvanliefde.be/sites/BVL/files/Ethisch%20advies%20GGZ%…
Liégeois et al. (2014). Bemoeizorg in de geestelijke gezondheidszorg. Advies ethiek GGZ. Geraadpleegd op 16 december 2015 via http://www.fracarita.org/sites/BVL/files/ethisch_advies_ggz_-_bemoeizor…
Linders, L. (2010). De betekenis van nabijheid. [Proefschrift doctoraat]. Universiteit Tilburg. Geraadpleegd op 16 september 2015 via https://pure.uvt.nl/ws/files/1195992/Proefschrift_Lilian_Linders_120310…
Lowet, K. (2013). Praten klaart de klus. Test gezondheid 115. Geraadpleegd op 16 januari 2016 via http://www.geestelijkgezondvlaanderen.be/sites/default/files/psychische…
Lowet, K. (2014). De erkenning van psychologen zorgt voor meer gezondheid. Begeleiden is besparen. Weliswaar nr 17. Geraadpleegd op 16 januari 2016 via https://www.weliswaar.be/sites/default/files/WELISWAAR-117.pdf
Meganck, H. (2015). Meer budget, hulp en begrip. Ervaringsdeskundige geestelijke gezondheid schrijft een brief. Geraadpleegd op 1 februari 2016 via http://sociaal.net/opinie/meer-budget-hulp-en-begrip-2/
Mertens, P. (12 oktober 2015). De Block wil langdurig zieken verplicht aan het werk: schending van het beroepsgeheim en medische deontologie. Knack. Geraadpleegd op 10 december 2015 via http://www.knack.be/nieuws/belgie/de-block-wil-langdurig-zieken-verplic…
Mestrum, F. (27 augustus 2013). Het basisinkomen, een oplossing? Geraadpleegd op 2 februari 2016 via http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2013/08/27/het-basisinkomen-een-o…
Murawski, S. (2011). Neoliberalisme: een ideeëngeschiedenis. Geraadpleegd op 17 november 2015 via http://socialisme.nu/blog/theoretisch/neoliberalisme-een-ideeengeschied…
Nuyts, K. (2011-2014). Project Eigen Kracht-conferenties 2011-2014. Een terugblik met het oog op de toekomst. Geraadpleegd op 4 november 2015 via https://www.kennisplein.be/Pages/Een-terugblik-met-het-oog-op-de-toekom…
Nys, T. (2005). Paternalisme en autonomie in de geestelijke gezondheidszorg. Tijdschrift voor Psychiatrie, 47 nr 8. Geraadpleegd op 30 december 2015 via http://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/assets/articles/articles_1390p…
Organisatie en financiering van de Geestelijke gezondheidszorg in België. (2011). Sint-Gillis: FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu. Geraadpleegd op 16 september 2015 via http://www.ogm-ggo.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg1/@datamana…
Peeters, J. (2010). Sociaal werk en duurzame ontwikkeling. Alert, 36 (1). Geraadpleegd op 17 november 2015 via https://shared.khleuven.be/content/bijlagen/Sociaal_werk_en_duurzame_on…
Peeters, J. (2015). Veerkracht en burgerschap. Sociaal werk in transitie. Berchem: EPO.
Pels, D., & Van Dijk, A. (2011). Vrijzinnig Paternalisme. Naar een groen en links beschavingsproject. Amsterdam: Bert Bakker, 2011, pp. 173-193.
Penninck, K. (2004). Empowerment van kwetsbare mensen. Welzijnswerk als partner bij zelfstandigheid. Geraadpleegd op 16 september 2015 via https://www.movisie.nl/sites/default/files/alfresco_files/Empowerment%2…
Pickett, K., & Wilkinson, R. (2010). The Spirit Level. Why Equality is Better for Everyone. London: Penguin Books LTd.
Pintelon, O. (24 augustus 2015). De omgekeerde herverdeling door de markt: van de (lagere) middenklasse naar de happy few. Knack. Geraadpleegd op 2 februari 2016 via http://www.knack.be/nieuws/belgie/de-omgekeerde-herverdeling-door-de-ma…
Portzky, G., van Heeringen, K., & van Landschoot, R. (2015). Epidemiologisch rapport omtrent geestelijke gezondheidsproblemen, suïcide, suïcidepogingen en suïcidale ideatie in Vlaanderen. Geraadpleegd op 16 september 2015 via http://www.vlesp.be/pdf/27082015-113312-Epidemiologisch%20rapport%20omt…
Postma, D. (2013). Actief burgerschap en participatie. Geraadpleegd op 16 november 2015 via http://www.bodyofknowledgesociaalwerk.nl/sites/default/files/uploads/bi…
Project Te Gek!? (2016). Geraadpleegd op 1 februari 2016 via http://www.sad.be/tegek/
Reynders, A. (2016). 80% meer suïcides in Vlaanderen dan in Nederland. Geraadpleegd op 2 februari 2016 via http://sociaal.net/analyse-xl/meer-suicides-in-vlaanderen-dan-in-nederl…
Reynders, A., Molenbergs, G., Scheerder, G., & Van Audenhove, C. (2011). Rapport suïcide in Vlaanderen en Nederland. Een verklaring vanuit sociaal cognitieve factoren en hulpzoekend gedrag. Geraadpleegd op 2 februari 2016 via http://www.kuleuven.be/lucas/pub/publi_upload/2011_7_AR_GS_GM_CVA_Rappo…
Santegoeds, J. (2010). Eindhovens model. Intensieve Cliëntenparticipatie via de Eigen Kracht Conferentie in de GGZ. Geraadpleegd op 7 december 2015 via http://www.crisiskaartggz.nl/crisiskaart/download/rapporten-brochures-p…
Santegoeds, J. (6 december 2015). Persoonlijke communicatie, via interview.
Schermer, M. (2003). Signalering Ethiek en Gezondheid 2003. Drang en informele dwang in de zorg. Geraadpleegd op 4 januari 2015 via https://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/0308grrvz.pdf
Schoenmakers, Y., & Van Biezen, M. (2014). Geestelijke gezondheid en zelfstigmatisering. Rapportage van een vragenlijstonderzoek over zelfstigmatisering. Geraadpleegd op 16 september 2015 via https://zonzh.files.wordpress.com/2014/02/rapportage-vragenlijstonderzo…
Scholte, M., Sprinkhuizen, A., & van Deur, H. Bijdrage Omlo, J. (2013). DichtErBij. Wegen en overwegen in het sociaal werk. AH Bussum: Coutingo.
Schuurman, M. (2010). De eigen kracht van mensen met een psychische en/of lichamelijke beperking en hun netwerk. Resultaten van onderzoek naar Eigen Kracht-conferenties binnen het project Zeggenschap en zorg. Nieuwegein: Kalliope Consult. Geraadpleegd op 4 november 2015 via http://kalliopeconsult.nl/images/8_68.pdf
Sichien, P. (2005-2006). De activeringsfunctie van de sociale zekerheid: een juridische analyse. De sociale zekerheid: hangmat, vangnet of springplank? Jura Falconis, 42 (2). Geraadpleegd op 18 november 2015 via https://www.law.kuleuven.be/jura/art/42n2/sichien.html
Sierens, S., & Van Avermaet, P. (2012). Van de periferie naar de kern. Omgaan met diversiteit in onderwijs. Geraadpleegd op 2 februari 2016 via http://www.vlor.be/sites/www.vlor.be/files/van_de_periferie_naar_de_ker…
Smeijsters, H. Onderzoek in en door de praktijk en practice based evidence in de lerende organisatie. Voorbeelden van onderzoek door kenniskringen van hogescholen. (2009). Geraadpleegd op 26 januari 2016 via http://kenvak.nl/wp-content/uploads/2015/01/Smeijsters-H.-Onderzoek-in-…
Snoek, A., Wits, E., van der Stel, J., & van de Mheen. (2010). Kwetsbare groepen. Kwetsbare groepen, jeugdigen en (problematisch) middelengebruik: visie en interviewmatrix. [Rapport]. Geraadpleegd op 6 januari 2016 via http://www.kenniscentrum-kjp.nl/app/webroot/files/tmpwebsite/Downloadab…
Sociaal Economische Raad. Advies. Diversiteit in het personeelsbestand. (2009). Geraadpleegd op 2 februari 2016 via http://www.talentnaardetop.nl/uploaded_files/document/2009_SER_advies_d…
Stam, M. (2012). Geef de burger moed. Outreachend werken in tijden van transformatie van de verzorgingsstaat. Geraadpleegd op 28 november 2015 via https://hbo-kennisbank.nl/en/record/oai:hva.nl:445672
Steenssens, K., & Van Regenmortel, T. (2013). Grondslagen en uitdagingen voor het meten van empowerment, VLAS-Studies 6 , Antwerpen: Vlaams Armoedesteunpunt. Geraadpleegd op 16 november 2015 via http://www.brudoc.be/opac_css/doc_num.php?explnum_id=195
Steyaert, J. (2012). Sociaal werk en sociale netwerken. Hoog tijd voor nieuwe verbindingen. Alert 38(3). Geraadpleegd op 16 september 2015 via http://www.canonsociaalwerk.eu/1978_Hartman/2012%20ALERT%20Steyaert%20s…
Steyaert, J. (2013). Ervin Goffman. Sociale instituties. Geraadpleegd op 16 september 2015 via http://www.canonsociaalwerk.eu/int/details.php?canon_id=92
Storme, A. (2009-2015). Globalisering en neoliberale (sociale) strategieën. Proeve van maatschappelijk referentiekader voor opbouwwerkers. Geraadpleegd op 17 november 2015 via https://www.google.be/webhp?sourceid=chrome-instant&ion=1&espv=2&ie=UTF…
Storms, B., & Van de Bosch, K. (2009). Wat heeft een gezin minimaal nodig? Een budgetstandaard voor Vlaanderen. Geraadpleegd op 2 februari 2016 via http://www.centrumvoorsociaalbeleid.be/sites/default/files/wat%20heeft%…
Strijbos, D. (2014). Objectief gestoord? Het ziektebegrip in DSM-5. Geraadpleegd op 28 november 2015 via http://www.dejongepsychiater.nl/index.php/aandachtsgebieden/psychiatrie…
TEJO. Missie en visie. (z.d.). Geraadpleegd op 16 november 2015 via http://www.tejo.be/missie-en-visie.html
Ten Have, H., ter Meulen, R., & van Leeuwen, E. (2008). Medische ethiek. Houten: Bohn Stafleu Loghum.
Timmerman, G. (2013). Veel programma’s in de jeugdzorg zijn weggegooid geld. Geraadpleegd op 4 november 2015 via http://www.socialevraagstukken.nl/veel-programmas-in-de-jeugdzorg-zijn-…
Transities & Transitiemanagement. (2015). Rotterdam: Faculteit Sociale Wetenschappen Erasmus Universiteit. Geraadpleegd op 2 februari 2016 via http://www.lne.be/themas/duurzaam-bouwen-en-wonen/duwobo%20-%20algemeen…
Van Beek (2006d). Op de grens tussen bemoeizucht en zorg. Rapportage van het onderzoek naar Eigen Kracht-conferenties in Overijssel en de verhouding van Eigen Kracht op de Wet op de Jeugdzorg. [Rapport]. Voorhout: WESP Jeugdzorg. Geraadpleegd op 16 november 2015 via http://www.wespweb.nl/images/docs/pub32.pdf
Van Crombrugge, H. (2009). Ouders in Soorten. Antwerpen-Apeldoorn, Garant.
Van Dam, J. (5 maart 2013). Effectiviteit Eigen-Kracht conferenties moet nog worden aangetoond. Sozio. Geraadpleegd op 4 november 2015 via http://www.sozio.nl/effectiviteit-eigen-kracht-conferenties-moet-nog-wo…
Van de Cloot, I., & Van Herck, P. (2013). Hoe gezond is de geestelijke gezondheidszorg in België? De feiten achter de mythen. Geraadpleegd op 6 januari 2016 via http://www.itinerainstitute.org/sites/default/files/articles/pdf/201207…
Van den Broeck, S. (2010). Wissel van de macht: Eigen Kracht-conferenties. Geraadpleegd op 28 november 2015 via http://www.eigen-kracht.be/userfiles/file/weliswaar%202010.pdf
Van Den Heuvel, B. (2013). Kwetsbaarheid van de vermaatschappelijking. Geraadpleegd op 4 januari 2016 via http:/www.academia.edu/6742733/Kwetsbaarheid_van_de_vermaatschappelijking_-_B…
Van der Lans, J., & Medema N. (2004). Bemoeien werkt. Amsterdam: Van Gennep B.V.
Van der Lans, J. (2013). Laat de winst van Eigen Kracht nu niet verloren gaan. Geraadpleegd op 16 november 2015 via http://www.socialevraagstukken.nl/laat-de-winst-van-eigen-kracht-nu-nie…
Van der Lans, J. (2013). Mobiliseer het netwerk. Geraadpleegd op 28 november 2015 via http://www.canonsociaalwerk.be/int/details_verwant.php?cps=0&verwant=238
Van Haaster, H., & van Wijnen, A. (2005). Ervaringskennis werkt! De inzet van ervaringskennis van mensen met een functiebeperking of chronische aandoening bij de ontwikkeling van instrumenten voor arbeidsparticipatie. Den Haag: Atelier Rijksbouwmeester
Van Oers, B. (2010). Het perspectief van Bronfenbrenner. Tussen leef- en belevingswereld. Vakblad Het Jonge Kind. Juni 2010. Geraadpleegd op 17 november 2015 via http://tm.thiememeulenhoff.nl/assets/documentenservice_zen/hjk/archief/…
Van Os, J. (2014). De DSM-5 voorbij! Persoonlijke diagnostiek in een nieuwe GGZ. Utrecht: Diagnosis.
Van Oyen, J. (2014). Robuust organiseren van beschermd wonen onder de WMO 2015. Geraadpleegd op 16 september 2015 via https://www.chapeau-woonkringen.nl/informatie/Beschermd_wonen_Wmo_2015…
Van Regenmortel, T. (2008). Zwanger van empowerment. Een uitdagend kader voor sociale inclusie en moderne zorg. Geraadpleegd op 16 september 2015 via http://www.kwartiermaken.nl/publicaties/zwanger-van-empowerment.-een-ui…-
Van Regenmortel, T. (2009). Empowerment als uitdagend kader voor sociale inclusie en moderne zorg. Journal of Social Intervention: Theory and Practice (2009). Volume 18, Issue 4. Geraadpleegd op 17 november 2015 via https://www.journalsi.org/article/download/186/163/.
Van Regenmortel, T. (2009). Empowerment in de GGZ. Neuron Vol 14 nr 8. Geraadpleegd op 18 november 2015 via http://www.deervaringsdeskundige.nl/media/20146/empowerment.pdf
Van Regenmortel, T. (2010). Empowerment en participatie van kwetsbare burgers. Ervaringskennis als kracht. Amsterdam: SWP B.V.
Van Regenmortel, T. (2011). Lexicon van empowerment. Geraadpleegd op 3 december 2015 via https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/371751/2/R1429_lexicon_e…
Van Speybroeck, J. (2010). Beeldvorming Geestelijke Gezondheid Vlaanderen. Geraadpleegd op 2 februari 2016 via http://www.vvgg.be/media/docs/Beeldvorming%20en%20destigmatisering/2012…
Vandaele, J. (2010). Professor Richard Wilkinson over inkomensongelijkheid. MO. Mondiaal Magazine. 30 juni 2010. Geraadpleegd op 10 december 2015 via http://www.mo.be/artikel/professor-richard-wilkinson-over-inkomensongel…
Vandenberghe, J. (2015). Psychische problemen zijn een spiegel voor de samenleving. Geraadpleegd op 26 november 2015 via http://sociaal.net/interview/psychische-problemen-zijn-een-spiegel-voor…
Vandeurzen, J. (2014). De kracht van het engagement. [Overheidspublicatie]. Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Geraadpleegd op 16 januari 2016 via http://jovandeurzen.be/nl/2014-de-kracht-van-het-engagement
Vandeurzen, J. (2015). Kwaliteitsindicatoren voor de geestelijke gezondheidszorg. Geraadpleegd op 14 januari 2016 via http://www.zorg-en-gezondheid.be/kwaliteitsindicatoren-voor-de-geesteli…
Vanheule, S. (2014). Het einde in zicht? Over diagnostiek met de DSM. Geraadpleegd op 28 november 2015 via http://stijnvanheule.psychoanalysis.be/2014/04/20/438
Vanheule, S. (2015). Psychodiagnostiek anders bekeken. Geraadpleegd op 28 november 2015 via http://stijnvanheule.psychoanalysis.be/2015/04/03/psychodiagnostiek-and…
Vanmol, A. (2011). Wat te zeggen… het gedeeld beroepsgeheim en de zorg voor goede hulpverlening. Het Perron. 27ste jaargang nr 2. Geraadpleegd op 4 januari 2016 via http://www.ptcrustenburg.be/sites/default/files/2011-2.pdf
Verhaeghe, P. (2012). Identiteit. Amsterdam: De Bezige Bij.
Verhaeghe, P. (april, 2014). Winst mag niet de motivatie zijn om voor mensen te zorgen. LBC-NVK Non-profitgazet april 2014, pp. 4, 5. Geraadpleegd op 16 januari 2016 via https://lbc-nvk.acv-online.be/Images/20140403NPgazet-tcm181-320884.pdf
Verhofstadt, D. (2013). Atheïsme als basis voor de moraal. Antwerpen: Hautekiet.
Vlaams Actieplan Armoedebestrijding. (2015-2019). Geraadpleegd op 2 februari 2016 via http://www4.vlaanderen.be/wvg/armoede/vlaamsactieplan/Documents/2015070…
Vreugdenhil, M. (2012). Nederland: participatieland? De ambitie van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de praktijk in buurten, mantelzorgrelaties en kerken. Amsterdam: University Press.
Week van de psychiatrie. Spreek mensen met psychische aandoeningen aan op hun talenten. (2014). Geraadpleegd op 15 december 2015 via http://www.ggznieuws.nl/home/week-van-de-psychiatrie-spreek-mensen-met-…
Week van de psychiatrie. Baas in je eigen leven. (2014). Geraadpleegd op 15 december 2015 via http://www.ggznieuws.nl/home/thema-week-vd-psychiatrie-baas-in-eigen-le…
Week van de psychiatrie. De psychiatrie op de schop..?! De psychiatrie moet genezen. (2015). Geraadpleegd op 15 december 2015 via www.weekvandepsychiatrie.nl/week2015/PositionPapierWkps2015.pdf