Fortes ou Faibles: de vrouwelijke naakten in het oeuvre van Antoine Wiertz (1806-1865)

Lieselot Vanderroost
Persbericht

Fortes ou Faibles: de vrouwelijke naakten in het oeuvre van Antoine Wiertz (1806-1865)

Schilderen in navolging van Rubens, een sterk sociaal engagement en een museum te Elsene gewijd aan zijn oeuvre: het doet misschien een belletje rinkelen. De schilder en beeldhouwer Antoine Wiertz (1806-1865) werd in zijn tijd gezien als één van de grootste kunstenaars van de Belgische romantiek en staat vandaag voornamelijk gekend vanwege zijn heroïsche en mythologische taferelen op groot formaat (afb.1). In de schaduw van deze krachtige en schreeuwerige giganten, huist in het Wiertz Museum een opmerkelijk aantal kunstwerken van geheel andere aard: het zijn genretaferelen waarop vrouwelijke naakten op een haast verstilde wijze worden weergegeven. Dit contrast valt te plaatsen in een hele reeks ambiguïteiten die zowel het literaire als artistieke oeuvre van de kunstenaar tekent. Dominique Marechal, conservator van het KMSKB, schreef dan ook in 2005 dat ‘Wiertz met de pen verwierp wat hij met het penseel verdedigde’. Dit geldt eveneens voor de weergave en de benadering van zijn vrouwelijke naakten. Zo kennen ze onweerlegbare overeenkomsten met antieke Venusbeelden, terwijl de kunstenaar in verschillende van zijn publicaties het werken naar deze ‘koude en stijve’ beelden bekritiseerde. Bijgevolg ontdeed hij zijn warme vrouwelijke naakten van een goddelijke titel en context. Zo werden onder meer de Venustypes ‘Venus Anadyomene’ (afb. 2), ‘Hurkende Venus’ (afb. 3) en ‘Venus de’Medici’ (afb. 4) in een handomdraai omgetoverd tot louter ‘jonge meisjes’ of ‘Rosines’ in opschiktaferelen (afb. 5, afb. 6). Op deze wijze vormen ze een unieke brugfunctie tussen de benadering van het mythologische naakt in het begin van de negentiende eeuw en de weergave van een meer realistisch naakt in een alledaagse setting naar het einde van de eeuw toe.        Wiertz’ weergave van het vrouwelijke naakt als symbool voor de zonden ‘wellust’, ‘ijdelheid’ en ‘zelfliefde’ sluit eveneens nauw aan bij het toenmalige idee dat vrouwen, in navolging van de Abrahamitische oermoeder Eva, minder gemakkelijk lichamelijke verlokkingen en materiële verleidingen kunnen afzweren. Enkele voorbeelden van deze taferelen zijn ‘Une jeune fille à sa toilette’ (1842, afb. 7), ‘La belle Rosine’ (1847, afb. 8), ‘La liseuse de romans’ (1853, afb. 9) en ‘Le miroir du diable’ (1856, afb. 10). Enkele van deze naakttaferelen bestempelde Wiertz zelf als ‘Mauvais’ of als een ‘faible ouvrage’ van zijn hand. Opvallend is dat de kunstenaar dan weer een Eva-figuur uitdrukt in de pose van de Venus Pudica ofwel ‘kuise’ Venus (afb. 11).               Ook andere kunstwerken schommelen tussen tegenpolen zoals ‘kuisheid’ en ‘lichamelijk verlangen’; ‘heden’ en ‘verleden’. Zo brengt Wiertz het tafereel waarin een halfnaakte vrouw haar rozenknop wegschenkt in ‘Le bouton de rose’ (1864, afb. 12) enerzijds in verband met het Franse werkwoord ‘déflorer’ - ‘ontmaagd worden’- en met seksuele lusten waarbij de rozenknop refereert aan de vrouwelijke genitaliën. Anderzijds brengt de kunstenaar dit tafereel in verband met de legende van Rosière en het antieke beeld van Venus de’Medici die beiden maagdelijkheid en kuisheid symboliseren. Daarnaast zijn andere naakttaferelen van deze kunstenaar veelal een knipoog naar eeuwenoude beeldtradities, waaronder het zestiende-eeuwse vanitasmotief van ‘de dood en de maagd’ (afb. 13, afb. 8), het renaissancistische onderwerp van ‘Susanna en de ouderlingen’ (afb. 14, afb. 15) en het uitbeelden van Danaë, Venus en Odalisken doorheen de kunstgeschiedenis (afb. 9). Toch relateert hij deze aan toen actuele thematieken, zoals de dood van operazangeres Maria Malibran in ‘La belle Rosine’ (1847, afb. 8) en het lezen van romans als zondige activiteit in ‘La liseuse de romans’ (1853, afb. 9) door de roman ‘Antony’ (1831) van  Alexandre Dumas in het tafereel af te beelden.  

Vervolgens is het opvallend hoe Wiertz volgens de normen van zijn tijd het mannelijke naakt als actief en sterk weergeeft, terwijl het vrouwelijke naakt gerepresenteerd wordt met een passieve blik en gebaren die de man aanmoedigen in zijn activiteit. Het uitbeelden van deze liefdestaferelen (afb. 16, afb. 17, afb. 18) en het weergeven van vrouwelijke, erotische naakten worden veelal recht tegenover Wiertz’ persoonlijke leven gesteld die nooit getrouwd is geweest om zich zo volledig te kunnen focussen op zijn artistieke carrière.

Terwijl Wiertz de vrouwelijke naakten veelal voorziet van een verstilde uitdrukking, sensuele rondingen en een verfijnde gestiek, beschikken enkele van zijn vrouwelijke naakten over een zeer krachtige expressie, een gespierde lichaamsbouw en mannelijke trekken. Het meest treffende voorbeeld hiervan is ‘Le soufflet d’une dame belge’ (1861, afb. 19) dat de kunstenaar creëerde om kritiek te geven op de levensomstandigheden van vrouwen en het werk te verloten om voor hen een zelfverdedigingscursus te organiseren. Toch maakt ook Wiertz zich schuldig aan het toen erg heersende dichotomiedenken waar een sterk onderscheid werd gemaakt tussen de private/ huislijke, vrouwelijke sfeer enerzijds en de publieke, mannelijke omgeving anderzijds.

Vaak werden de allegorische betekenissen die Wiertz met zijn naakttaferelen wou overbrengen door zijn tijdgenoten niet begrepen en werd zijn eigenzinnige benadering van het vrouwelijke naakt hem in contemporaine kritieken niet altijd in dank afgenomen. Dit had in het geval van ‘Une baigneuse’ (afb. 20) en ‘L’attente’ (afb. 21), die beiden vervaardigd werden in 1844, als gevolg dat de taferelen enkel onder de nodige censuur mochten tentoongesteld worden. In deze scriptie wordt de opmerkelijke positie van Wiertz net ingeschakeld om inzicht te krijgen in de omgang met het vrouwelijke naakt in de negentiende-eeuwse kunstpraktijken en de genderbenadering in een ruimer socio-cultureel kader.   

(De afbeeldingnummers in het artikel verwijzen naar de afbeeldingen in bijlage)

Bibliografie

1.1       Bronnen

1.1.1     Uitgegeven

“À propos d’une visite à l’atelier de Wiertz”.  L’école Belge: revue hebdomadaire des beaux-arts 1, nr. 19 (1858): n.p..

“De l’art et de l’Ecole belge au 19me Siècle”. L’école Belge: revue hebdomadaire des beaux-arts 1, nr. 6 (1858): n.p..

“Exposition de Bruxelles”. Journal des Artistes et Bulletin de l’ami des arts 2, nr. 53 (1844): 326. 

“Exposition Nationale des Beaux-Arts: Antoine Wiertz”. Moniteur Belge, 14 september 1839.

“La jeunesse d’aujourd’hui”. L’aguillon. Beaux-arts, littérature, théatres 1, nr. 4 (14/10/1860): n.p..

“Mengelingen”. De eendragt: veertiendaegsch tijdschrift voor letteren, kunsten en wetenschappen 1, nr. 21 (1847): 84. 

“Mort d’Antoine Wiertz”. Journal des Beaux-Arts et de la littérature: peinture,… 7e jg,  nr. 12 (30/06/1865): n.p..

“Oeuvres nouvelles de Wiertz”. Journal des beaux-arts et de la littérature: peinture, sculpture, gravure, architecture, musique, archéologie, bibliographie, belles-lettres, etc 3, nr. 1 (1861): 6.

“Peinture et sculpture. Salon de 1831 (quinzième article)”. Journal des Artistes 2, nr. 6 (1831): 99.

“Salon de 1842”. L’emancipation, 23 augustus 1842.          

“Salon de 1842”. Revue de Bruxelles,  2 (1842) : 336.

AD. S.. “Oeuvres nouvelles de Wiertz”. Journal des beaux-arts et de la littérature: peinture, sculpture, gravure, architecture, musique, archéologie, bibliographie, belles-lettres, etc. 3, nr. 1 (1861): 6.

Braun, Emil. The Ruins and Museums of Rome: a Guide Book for Travellers, Artists and Lovers of Antiquity. Brunswick: Frederik Vieweg and Son, 1854.

Countess de Merlin. Memoirs and Letters of Madame Malibran vol. 1. Philadelphia: Carey and Hart, 1840.     

Decamps, T.. “Salon de Gand (second et dernier article)”. Revue de Belgique Littérature et Beaux-Arts, 5 (1847): 95-96.

Deville, Albéric. La corbeille de rose ou la  Jolie Rosière. Parijs: Marcilly, 1816.

Dumas, Alexandre. Antony: drames en cinq actes. Parijs: Marchant, 1857.

H.. “Concours pour le grand prix de peinture”. Journal des Artistes 2,  nr.13 (1839) : 199-200.

Karr, Alphonse. Les  Femmes. Brussel: Alphonse Lebègue, 1854. 

Koninklijke Academie Schone Kunsten Antwerpen, Registre d’inscription années 1818-1837, archiefnummer MA 176, Antwerpen: Bibliotheek Koninklijke Academie Schone Kunsten Antwerpen. 

Koninklijke Academie Schone Kunsten Antwerpen. Verslag der Plegt van de uitdeiling der Jaarlykse Pryzen, Ter Koninklijke Akademie van Beeldende Kunsten, te Antwerpen. Antwerpen: H.P. Vander Hey, 1825.        

Koninklijke Academie Schone Kunsten Antwerpen. Verslag der plegtigheid van de uitdeeling der Jaarlijkse Prijzen, Ter Koninklijke Akademie van Beeldende Kunsten, te Antwerpen. Antwerpen: H.P. Vander Hey,  1826.            

Koninklijke Academie Schone Kunsten Antwerpen. Verslag der plegtigheid van de uitdeeling der Jaarlijkse Prijzen, Ter Koninklijke Akademie van Beeldende Kunsten, te Antwerpen. Antwerpen: H.P. Vander Hey,  1828.

L’Espoir. Recensie over ‘Baigneuses et satyres, 05/01/1841, schrift 015441. Brussel: Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique - fonds Potvin-Wiertz. 

Michelet, Jules. La Femme. Parijs: Librairie L. Hachette et Cie, 1860.

Potvin, Charles. Patrie : Wiertz, quelques tableaux. Brussel: Ve Parent et Fils, 1862.

van Bree, Mathieu. Leçons de Dessin ou explication sur les cent planches, qui forment le cours d’études des principes du dessin. Antwerpen : Janssens et Van Merlen, 1821. 

Van Peene. “Driejarige tentoonstelling van beeldende kunsten te Gent”. De Eendragt: veertiendaegsch tydschrift voor letteren, kunsten en wetenschappen 2, nr. 6 (1847): 21.

van Peteghem, Lodewijk. “L’atelier de Wiertz, par M. La Garde”. De Eendragt, veertiendaegsch tydschrift voor letteren, kunsten en wetenschappen 10, nr. 21 (1856): 81-82.

Watteau, Louis. Catalogue Raisonné du Musée Wiertz précédé d’une biographie du peintre. Brussel: A. Lacroix, Verboeckhoven et Cis, Imprimeurs-éditeurs, 1861.  

Wiertz, Antoine. École flamande de peinture. Caractères constitutifs de son originalité. Brussel: Hayez, 1865.  

Wiertz, Antoine. “Égalité des têtes humaines : Faire bien n’est qu’une question de temps”. L’École Belge 1, nr. 1 (1858): n.p..

Wiertz, Antoine. Éloge de Rubens. Brussel : Revue trimestrielle, 1858.     

Wiertz, Antoine. Exposition Nationale des Beaux-Arts. Salon de 1848. Peintre, Peinture et Critique. s.l.: s.n., 1848.                      

Wiertz, Antoine. Oeuvres Littéraires. Brussel: Veuvent Parent et Fils, 1869 – uitgegeven met notes biographiques en catalogue raisonné door Charles Potvin.     

Wiertz, Antoine. Peinture mate, procédé nouveau. Brussel: Van Meenen, 1859.

Wiertz, Antoine. Salon de 1842 Bruxelles. Brussel: P.A. Parts, 1842.

X.. “Salon de 1842 : deuxième article – Peinture Historique”. L’observateur 7, nr. 267 (1842): n.p..      

 

 

 

 

1.1.2     Onuitgegeven

Briefwisseling tussen C. Disière en A. Wiertz, 1822-1844, schriften 015430-015437, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Briefwisseling tussen C. Disière en A. Wiertz, 1822- 1844, schriften 015432- 015437, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Briefwisseling tussen L-F Wiertz, C. Disière en A. Wiertz, 1819-1822, schrift 015430, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz. 

Trouwakte Cathérine Disière en Louis-François Wiertz, 07/11/1804, schrift 015430, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.                                                                                                  

Disière, Cathérine. Brief naar Antoine Wiertz, 08/01/1828, schrift 015432. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Disière, Cathérine. Brief naar Wiertz in Rome, 17/03/1836, map 015434 brief 125. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Disière, Cathérine. Brief aan A. Wiertz, 12/12/1839, schrift 015435 brief 139. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Gysselinck, Emilie. Brief naar Antoine Wiertz, 27/03/1838, schrift 015435 brief 74. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Gysselinck, Emilie. Groene brief naar Antoine Wiertz in naam van zijn moeder, 18/04/1838, schrift 015435 brief 76. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.           

Membre du Jury des récompenses pour l’encouragement des Beaux-Arts. Lettre à Wiertz jugement rendu par la commission, 1839, inventarisnummer  1788. Brussel : Archief KMSKB. 

Société pour l’encouragement des Beaux-Arts. Brief naar Wiertz omtrent ‘Une baigneuse’, 14/06/1844, map 015437. Brussel : Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.           van Bree, Mathieu.  Brief aan Antoine Wiertz, 12/11/1833, schrift 015434 brief nr. 3. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.van Bree, Mathieu. Lithografieën naar klassieke beelden, archiefnummer 455. Antwerpen : Bibliotheek Koninklijke Academie Schone Kunsten Antwerpen.       

Wauters, Pierre. Brief aan A. Wiertz, 23/09/1837, schrift 015435. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz. 

Wauters, Pierre. Brief aan A. Wiertz, 1841, schrift 015437. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Wauters Pierre. Brief aan A. Wiertz, 27/08/1844, schrift 015437. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Wauters, Pierre. Brief aan A. Wiertz over Rose Ligy, 21/03/1847, schrift 015437. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Wiertz, Antoine. Brief aan onbekend over ervaringen Rafaël, april 1830, map 015433. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Wiertz, Antoine, Brief na enkele weken in Firenze, map 015434 brief 52, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Wiertz Antoine, Brief naar Cathérine Disière, 18/05/1837, schrift 015435 brief 1, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Wiertz Antoine, Brief naar Cathérine Disière, 29/01/1838, schrift 015435 brief 92, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Wiertz Antoine, Brief naar Cathérine Disière in Luik, 1838, schrift 015435 brief 46, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Wiertz Antoine, Brief naar Cathérine Disière in Luik, 25/03/1838, schrift 015435 brief 46, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.     

Wiertz Antoine, Brief naar Cathérine Disière vanuit Parijs, 04/02/1834, map brief 34, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ – Fonds Potvin-Wiertz.

Wiertz, Antoine. Brief naar Cathérine Disière vanuit Rome, n.d., map 015434, brief 169, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ – Fonds Potvin-Wiertz. 

Wiertz, Antoine. Brief naar De Keyser, 12/03/1864, map 015465. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz. Wiertz, Antoine. Brief naar De Keyser, 28/07/1864, map 015465. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz .Wiertz, Antoine. Brief naar De Keyser, 09/11/1864, map 015465. Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Wiertz Antoine, Brief naar een vriend, 26/08/1844, schrift 015437, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Wiertz Antoine, Bruxelles capitale et Paris province (potlood op papier), n.d. , Elsene : Musée Wiertzmuseum. 

Wiertz Antoine, Krantenknipsel uit “Le Moniteur Belge”, 17/09/1839, map 015441, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.

Wiertz Louis-François, Brief van Louis-François Wiertz naar Cathérine Disière, 13/08/1818, schrift 015430, Brussel:  Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.     

Wiertz Louis-François, Brief Louis-François Wiertz naar Antoine Wiertz, 17/10/1830, schrift 015430, Brussel: Archief ‘Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique’ - Fonds Potvin-Wiertz.    

 

 

1.2       Werken

1.2.1     Uitgegeven

“Antoine Wiertz: peintre dinantais”. Vers l’avenir, n.d..

“Une heure au Musée Wiertz”. Le Journal Amusant 16, nr. 895 (1873): 3. 

“Un érotisme baroque et bruxellois”. Le Nouveau Gourmet, nr. 7 (1969) : n.p..

“The Weird World of Wiertz”. The Bulletin (1974): n.p..

Alnaes, Karsten. De geschiedenis van Europa 1600-1800 bezetting, vert. Lucy Pijttersen en Kim Snoeijing. Amsterdam: Anthos Uitgeverij, 2005.         

Adriaens-Pannier, Anne et al.. Academie: Royale des Beaux-Arts de Bruxelles 275 ans d’enseignement. Brussel: Crédit Communal, 1987.

Aron, Paul. La Belgique artistique & littéraire 1848-1914: une anthologie de langue française. Brussel: Éditions complexe, 1997.

Arscott, Caroline and Katie Scot, Manifestations of Venus: Art and sexuality. Manchester: University Press, 2000.           Betzer, Sarah. Ingres and the Studio: Women, Painting, History. Pennsylvania: Pennsylvania State University Press, 2012.

Bodart, Corinne. “Les relations du M. Wiertz”. Le Soir, 8 september 2007.

Bodart, Roger. Monografieën over Belgische kunst: Antoine Wiertz. Antwerpen: De Sikkel, 1949.         

Bollmann, Stefan. Vrouwen die lezen zijn gevaarlijk: lezende vrouwen in de schilderkunst en de fotografie. Brussel: Mercatorfonds, 2005.

Bos, Erik. “De man die Rubens wilde overtreffen”. Nieuwsblad van het Noorden (1980): n.p..

Bosing, Walter. The Complete Paintings: Bosch. Keulen: Taschen, 2004.

Bostrom Leslie and Marlene Malik. “Re-viewing the Nude”. Art Journal 58, nr. 1 (1999): 43-48.

Brinton, Christian. Modern Artists. New York : The Baker and Taylor Compagny, 1908.

Brown, Kathryn. Women Readers in French Painting 1870-1890: A Space for the Imagination. Farnham : Ashgate Publishing Limited, 2012.

Carole, Paul. The First Modern Museums of Art: the Birth of an Institution in 18th- and early-19th- century Europe. Los Angeles: Getty Publications, 2012.

Claeys, Prosper. Expositions d’Art à Gand 1792-1892 Essai Historique. Gent : Eug. Vander Haegen, 1892.

Clark, Kenneth. The Nude : A Study of Ideal Art. Londen : Penguin Books, 1956.

Clement, Clara Erskine. “Antoine Joseph Wiertz: The Wiertz Museum”. The American Art Review, 1880: 58-63.

Colleye, Hubert. “Wiertz et le portrait”. Revue Générale (15/03/1956): 848-849.

Colombet, Marie J.A.. Le symbolisme, le rêve… la femme dans l’art à la fin du XIXe et au début du XXe siècle – Le symbolisme au féminin. Parijs: Publibook, 2011.      

Commission des Outils d’Evaluation pour les Humanités générales et technologiques. Le commentaire oral de documents iconiques: Paul Delvaux. Brussel : Commission des Outils d'Evaluation pour les Humanités générales et technologiques, 1991.

Corremans, Luc. De mooiste schilderijen in België: Nieuwe Meesters. Roeselare: Roularta Books, 2010.           de Laveleye, Émile. Catalogue de Musée Wiertz précédé d’une notice biographique. Brussel: P. Weissenbruch, 1899.           

De Longrée, Isabelle et al.. Les relations de Monsieur Wiertz. Antoine Wiertz au coeur de son siècle. Parijs : Somogy Editions d'Art, 2007.

De Standaard kunstbibliotheek. Van Antoine Wiertz tot Henri Leys: neoclassicisme en romantiek. Tielt: Lannoo, 2007.

Duquenne, Olivier. “Anatomie de l’effroi: Joel Peter Witkin et Antoine Wiertz”. Arte News, 1 oktober 2007.  

Eemans, Marc. Le nu de Rops à Delvaux. Antwerpen: Arto, 1981.

Epitaaf vzw. “Erfgoeddag 27 april 2014: kosmopolitisme op de begraafplaats van Laken”, Tafofiel 20 (2014): 3.            

Fierens-Gevaert, Hippolyte. Antoine Wiertz. Turnhout: Brepols, 1920.       

Fronius Helen en Anna Linton, red.. Women and Death : Representations of Female Victims and Perpetrators in German Culture 1500-2000. Rochester: Camden House, 2008.

Gaillard, Françoise and Colette Windish. “Naked but Hairy: Women and Misogyny in Fin de Siècle Representations”. South Central Review 29, nr. 3 (2012): 163-176.

Garb, Tamar. “Book review: Looking into Degas - Uneasy Images of Women and Modern Life, Eunice Lipton”, Oxford Art Journal 10, nr. 2  (1987): 96.     Gueulette, Julie. “Les face-à-face d’un peintre tourmenté". Le Journal du Médecin, 5 oktober 2007.

Grégoire, Louis. Dictionnaire Encyclopédique d’histoire, de biographie et de géographie. Parijs : Garnier frères, 1871.

Haakman, Anton. “De menselijke macht heeft geene grenzen”. NRC Handelsblad, 25 januari 1980, n.p..

Hahn, Robert. “Caught in the Act: Looking at Tintoretto's Susanna”. The Massachusetts Review 45, nr. 4 (winter 2004/2005): 633.

Hein, Carolina. Laura Mulvey, Visual Pleasure and Narrative Cinema. München: Grin, 2006.

Hoffmann, Edith. “Belgian art at the Grand Palais”. The Burlington Magazine 114, nr. 829 (1972): 262.

Hoffmann, Edith. “Notes on the Iconography of Félicien Rops”. The Burlington Magazin 123, nr. 937 (1981): 210.

Johnson, Dorothy. David to  Delacroix: The Rise of Romantic Mythology. North Carolina: University Press, 2011.

Klarenbeek, Hanna. Naakt of Bloot: Vrouwelijk naakt in de negentiende eeuw. Arnhem: Terra Lannoo BV, 2006.           

Labarre, Louis. Antoine Wiertz: étude biographique. Brussel: Librairie Européenne de C. Muquardt, 1867.

Lampo, Jan. “Een tempel bouwen voor de muzen: een korte geschiedenis van de Antwerpse Academie (1663-1995)”. Periscoop, extra nummer (1995): 15.

Lamy, Dominique. “Deux Jeunes Filles ou La Belle Rosine”. Revue des Archéologues et Historiens d’Art de Louvain, XVII (1984): 268.

Leen, Frederik, et al.. De romantiek in België: tussen werkelijkheid, herinnering en verlangen. Tielt: Lannoo, 2005.            

Legrand, Francine-Claire. Le Symbolisme en Belgique. Brussel: L’Art du Temps, 1971. 

Melchior-Bonnet, Sabine. The Mirror: a history. New York: Routledge, 2001. 

Mertens, Adolphe. Catalogue du Musée Wiertz précédé d’une notice biographique. Brussel: Adolphe Mertens, 1873.           

Miller, Julia, I., et al.. A Companion to Renaissance and Baroque Art. West Sussex: John Wiley & Sons, 2013.

Moerman, André en de Roeck, Jef . “Museum Antoine Wiertz Brussel”. Openbaar kunstbezit, 18 (1980): n.p..

Moerman, André en Francine-Claire Legrand. Antoine Wiertrz 1806-1865. Brussel : Jacques Damase, 1974.

Moerman, André. “Museum Antoine Wiertz Brussel: de mooie Rosine”, Openbaar Kunstbezit in  Vlaanderen, 10 (1972): n.p..    

Mohrland, Juliane. Die Frau Zwischen Narr und Tod: Untersuchungen zu einem Motiv der Frühneuzeitlichen Bildpublizistik. Berlijn: KIT, 2013.

Mongan, Agnes. « Ingres and the Antique », Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 10 (1947): 1-13.Moreno, Paolo and Chiara Stefani, The Borghese Gallery. Milaan: Touring Club Italiano, 2000. 

Morlock, Frank J.. Anthony: A Play in Five Acts. Rockville: Wildside Press, 2009. 

Mulvey, Laura. Visual and Other Pleasures. Basingstoke: Macmillan Press, 1989.           

Nagel, Annemarie. “Portretten voor de soep, schilderijen voor de roem”. De Morgen, 15 februari 1986: n.p..

Nead, Lynda. “The Female Nude: Pornography, Art and Sexuality”. Signs 15,  nr. 2 (1990): 333. 

Newberry, Jenna Marie. Venus Anadyomene: the Mythological Symbolism from Antiquity to the 19th Century. Wisconsin: University of Wisconsin, 2011.  

Oldfield, Howey M.. The Cat in Magic and Myth. Mineola: Dover Publications, 2003.

 

P.. “Het Museum Wiertz te Brussel”. Het nieuws van den dag: kleine courant, 27 november 1892. 

Pauwels, Raf. “Kurieuze Kwast”. Trends, 6 maart 1995.   Pollock, Griselda. Vision and Difference: Feminism, Femininity and Histories of Art. New York: Routledge, 2003.            

Pontynen, Arthur. For the Love of Beauty : Art History and the Moral Foundations of Aesthetic Judgment. New Brunswick: Transaction Publishers, 2006.

 

Potvin, Jules. Antony Wiertz 1806-1865, vert. onbekend. Brussel: M. Weissenbruch, 1924.

Quay, Paul M. en S.J. en en Ph. D .. The Christian Meaning of Human Sexuality. Illinois: Credo House Books, 1985.           

Rensselaer, W. Lee. “Adventures of Angelica: Early Frescoes Illustrating the Orlando furioso”. The Art Bulletin 59, nr. 1 (1977): 39-41.    

Richer, Paul. Nouvelle anatomie artistique du corps humain : Le nu dans l’Art - L’art Grec. Parijs: Librairie Plon, 1926.  Roelandt, Els. Antoine Joseph Wiertz (1806-1865): analyse van het oeuvre van de kunstenaar, gevolgd door de catalogus van het schilderkunstig oeuvre bewaard in het Museum Antoine Wiertz. Master Thesis, Universiteit Gent, 1995.

Rogers, H.C.B.. Napoleon’s Army. Barnsley: Pen & Sword Military, 2005.          

Sillevis, John, en Emmanuel Schwartz en Maartje de Haan, De naakte waarheid: Courbet en het 19e-eeuwse naakt. Arnhem: Terra Lannoo BV, 2006.

Smith, Kathryn A.. “Inventing Marital Chastity: The Iconography of Susanna and the Elders in Early Christian Art”. Oxford Art Journal 16, nr. 1 (1993): 3.

Stokvis, Pieter. Het intieme burgerleven: huishouden, huwelijk en gezin in de lange negentiende eeuw. Amsterdam: Bert Bakker, 2005.     

Strasunas, Lea. “Musique romantique au Musée Rops”. Vers L’Avenir, 13 december 2007.

Terlinden, Charles. La correspondance d’Antoine Wiertz, prix de Rome, au cours de son voyage d’Italie. Wetteren: De Meester, 1953.           Terras, Rita. “Goethe’s use of the Mirror Image”. Monatshefte 67, nr. 4 (1975): 397. 

Thomas-Caraman, Charles. La petite bible des jeunes époux. Parijs : E. Flammarion, 1906.

Verschaffel, Bart. “M. Wiertz se créa un musée”. De Witte Raaf, 144 (2010): n.p.. 

Van Hout, Nico. Rubens doorgelicht : Meekijken over de schouder van een virtuoos. Antwerpen: Ludion, 2010.

Van Santvoort, Linda. “Memento Mori dans l’art funéraire du XIXe siècle”, in 12ème Congrès International d’études sur les Danses macabres et l’art macabre en général, red. Association Danses Macabres d’Europe. Meslay-le-Grenet: Association Danses Macabres d’Europe, 2005: 99-123.     

Wells, B.W.. “Goethe’s Faust”. The Sewanee Review 2, nr. 4 (1894): 386.           Wijnsouw, Jana. “Reflections on Reflections: de spiegel in Belgische en Britse kunst 1848-1918”. Master Thesis, Universiteit Gent, 2011.

Wright, Sara. “Handsome new books eccentric old painter”. Brussels Times, 3 september 1976.

 

 

 

 

 

 

 

1.2.2     Onuitgegeven

“Académie de France à Rome : Villa Medici”. Laatst geraadpleegd op 23 april 2015, http://www.villamedici.it/fr/villa-m%C3%A9dicis/institution/l%E2%80%99a…

 “Algemene informatie Musée Wiertz Museum”. Laatst geraadpleegd op 17 mei 2014,  http://www.fine-arts-museum.be/nl/de-musea/musee-wiertz-museum

Antoine Wiertz: de mooie Rosine (twee meisjes), n.d., Persmap 1996 -> …, Brussel: Archief KMSKB.

“Artprice”. Laatst geraadpleegd op 20 maart 2015, http://www.artprice.com/artist/91890/guillaume-regamey

“Artquid: Venus de Milo”. Laatst geraadpleegd op 11 maart 2015,           http://www.artquid.com/artwork/5754/2826/venus-of-milo.html

“De geschiedenis van het kinderdagverblijf”. Laatst geraadpleegd op 26 april 2015,        http://www.canonsociaalwerk.be/be/details.php?cps=5

“Een kuise Susanna”. Laatst geraadpleegd op 4 april 2015,            http://www.bijbelencultuur.nl/bijbelboeken/toevoegingen-aan-daniel/B/2/… 

“Het leven van Maria Malibran”. Laatst geraadpleegd op 10 mei 2014,     http://www.harmonicorde.com/Maria%20Malibran.html 

“Koning Boudewijnstichting: Fonds Rassenfosse”. Laatst geraadpleegd op 27 april 2015, http://www.kbs-frb.be/fund.aspx?id=293720&langtype=2067

“KIKIRPA: Balat”. Laatst geraadpleegd op 20 mei 2015,  http://balat.kikirpa.be/intro.php?lang=nl-NL

“Kunsthistorisches Museum Wien”. Laatst geraadpleegd op 20 maart 2015,         http://bilddatenbank.khm.at/viewArtefact?id=96

“Louvre : Venus de Milo”. Laatst geraadpleegd op 12 maart 2015,           http://www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/aphrodite-known-venus-de-milo 

“MetMuseum Collection”. Laatst geraadpleegd op 20 april 2015,  http://www.metmuseum.org/collection/the-collection-online/search/333975 

“Musée Royaux des Beaux-Arts de Belgique: Antoine Wiertz”. Laatst geraadpleegd op 18 mei 2015, http://www.fine-arts-museum.be/fr/la-collection/antoine-wiertz-dapres-p… 

“Online Gallery  Museo Nacional del Prado”. Laatst geraadpleegd op 21 maart 2015,     https://www.museodelprado.es/en/the-collection/online-gallery/on-line-g… 

“Over kind en gezin: geschiedenis”. Laatst geraadpleegd op 26 april 2015,           http://www.kindengezin.be/over-kind-en-gezin/geschiedenis/

 

 “Web Gallery of Art”. Laatst geraadpleegd op 21 maart 2015,      http://www.wga.hu/html_m/g/goya/5/502goya.html

CRDP de l’académie d’Amiens, “Domaine de Chantilly”. Laatst geraadpleegd op 25 april 2015, http://crdp.ac-amiens.fr/chantilly/     

Hill, Suzan. “The Cat in Art”. Laatst geraadpleegd op 18 mei 2014, https://suite.io/suzanne-hill/cbs211

Lekime. Brief naar Mr. Mockel, 12/10/1942, (geen schriftnummer), document 26199. Brussel: Archief KMSKB.            

Mockel, Albert. Esquisse d’une étude aux Wiertz, (geen schriftnummer), document 40914. Brussel: Archief KMSKB.                      

van Dalen-Oskam, Karina en Mooijaart, Marijke. “Vanitas”. Laatst geraadpleegd op 18 april 2015,  http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/vanitas    

Verhulst, Sophie. “Tussen Rubens en Rembrandt: het naakt bij Jacob I Jordaens. Master Thesis, Universiteit Gent, 2010.

Universiteit of Hogeschool
Master of Arts in de kunstwetenschappen
Publicatiejaar
2015
Kernwoorden
Share this on: