The Church as a Woman: The Gendered Rhetoric of the Feminine Divine

Dinah Wouters
Persbericht

The Church as a Woman: The Gendered Rhetoric of the Feminine Divine

Ideeën in de vorm van vrouwen

“Hierna zag ik het beeld van een vrouw die zo groot was als een grote stad. Ze had een wondermooie kroon op haar hoofd en glanzende pracht hing als mouwen aan haar armen. Haar stralen vulden hemel en aarde.”

Zo beschrijft Hildegard van Bingen, de twaalfde-eeuwse zieneres die beroemdheid verwierf met haar visioenboeken, het visioen waarin ze de verpersoonlijking van de Kerk te zien krijgt. Voor Hildegard en haar tijdgenoten was het evident om abstracte begrippen voor te stellen als vrouwen. Tot in de twintigste eeuw werden bijvoorbeeld staten afgebeeld als vrouwen: het revolutionaire Frankrijk koos Marianne als verpersoonlijking van Vrijheid en Rede en het Britse imperium werd verenigd in de figuur van Brittania. De hele westerse literatuur wemelt van vrouwelijke allegorische figuren zoals Wijsheid, Liefde, Verstand of Volharding.

Geen echte vrouwen?Dit kan soms vreemd lijken. Deze figuren komen immers voor in een patriarchale cultuur die vrouwen een tweederangs plaats toekent. Positieve, spirituele en zelfs goddelijke begrippen worden allegorisch verpersoonlijkt als vrouwen, terwijl echte vrouwen doorgaans geassocieerd worden met de negatieve, materiële en seksuele, dus zondige, kant van het bestaan. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat abstracte begrippen vaak grammaticaal vrouwelijk zijn. Dit speelt uiteraard een rol, maar er is duidelijk meer aan de hand. Sommigen hebben het vermoeden geuit dat vrouwelijke personificaties overblijfselen zijn van oudere godsdiensten waarin godinnen aanbeden werden. Anderen suggereren dat het mogelijk is om ‘het vrouwelijke’ op zich te vereren en tegelijkertijd neer te kijken op echte vrouwen. Maar er is nog een andere mogelijkheid. Daarbij hoeven we personificaties niet te zien als paradoxen maar kaderen we het vrouwelijke gender van personificaties in de historische context. Het bestaan van zulke personificaties komt misschien net voort het feit dat vrouwen als ‘de mindere’ en ‘de andere’ worden gezien ten opzichte van mannen.

LichamelijkheidEen van die verklaringen is heel simpel. Personificaties zijn abstracte begrippen in materiële, zichtbare en menselijke vorm. Aangezien vrouwen met materie en lichamelijkheid geassocieerd worden, zou je kunnen zeggen dat het logisch is dat de lichamen van personificaties vrouwelijk zijn. Van Hildegard van Bingen stamt de uitspraak dat “de man zoals de ziel en de vrouw zoals het lichaam” is. Misschien is het dus eerder de vorm dan de inhoud van personificaties die hun gender bepaalt: niet het feit dat ze abstracte begrippen voorstellen, maar het feit dat ze dat doen in lichamelijke vorm.

Symbolische lichamenOmdat vrouwen geassocieerd worden met het lichaam, worden ze ook vaker gereduceerd tot hun lichaam. Het mannelijke lichaam wordt gezien als het “standaard” menselijke lichaam, terwijl vrouwelijke lichamen meer betekenis dragen en meer symbolisch gelezen kunnen worden. Lichaamsdelen zoals borsten of de baarmoeder dragen sociale betekenissen die zowel positief als negatief kunnen zijn. Borsten kunnen bijvoorbeeld positief geassocieerd worden met het voeden van baby’s of negatief met zondigheid wanneer ze geseksualiseerd worden. Dit is ook hoe personificaties werken: elk lichaamsdeel of kledingstuk van een personificatie kan bepaalde betekenissen krijgen. De verpersoonlijking van de Kerk bij Hildegard van Bingen, bijvoorbeeld, wordt beschreven als een moeder die voortdurend kinderen baart, namelijk de christenen. Hildegard beschrijft hoe haar buik eruitziet als een net met vele openingen waarin mensen geboren worden.

Sociale relatiesDit laatste voorbeeld toont aan dat naast hun lichamen ook de plaats van vrouwen in de samenleving van belang is voor hoe personificaties werken. In een patriarchale samenleving worden vrouwen enkel gezien in functie van hun relatie tot mannen. Vrouwen verbinden mannen met elkaar via het huwelijk en het moederschap. Dit is ook het geval bij de personificatie van de Kerk, die dient om christenen via een vrouwelijke figuur te verbinden met God. De Kerk is de moeder van de christenen, maar ook de dochter van God en de bruid van Christus. Zo kunnen de gelovigen voorgesteld worden als de kinderen van God binnen een traditionele gezinsstructuur. Dit is niet het enige: we zien ook dat Hildegard en andere schrijvers deze situatie aangrijpen om de gevoelens van hun lezers te manipuleren. Familiebanden gaan immers gepaard met rechten, plichten en vetes. Een centrale rol hierin speelt de bescherming van de “eer” van de Kerk. De personificatie van de Kerk verschijnt bijvoorbeeld in vuile en gescheurde kleren en verwijt haar kinderen dat ze haar deze vernedering doen ondergaan door zonden te begaan. Anderen keren wordt ze seksueel bedreigd, wat eerder gezien wordt als de krenking van Christus’ eer als haar echtgenoot dan als misdaad tegen haar. Ook wordt de figuur van de Kerk uitgespeeld tegen de figuur van de Synagoge als personificatie van het jodendom: die laatste was de eerste bruid van Christus, maar moest haar plaats afstaan. De manier waarop personificaties mensen met elkaar en met God in contact brengen imiteert dus de traditionele rollen die vrouwen vervullen in de samenleving.

Dan toch echte vrouwen…In een samenleving waarin vrouwen steeds de lagere plaats in de hiërarchie toebedeeld kregen is het feit dat goddelijke begrippen vrouwelijke vorm aannemen paradoxaal, maar het is een paradox die perfect te verklaren valt. Personificaties zijn vrouwelijk omwille van de vele sociale betekenissen die geprojecteerd worden op de lichamen van vrouwen: maagdelijkheid, seksualiteit, verleiding, moederschap, de eer van de vader of echtgenoot, enzoverder. Zelfs de meest verheven symbolen van een samenleving blijken geworteld te zijn in de sociale structuren en ongelijkheden van die samenleving.

Bibliografie

Astell, Ann. The Song of Songs in the Middle Ages. New York: Cornell UP, 1995.

Augustine. Sermones Guelf. Ed. Morin, Germain. Patrologiae Cursus Completus, Series Latina, Supplementum. Ed. Hamman, A. Paris, 1958-1975.

Bartlett, Anne Clark. “Miraculous Literacy and Textual Communities in Hildegard of Bingen's Scivias.” Mystics Quarterly 18. 2 (1992). 43-55.

Bernard of Clairvaux. Sancti Bernardi Opera. Ed. Jean Leclercq. Rome: Cistercienses, 1957.

Bloch, Howard. “Medieval Misogyny.” Representations 20 (1987). 1-24.

Bruun, Mette Birkedal. Parables: Bernard of Clairvaux’s Mapping of Spiritual Topography. Leiden and Boston: Brill, 2007.

Butler, Judith P. The Judith Butler Reader. Ed. Sara Salih. Malden: Blackwell, 2004.

Bynum, Caroline Walker. Fragmentation and Redemption: Essays on Gender and the Human Body in Medieval Religion. New York: Zone Books, 1992.

---. Holy Feast and Holy Fast : the Religious Significance of Food to Medieval Women. Berkeley: University of California press, 1987.

---. Jesus as Mother : Studies In the Spirituality of the High Middle Ages. Berkeley: University of California Press, 1982.

---. “The Body of Christ in the Later Middle Ages: A Reply to Leo Steinberg.” Renaissance Quarterly 39.3 (1986): 399-439.

---. “Why All the Fuss about the Body? A Medievalist's Perspective.” Critical Inquiry 22.1 (1995): 1-33.

Cadden, Joan. “It takes all kinds: Sexuality and Gender Differences in Hildegard of Bingen’s ‘Book of Compound Medicine’.” Traditio 40 (1984): 149-174.

---. Meanings of Sex Difference In the Middle Ages : Medicine, Science, and Culture. Cambridge: Cambridge UP, 2003.

Carr, David. “Gender and the Shaping of Desire in the Song of Songs and Its Interpretation.” Journal of Biblical Literature 119. 2 (2000): 233-248.

Cedillo, Christina. “Habitual Gender: Rhetorical Androgyny in Franciscan Texts.” Journal of Feminist Studies in Religion 31.1 (2015): 65-81.

Cooper, Helen. “Gender and Personification in Piers Plowman.” Yearbook of Langland Studies 5 (1991): 31-48.

Dawson, David. “Plato’s Soul and the Body of the Text in Philo and Origen.” Interpretation and Allegory: Antiquity to the Modern Period. Whitman, Jon. Boston and Leiden: Brill, 2003.

de Beauvoir, Simone. The Second Sex. 1949. Translated by H.M. Parshley, 1953. London: Vintage Books, 1997.

de Man, Paul. Allegories of Reading : Figural Language In Rousseau, Nietzsche, Rilke and Proust. New Haven: Yale UP, 1979.

Deploige, Jeroen. In Nomine Femineo Indocta : Kennisprofiel En Ideologie Van Hildegard Van Bingen (1098- 1179). Hilversum: Verloren, 1998.

---. “Priests, Prophets, and Magicians: Max Weber and Pierre Bourdieu vs Hildegard of Bingen.” The voice of silence. Women’s literacy in a men’s Church. Ed. Thérèse de Hemptinne and  Maria Eugenia Góngora Diaz. Turnhout: Brepols, 2004. 3-22.

Dronke, Peter. “The Allegorical World-Picture of Hildegard of Bingen: Revaluations and New Problems.”  Hildegard of Bingen: The Context of her Thought and Art. Ed. Charles Burnett. and Peter Dronke. London: Warburg Institute, 1998.

Duby, Georges, Pauline Schmitt and Michelle Perrot. A History of Women in the West: From ancient goddesses to Christian saints. Harvard: Harvard UP, 1994

Emmerson, Richard K. “The Representation of Antichrist in Hildegard of Bingen's Scivias: Image,

Word, Commentary, and Visionary Experience.” Gesta 41.2 (2002): 95-110.

Felten, Franz J. “‘Noui esse uolunt ... deserentes bene contritam uiam …’ Hildegard von Bingen und Reformbewegungen im religiösen Leben ihrer Zeit.” “Im Angesicht Gottes suche der Mensch sich selbst”: Hildegard von Bingen (1098-1179). Ed. Rainer Berndt. Berlin: Akademie, 2001. 269-290

---. “What Do We Know About the Life of Jutta and Hildegard at Disibodenberg and  Rupertsberg?” Companion to Hildegard of Bingen. Ed. Beverly Mayne Kienzle, Debra L. Stoudt, and George Ferzoco. Leiden: Brill, 2013.

Ferrante, Joan M. “Scribe quae vides et audis: Hildegard, Her Language, and Her Secretaries.” The Tongue of the Fathers: Gender and Ideology in Twelfth-Century Latin. Ed. David Townsend and Andrew Taylor. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1998.

---. Woman As Image In Medieval Literature : From the Twelfth Century to Dante. New York: Columbia UP, 1975.

Flanagan, Sabina. Hildegard of Bingen, 1098-1179: A Visionary Life. London: Routledge,  1998.

Flisfisch, María Isabel. “Las figuras Femeninas en la Symphonia de Hildegard de Bingen: Caritas, Sapientia y Ecclesia.” Revista Chilena de Literatura 62 (2003): 127-144.

Garber, Rebecca L.R. “Where is the Body? Images of Eve and Mary in the Scivias.” Hildegard of Bingen: a Book of Essays.  Ed. Maud Burnett McInerney. New York: Garland, 1998.

Gössmann, Elisabeth. “Ipsa enim quasi domus sapientiae: The Philosophical Anthropology of

Hildegard von Bingen” Mystics Quarterly 13.3 (1987): 146-154.

Hart, Columba and Jane Bishop, translators. Hildegard of Bingen: Scivias. New Jersey: Paulist Press, 1990.

Hildegard of Bingen. Epistolarium. Ed. Lieven Van Acker and Monika Klaes. Turnhout: Brepols, 1991.

---. Liber divinorum operum. Ed. Peter Dronke and Albert Derolez. Turnhout: Brepols, 1996.

---. Scivias. Ed. Adelgundis Führkötter and Angela Carlevaris. Turnhout: Brepols, 1978.

Honig, Edwin. Dark Conceit: The Making of Allegory. New York: Oxford UP, 1966.

Hrabanus Maurus. Hrabani Mauri opera omnia. Migne, Patrologia Latina. 107–112. Paris, 1852.

Johnson, Barbara. The Critical Difference : Essays In the Contemporary Rhetoric of Reading. Baltimore: Johns Hopkins UP, 1985.

Laqueur, Thomas. Making Sex: Body and Gender from the Greeks to Freud. Cambridge and London: Harvard UP, 1990.

Lautenschläger, Gabriele. Hildegard von Bingen: Die theologische Grundlegung  ihrer Ethik und Spiritualität. Stuttgart: Frommann-Holzboog, 1993.

Lienert, Elisabeth. “Antike Töchter in deutscher Erzählliteratur des Mittelalters und der Frühen Neuzeit.“ Generationen und Gender im mittelalterlicher und frühneuzeitlicher Literatur. Ed. Dina de Rentiis and Ulrike Siewert. Bamberg: University of Bamberg Press, 2009. 9-24.

Lipton, Sara. “The Temple is my Body: Gender, Carnality, and Synagoga in the Bible Moralisée.” Imagining the Self, Imagining the Other: Visual Representation and Jewish-Christian Dynamics in the Middle Ages and Early Modern Period. Ed. Eva Frojmovic. Leiden: Brill, 2002. 129-164.

Marron, Brianna. “A Space of Convergence: Hildegard of Bingen's Multivalent Understanding of the Body.” Magistra 20.2 ( 2014): 38 - 57.

Maskulak, Marian. “Balancing some Tensions in the Work of Hildegard of Bingen.” Magistra 16.1 (2010): 38-59.

Matter, Ann E. The Voice of My Beloved: The Song of Songs in Western Medieval Christianity. Pennsylvania: The University of Pennsylvania Press, 1990.

Mazo Karras, Ruth. Sexuality in medieval Europe: Doing unto others. New York and London: Routledge, 2005.

Mews, Constant J. “From Scivias to the Liber Divinorum Operum: Hildegard’s Apocalyptic Imagination and the Call to Reform.” The Journal of Religious History 24.1 (2000): 44-56.

---. “Hildegard, visions and religious reform.” “Im Angesicht Gottes suche der Mensch sich selbst”: Hildegard von Bingen (1098-1179). Ed. Berndt, Rainer. Berlin: Akademie, 2001. 299-324.

Miles, Margaret R. Carnal Knowing: Female Nakedness and Religious Meaning in the Christian West. Eugene: Wipf and Stock, 2006.

Moran, Dermot. “Neoplatonism and Christianity in the West.” The Routledge Handbook of Neoplatonism. Ed. Pauliina  Remes and Svetla Saveva-Griffin. London: Routledge, 2014. 505-524.

Moulinier, Laurence. “Hildegarde ou Pseudo-Hildegarde? Reflexions sur l'authenticite du traite ‘Cause et cure’.” “Im Angesicht Gottes suche der Mensch sich selbst”: Hildegard von Bingen (1098-1179). Ed. Berndt, Rainer. Berlin: Akademie, 2001. 115-146.

Müller, Irmgard. “Die Bedeutung der lateinischen Handschrift Ms. Laur. Ashb. 1323 (Florenz, Biblioteca Medicea Laurenziana) für die Rekonstruktion der „Physica“ Hildegards von Bingen und ihre Lehre von den natürlichen Wirkkraften.” Hildegard von Bingen in ihrem historischen Umfeld. Ed. Alfred Haverkamp. Mainz: Verlag Philipp von Zabern, 2000.

Newman, Barbara. God and the Goddesses: Vision, Poetry, and Belief in the Middle Ages. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2003.

---. “Hildegard of Bingen: Visions and Validation.” Church History 54.2 (1985): 163-175.

---. “Introduction.” Hildegard of Bingen: Scivias. Columba Hart and Jane Bishop, translators. New Jersey: Paulist Press, 1990.

---. Sister of Wisdom: St. Hildegard's Theology of the Feminine. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1987.

---. “St. Hildegard, Doctor of the Church, and the Fate of Feminist Theology.” Spiritus 13.1 (2013): 36- 55.

Nirenberg, David. “Conversion, Sex, and Segregation: Jews and Christians in Medieval Spain.” The American Historical Review 107. 4 (2002): 1065-1093.

Ohly, Friedrich. Hohelied-studien : Grundzüge einer Geschichte der Hoheliedauslegung des Abendlandes bis um 1200. Wiesbaden: Steiner Verlag, 1958.

Park, Katharine. “Cadden, Laqueur, and the ‘one-sex body.’” Medieval Feminist Forum 46.1 (2010): 96- 100.

Paxson, James J. “Gender Personified, Personification Gendered, and the Body Figuralized in Piers Plowman.” The Yearbook of Langland Studies 12 (1998): 65-96.

---. “Personification’s Gender.” Rhetorica 16.2 (1998): 149-179.

---. The Poetics of Personification. New York: Cambridge University Press, 1994.

Peper, Bradley M. The Development of Mater Ecclesia in North African Ecclesiology. PhD dissertation in Religion. Vanderbilt University, 2011.

Polinska, Wioleta. “Dangerous Bodies: Women's Nakedness and Theology.” Journal of Feminist Studies in Religion 16. 1 (2000): 45-62.

Quilligan, Maureen. The Allegory of Female Authority: Christine de Pizan's “Cité des Dames”. Ithaca and London: Cornell UP, 1991.

---. The Language of Allegory: Defining the Genre. Ithaca and London: Cornell UP, 1979.

Radford Ruether, Rosemary. “Why Do Men Need the Goddess? Male Creation of Female Religious Symbols.” Dialog 44.3 (2005): 234-236.

Rowe, Nina. The Jew, the Cathedral and the Medieval City: Synagoga and Ecclesia in the Thirteenth Century. Cambridge: Cambridge UP, 2011.

Schiebinger, Londa. “Feminine Icons: The Face of Early Modern Science.” Critical Inquiry 14.4 (1988): 661-691.

Schipperges, Heinrich. Gott ist am Werk: Die Schöpfung der Welt in Gottes Ebenbild. Aus dem Buch ‘de operatione dei‘ übersetzt und erläutert von Heinrich Schipperges. Olten und Freiburg im Breisgau: Walter-Verlag, 1958.

Scholz, Bernard. “Hildegard von Bingen on the nature of woman.” American Benedictine Review 31 (1980): 361-383.

Schultz, James A. . “Heterosexuality as a Threat to Medieval Studies.” Journal of the History of Sexuality 15.1 (2006): 14-29.

Scott, Joan W. “Gender: A Useful Category of Historical Analysis.” The American Historical Review 91.5 (1986): 1053-1075.

Shahar, Shulamith. “The old body in medieval culture.” Framing medieval bodies. Sarah Kay and Miri

Rubin. Manchester and New York: Manchester UP, 1994. 160-211.

Sinha, Mrinalini. “Gender and Nation.” Washington, DC: American Historical Association and Comittee on Women Historians, 2006. 1-40.

Staab, Franz. “Aus Kindheit und Lehrzeit Hildegards. Mit einer Übersetzung der Vita ihrer Lehrerin Jutta von Sponheim.” Hildegard von Bingen. Prophetin durch die Zeiten. Ed. Edeltraud Forster. Freiburg im Breisgau: Herder, 1997 .58-86.

Struck, Peter T. “Allegory and Ascent in Neoplatonism.” The Cambridge Companion to Allegory. Rita Copeland and Peter T. Struck. Cambridge: Cambridge UP, 2010. 57-70.

Sutherland, Emily. “Hildegard of Bingen: Entry into Disibodenberg.” Parergon 27.1 ( 2010): 53 - 66.

Teskey, Gordon. Allegory and Violence. Ithaca and London: Cornell UP, 1996.

Thompson, Augustine. “Hildegard of Bingen on Gender and the Priesthood.” Church History 63.3 (1994): 349-364.

Whitman, Jon. Allegory : the Dynamics of an Ancient and Medieval Technique. Oxford: Clarendon Press, 1987.

Wogan –Browne, Jocelyn. “Chaste bodies: frames and experiences.” Framing medieval bodies. Ed. Sarah Kay and Miri Rubin. Manchester and New York: Manchester UP, 1994 . 24-42.

Yuval-Davis, Nira. “Gender and Nation.” Women, Ethnicity and Nationalism: The Politics of Transition. Rick

Wilford and Robert L. Miller. London and New York: Routledge, 1998. 23-36.

 

 

Universiteit of Hogeschool
Gender en Diversiteit
interuniversitaire opleiding UGent – VUB – KU Leuven – UA -UHasselt
Publicatiejaar
2015
Kernwoorden
Share this on: