Harry Potter: vlucht uit de realiteit of aanzet tot nieuwe zingeving? Een kwalitatief receptieonderzoek naar de verklaring van het succes van een literair fenomeen, gekaderd binnen het huidig tijdsgewricht en de zoektocht naar normen en waarden, zingeving

Cleo

Van den Borre

Harry Potter sage: Literaire bijbel voor de 21e eeuw.

“He’ll be famous, a legend….there will be books written about Harry, every child in our world will know his name.” (‘Harry Potter and the Philospher’s Stone’, p. 9)

Harry Potter, de cijfers.

“Hallucinant” is zowat het enige woord dat het Harry Potter verhaal bij benadering omschrijft. Een kennismaking aan de hand van enkele illustratieve feiten over de tengere, gebrilde tovenaarsleerling die in 1997 op het mediatoneel verscheen, lijkt me aangewezen.

Juni 1997: Harry Potter and the Philosopher’s Stone, een kinderboekje van 228 pagina’s geschreven door debutante J.K. Rowling, verschijnt op 500 exemplaren. Juni 2007: Harry Potter and the Deathly Hallows, het zevende en laatste deel van het Harry Potter epos werd wereldwijd uitgebracht op 21 juli om 00u.01 . Men verwachtte een verkoop van zo’n tien miljoen exemplaren tijdens de eerste 24 uren. Het werden er wereldwijd naar schatting zeker 20 miljoen. Het ‘kinderboekje’ is na 3.677 dagen uitgegroeid tot een zevendelige sage van 4.195 bladzijden.

J.K. Rowling zal aan haar nu al prestigieuze lijst van tientallen literaire prijzen een nieuwe Book of Year Award (zowel U.K. als USA) mogen toevoegen. Haar 48e plaats in de Forbes lijst die ze te danken heeft aan een jaarinkomen van 32 miljoen dollar maakt haar de succesvolste schrijfster aller tijden. Het verjaardagcadeau voor de 18 jarige Daniel Radcliffe, acteur die Harry Potter uitbeeldt in de films: 30 miljoen euro. Tot zover het “financiële roddel”- plaatje van de rechtstreeks betrokkenen.

Van de tot op heden in 64 talen gepubliceerde eerste zes delen werden 325 miljoen exemplaren verkocht. Sinds de publicatie van het eerste boek worden er gemiddeld 90.000 Harry Potter’s per dag verkocht.

De Harry Potter boeken werden en zijn overduidelijk hét literaire fenomeen van de eeuwwissel.

Harry Potter, op eigen kracht en dankzij mond- aan- mond reclame groot geworden, moest wel de aandacht trekken van de grote mediaconcerns. Warner Bros, reageerde als een goede dochter van mediagigant Time Warner. Deze maakte in het eerste kwartaal van 2007 ‘slechts’ een winst van 1,2 miljard dollar. Zowel het concern als de beursanalisten waren er echter van overtuigd dat de Harry Potter and the Order of the Phoenix film die uitkwam in juli 2007 de winst fors omhoog zou duwen. Wat ook gebeurde.

In 2009 opent Universal het themapark The Wizarding World of Harry Potter in Florida in samenwerking met J.K.Rowling.

Tot zover de multinationale, globale business.

Harry Potter, literaire invulling van maatschappelijke behoeften.

Maar Harry Potter is veel meer dan de motor van een immense, voor de consument onzichtbare mediabusiness. Hij is het hart van een nieuwe maatschappelijke, mogelijk spiritueel geïnspireerde, beweging.

Dit met cijfers hard maken valt niet mee. We beschikken over de onweerlegbare verkoopcijfers die bewijzen dat minstens 5 wereldburgers op 100 een Harry Potter boek kochten en 1 op iedere 5 mensen op onze aardbol bekend is met de hierin beschreven fantasywereld . We weten dat dit literair geïnspireerd gebeuren plaats heeft gevonden binnen één decennium. Het gaat dus wel degelijk over een fenomeen van nú.

We voelen allen wel aan dat er maatschappelijk ‘iets’ beweegt en dat ‘iets’, dat mogelijk nieuw wereldbeeld, manifesteert zich via de nu meest populaire media. Harry Potter is een belangrijke, meetbare illustratie hiervan in ons steeds meer bewust gestuurd en politiek- economisch bepaald globaal maatschappelijk denken. Vandaar de noodzaak van een onderzoek naar het Harry Potter fenomeen, intussen

verworden tot een evidente multimediale hype met een ongeziene maatschappelijke impact. Vandaar ook dat we de oorzaak van dit cultureel maatschappelijk fenomeen moeten zoeken in de Harry Potter boeken zélf, waar de zuivere, niet gemanipuleerde essentie te onderzoeken valt.

De Harry Potter sage omvat simpelweg de juiste boeken op het juiste moment.

Ons tijdsgewricht wordt gekenmerkt door een cultureel ongemak, veroorzaakt door onzekerheid en onduidelijkheid op vele gebieden. Als reactie constateren we een nood aan escapisme en aan hernieuwde zingeving, spiritualiteit en religiositeit. Wetenschappelijke conventies en bevindingen blijken ook niet alles te kunnen verklaren. Ons normenkader wankelt en het moreel besef vervaagt. De mens blijft, als spiritueel dier, nood hebben aan iets of iemand om in te geloven en zin te geven voor zijn bestaan.

Escapisme, het tijdelijk vluchten in een beklijvend Harry Potter boek bijvoorbeeld,

en een aanzet tot nieuwe zingeving blijken hand in hand te kunnen gaan. Meer nog, het zijn beiden universele noden die in een volmaakte symbiose vorm vinden in de Harry Potter sage. De boeken helpen de lezers betekenis te geven aan hun leven, hun eigen normen- en waarden kader te bevestigen en wat spirituele en morele levenslessen te absorberen. Dit alles in een parallelle, magische hyperreële wereld die duidelijk maakt dat de beperkingen van onze materiële wereld minstens enige

kans op een relativerende benadering waard zijn.

Het boek heeft als ondergewaardeerd medium in het communicatieonderzoek van de populaire media de laatste jaren geen academische aandacht meer kunnen opwekken bij de ’nieuwe media onderzoekers’. Ten onrechte. Het laatste Harry Potter boek ging in originele Engelse versie op één etmaal in 93 landen zo’n 20 miljoen keer over de toonbank.

De immense communicatiewetenschappelijke, maatschappelijke, culturele en filosofische relevantie is blijkbaar economisch niet direct rendabel.

Intussen blijkt dat jongeren samen met hun vrienden en soms met hun ouders een community vormen van Harry Potter lezers en liefhebbers. Dat er een nieuwe, ongekende familiale of vriendenkring- dynamiek ontwikkeld wordt bij de Harry Potter fans. Dat er een letterlijke ‘www.’ gemeenschap bestaat van honderden miljoenen surfers die langsgaan bij een van de gemiddeld 80.000.000 Harry Potters links.

Dit is de realiteit. Dit is geen fantasy, zoals gemakshalve de Harry Potter sage wordt omschreven. Het is verdomd spijtig dat de Harry Potter boeken nog steeds als kinderliteratuur worden ingeschat en als dusdanig, onterecht, met de traditionele letterkundige dédain worden bekeken –niet gelezen heel waarschijnlijk-.

Alles wat het laatste decennium aan vragen, onzekerheid, onduidelijkheid over ons dagdagelijks bestaan heeft opgeworpen kan gekanaliseerd worden.

Alle drang naar escapisme, via welke weg ook, omdat we dit tijdsgewricht dat enkel pseudo-wetenschappelijke oplossingen biedt in gestroomlijnde reclameboodschappen niet langer aanvaarden als basis van welke kennis dan ook, krijgt een aanvaardbare vluchtweg naar de droom aangeboden.

Daarom, vooraleer de dag komt waarop dromen en zingeving mogelijk

beursgenoteerd zullen worden en geautoriseerde exegeten Harry Potter zullen verklaren, léés de zeven Harry Potter boeken, de Harry Potter sage.

Tot de dag tenslotte waarop de sage eindigt, het verhaal is verteld en enkel herlezen en interpreteren ons nog rest.

Bibliografie

BAARDA (B.D.), DE GOEDE (M.P.M.). Basisboek kwalitatief onderzoek : praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Wolters-Noordhoff, Groningen, 2001, 255 p.

BEACH (S.A.), WILLNER (E.H.). The Power of Harry. In: World Literature Today, 2002, vol. 76, nr.1, pp. 102-106

BETTELHEIM (B.). The Uses of Enchantmen: importance and meaning of fairy tales. Toronto, Random House of Canada, 1976, 328 p.

BINNENDYCK (L). SCHONERT-REICHL (K.). Harry Potter and moral development in pre-adolescent children. In: Journal of Moral Education, 2002, vol. 31, nr. 2, pp. 195-201.

BLACK (S.). The magic of Harry Potter: Symbols and Heroes of fantasy. In: Children’s Literature in Education, 2003, vol. 34, nr. 3, pp. 237-247.

BLACK (S.). Harry Potter: A magical prescription for just about anyone. In: Journal of Adolescent and Adult Literacy, 2003, vol. 46, nr. 7, pp. 540-544.

BUTTS (D.). Stories and society : Children’s literature in its social context. London, Macmillan, 1992, 143 p.

CAMPBELL (J.). The hero with a thousand faces. Princeton University Press, 1972, 464 p.

CARTER (L.). Realms of wizardry: an anthology of adult fantasy. New York, Doubleday, 1976, 269 p.

COCKRELL (A.). Harry Potter and the witch hunters: A social context for the attacks on Harry Potter. In: Journal of American Culture, 2006, vol. 29, nr.1, pp.24-31.

COYLE (W.). Aspects of fantasy: selected essays on the fantastic in literature and film. Westport, Greenwood Press, 1986, 259 p.

EVANS (R.). Writer’s for the seventies: J.R.R. Tolkien. New York, Warner paperback Library, 1972, 206 p.

GHESQUIERE (R.). Het verschijnsel jeugdliteratuur. Leuven, Acco, 2000, 196 p.

HALL (J.). The sociology of literature. London, Longman, 1979, 162 p.

HULSENS (E.). Een kinderhoofd is gauw gevuld: kritieken en essays over

jeugdliteratuur, Leuven, Kritak, 1980, 266 p.

INGLIS (F.). The promise of happiness: value and meaning in children’s fiction, London, Cambridge University Press, 1981, 333 p.

JACKSON (R.). Fantasy, the literature of subversion, London, Methuen & Co.Ltd, 1981, 211 p.

LE LIEVRE (K.A.). Wizards and wainscots: generic structures and genre themes in the Harry Potter series. In: Mythlore, 2003, summer, pp. 25-36.

MARTIN (S.). Orthodox heresy: the rise of ‘magic’ as religion and its relation to literature. London, Macmillan Press, 1989, 322 p.

MEDER (T.). Harry Potter en de sagen revival. Of: hoe het traditionele volksverhaalgenre naadlos aansluit bij de moderne zoektocht naar verloren warden, individuele zingeving en spiritualiteit. In: De mondige jeugdliteratuur. Over raakvlakken van jeugdliteratuur en volkscultuur. Biblion, Leidschendam, pp. 69-90.

MILLER (K.). Magic in the air. In: Changing English, 2001, vol. 8, nr. 1, pp. 29-34.

NEUMANN (I.B.). Pop goes religion: Harry Potter meets Clifford Geertz. In: European Journal of Cultural Studies, 2006, vol. 9, nr. 1, pp. 81-100.

PETZOLD (D.). J.R.R. Tolkien: Fantasy Literature als Wunscherfüllung und Weltdeutung. Heidelberg, Carl Winter, 1980, p. 126 p.

POSTER (M.). Jean Baudrillard: selected writings. Stanford University Press, 2002, 304 p.

RADWAY (J.A.). Reading the romance. Women, Patriarchy and Popular literature. London, Verso, 1987, 274 p.

RAUKEMA (A.M.), SCHRAM (D.), STALPERS (C.). Lezen en leesgedrag van adolescenten en jongvolwassenen. Delft, uitgeverij Eburon, 2002, 308 p.

ROWLING (J.K.). Harry Potter en de Steen der Wijzen. Amsterdam, De Harmonie, 1998, 228 p.

ROWLING (J.K.). Harry Potter en de Geheime Kamer. Amsterdam, De Harmonie, 1999, 254 p.

ROWLING (J.K.). Harry Potter en de Gevangene van Azkaban. Amsterdam, De Harmonie, 2000, 326 p.

ROWLING (J.K.). Harry Potter en de Vuurbeker. Amsterdam, De Harmonie, 2000, 547 p.

ROWLING (J.K.). Harry Potter en de Orde van de Feniks. Amsterdam, De Harmonie, 2003, 668 p.

ROWLING (J.K.).Harry Potter en de Halfbloed Prins. Amsterdam, de Harmonie, 2005, 490 p.

SEDEN (J.).Parenting and the Harry Potter Stories: A social care perspective. In: Children and Society, 2002, vol. 16, nr. 5, pp. 295-305.

SLAWSON (J.). Harry Potter books as indexes of American Culture. In: Journal of American Culture, 2006, vol. 29, nr. 1, p. 72.

TODOROV (T.). The fantastic. London, Cornell University Press, 1975, 180 p.

TUCKER (N.) The child and the book: a psychological and literary exploration. London, Cambridge University Press, 1981, 259 p.

TUCKER (N.). The rise and rise of Harry Potter. In: Children’s Literature in Education, 1999, vol. 30, nr. 4, pp. 221-234.

VANHESTE (B.). Literatuursociologie: theorie en methode. Assen, Van Gorcum, 1981, 330 p.

WESTER (F.), PETERS (V.). Kwalitatieve analyse : uitganspunten en procedures, Bussum, Coutinho, 2004, 220 p.

WESTFAHL (G.). Science fiction, children’s literature and popular culture. Coming of age in fantasyland. London, Greenwood Press, 2000, 157 p.

ZIPES (J.). Breaking the magic spell: radical theories of folk and fairy tales. New York, Routledge, 1992, 201 p.

Geraadpleegde algemene bronnen bij ‘Voorwoord’ en ‘Inleiding’

http://www.bloomsbury.com/harrypotter/def_text.asp?sec=2

http://www.jkrowling.com/

http://www.hp-lexicon.org/index-2.html

http://www.harrypotter.nl/links.html

http://www.nielsenmedia.com

http://www.nielsen.com/nielsen_entertainment.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Bestseller

http://www.accio-quote.org/themes/therules.htm

http://harrypotter.warnerbros.com/

http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/arts

http://www.usatoday.com/life/books/news/2004-03-10-decade-books

http://finance.aol.com/quotes/amazon-com-inc/amzn/nas

http://online.wsj.com/public/article/SB117876383431898056

http://thedaily.washington.edu/article/2007/5/29/harryPotterGoesToColle…

http://media.universalorlando.com/harrypotter

http://www.forbes.com/lists/2006/53/CRTT.html

http://www.thechronicleherald.ca/NovaScotian/842031.html

http://www.destentor.nl/cultuurstn/article1598131.ece

Aanbevolen website voor kennismaking met de Nederlandstalige Harry Potter internetcommunity:

http://harrypotter.startpagina.nl/

(bevat 161 links naar o.a. Harry Potter Podcast, -websites, -forums, -MSN Groups en spaces, -weblogs, -nieuwsbrieven, -fanclubs, -games,-quizzen en zelfs ‘HP voor ouders en leerkrachten’.)

TOP 30 Google en Altavista zoektermen, gerelateerd aan dit werk

(plaats top 30 Google/ aantal pagina’s/zoekterm/aantal pagina’s AltaVista/plaats Top 30 AV)

914.000.000 "love" 1.110.000.000 (1)

911.000.000 "history" 1.090.000.000 (2)

630.000.000 "science" 864.000.000 (4)

620.000.000 "marketing" 589.000.000 (5)

619.000.000 "money" 1.080.000.000 (3)

478.000.000 "nature" 528.000.000 (6)

450.000.000 "culture" 506.000.000 (7)

243.000.000 "religion" 336.000.000 (8)

212.000.000 "magic" 239.000.000 (10)

194.000.000 "fantasy" 290.000.000 (9)

131.000.000 ''philosophy" 135.000.000 (11)

111.000.000 ''ethics 112.000.000 (13)

94.100.000 ''bible" 122.000.000 (12)

93.500.000 "Islam" 84.000.000 (15)

91.400.000 "mathematics" 79.400.000 (16)

71.400.000 ''harry potter" 98.500.000 (14)

57.100.000 "spirituality" 78.800.000 (17)

24.600.000 "wizards" 31.000.000 (18)

22.000.000 ''morality" 21.700.0000 (19)

10.900.000 ''koran" 10.300.000 (21)

8.450.000 "catholicism" 7.790.000 (22)

7.450.000 "witchcraft" 7.330.000 (23)

6.130.000 ''humanism" 4.170.000 (25)

2.470.000 "rationalism" 1.1330.000 (30)

1.930.000 "J.K. Rowling" 6.730.000 (24)

1.880.000 “escapism" 1.730.000 (29)

1.850.000 "The Lord of the Rings" 12.000.000 (20)

1.740.000 "J.R.R. Tolkien") 3. 770.000 (26)

1.740.000 "Agatha Christie" 3.670.000 (27)

1.320.000 ''Pope Benedict XVI" 3.390.000 (28)