Organisatie van kinderopvang in Vlaanderen en Europa.

Catherine

Spousta

Virginie

Vanallemeersch

Kinderopvang geen kinderspel

Het nastreven van evenwicht tussen arbeid en gezin komt de laatste jaren steeds meer in de belangstelling te staan. In de scriptie “Organisatie van kinderopvang in Vlaanderen en Europa” wordt een beeld geschetst van het huidige kinderopvanglandschap op nationaal en supranationaal niveau. De scriptie bestaat dus uit twee grote delen. Daarbij werden, afhankelijk van de gevonden informatie, verscheidene afbakeningen gemaakt.

Voor studenten Handelswetenschappen is een scriptie over kinderopvang zeker niet voor de hand liggend. Een korte toelichting van de onderwerpkeuze is hier dan ook wel op zijn plaats. De interesse voor kinderopvang kwam er door een artikel in een Vlaamse krant over de economische gevolgen van een goed evenwicht tussen werk en leven. In dit artikel werden een aantal mogelijkheden en moeilijkheden besproken waardoor onze interesse gewekt werd. Na wat verder onderzoek bleek dat ook in Vlaanderen de problemen betreffende kinderopvang zich steeds duidelijk manifesteren. Vandaag de dag is de organisatie ervan totaal onoverzichtelijk en dit zowel op Vlaams als op Europees niveau. Dit zorgt bij de mensen van de sector bij heel wat verwarring en leidt ook tot de nodige ergernissen. In die context leek het ons wel interessant om uit te zoeken hoe de problemen ontstaan zijn om daarna een oplossing te helpen formuleren.

Vanaf het begin hadden we onze zinnen gezet op een praktijkgerichte scriptie. Eenmaal we een onderwerp hadden, zijn we dan ook actief op zoek gegaan naar een project. Daarbij hebben we verschillende personen en instanties in België en Nederland gecontacteerd. Deze contacten hebben geresulteerd in twee projecten, één op het niveau van de Vlaamse Gemeenschap en één op Europees niveau. Beide hebben als basis gediend voor de verdere uitwerking van de scriptie. Bovendien hebben we, in het kader van deze opdrachten, de kans gekregen om deel te nemen aan een rondetafelconferentie in het Vlaams Parlement en een internationaal congres in Groningen.

In het eerste deel van de scriptie, de bespreking van de kinderopvang in Europa, werd getracht om een zo duidelijk mogelijk overzicht te geven van de huidige situatie op vlak van kinderopvang binnen de verschillende lidstaten. Kinderopvang is geen expliciete bevoegdheid van de Europese Unie en er is dan ook geen geharmoniseerd systeem voorhanden. Elke lidstaat beschikt over een eigen kinderopvangaanbod, met verschillende voorzieningen en regelgevingen. Deze diversiteit heeft ons onderzoek ernstig bemoeilijkt.

Het feit dat kinderopvang geen expliciete bevoegdheid vormt, betekent echter niet dat de EU op dit domein volledig inactief is. Kinderopvang kadert namelijk in de Europese bevoegdheden betreffende werkgelegenheid, gelijkheid en economische ontwikkeling en kan dus wel beschouwd worden als een impliciete bevoegdheid van de Unie.

In 1974 werd in het “First Action programme on the Promotion of Equal Opportunities for Women” voor het eerst het verband gelegd tussen kinderopvang en gelijke kansen. Dit werd gevolgd door de oprichting van een Europees Netwerk Kinderopvang en het uitvaardigen van verschillende richtlijnen en aanbevelingen die allen rechtstreeks of onrechtstreeks betrekking hebben op kinderopvang. Dit alles leidde uiteindelijk tot de uitvaardiging van targets in verband met het kinderopvangaanbod, de zogenaamde “Barcelona targets”, genoemd naar de stad waar ze in 2002 werden vastgelegd.

Aan de hand van al het voorgaande werd dus het verband duidelijk tussen kinderopvang, werkgelegenheid, gelijke kansen en economische ontwikkeling. Deze verbanden worden verder uitgewerkt aan de hand van grafieken en cijfermateriaal. Daarbij aansluitend wordt ook de samenhang duidelijk tussen onderwijssystemen en kinderopvang, beide zijn namelijk complementair.

Afsluitend wordt voor enkele lidstaten een overzicht gegeven van hun kinderopvangvoorzieningen en volgt een korte bespreking van het fenomeen harmonisatie, toegepast op het gebied van kinderopvang.

Het tweede deel start met een weergave van de historische evolutie van de kinderopvang in België, waarna overgegaan wordt op de kinderopvang in Vlaanderen. In het kader van de staatshervorming werd in 1980 de bevoegdheid voor culturele en persoonsgebonden materies, waaronder kinderopvang, namelijk overgedragen naar de Gemeenschappen.

Aangezien in Vlaanderen de buitenschoolse kinderopvang een belangrijke plaats inneemt

(in 2004 maakte 44,6% van de 3 tot 12 jarigen gebruik van buitenschoolse opvang), wordt vooral dit aspect van kinderopvang verder belicht. Ook hier wordt een historisch kader geschetst, en dit aan de hand van de belangrijkste initiatieven van twee Vlaamse ministeries: het Ministerie van Welzijn en Gezin en het Ministerie van Tewerkstelling en Arbeid. Deze spelen beide een grote rol inzake de besluitvorming op het vlak van buitenschoolse opvang. Hoewel de kinderopvang in Vlaanderen in zijn algemene vorm een bevoegdheid is van het Ministerie van Welzijn, is er bij de buitenschoolse opvang een versnippering inzake bevoegdheid waar te nemen. Hierbij dient ook opgemerkt te worden dat een aantal materies op vlak van kinderopvang, zoals bijvoorbeeld de fiscale aspecten ervan, nog steeds federale bevoegdheden zijn.

De buitenschoolse opvang kent een verscheidenheid aan opvangvormen, maar één van de belangrijkste is ongetwijfeld die van het IBO, of Initiatief voor Buitenschoolse Opvang. Deze initiatieven kampen met heel wat problemen op vlak van personeel, financiering en regelgeving. In de scriptie wordt deze verscheidenheid aan knelpunten uitgebreid beschreven en wordt getracht om vanuit diverse invalshoeken mogelijke oplossingen te bieden.

Verder wordt aan de hand van cijfermateriaal een beeld gegeven van de rol van buitenschoolse opvang in het Vlaamse kinderopvanglandschap, de verscheidene financieringsvormen en het belang dat eraan gehecht wordt door de Vlaamse gemeenten. Daarbij wordt de provincie Antwerpen specifiek van wat dichterbij bekeken, aangezien deze in 2003 het meeste aantal IBO’s telde. Aansluitend wordt via een praktijkvoorbeeld een beeld gegeven van de versnipperde financiering waar vele IBO’s mee te kampen hebben.

Ter afsluiting wordt in het laatste hoofdstuk een visie geformuleerd op de toekomstige evolutie van de buitenschoolse kinderopvang. Daarbij komen drie grote thema’s aan bod: de opleiding van personeel, de blinde vlekken in het aanbod en de loskoppeling van buitenschoolse kinderopvang en tewerkstelling.

Deze scriptie moet in zijn totaliteit als een gestructureerd geheel bekeken worden waarin een boeiend en noodzakelijk thema behandelt wordt. Door de vele praktijkinbreng is het een werk geworden dat heel dicht bij de werkelijke situatie aanleunt maar toch een objectieve weergave biedt van de feiten. We hopen dan ook dat het een gemakkelijk toegankelijk werk geworden is dat voor velen van nut kan zijn.

Catherine Spousta en Virginie Vanallemeersch

Bibliografie

Geraadpleegde bronnen

CBGS projectgroep Kinderopvang, (1996), Kinderopvang in Vlaanderen, Onderzoek en beleid, Brussel: CBGS

Lambrechts E. e.a., (1980), Het nationaal werk voor kinderwelzijn: een overzicht van de ontwikkeling sinds 1957, Brussel: Ministerie van Volksgezondheid en van het Gezin

Mahon R., (2001), What kind of “social Europe”? The example of childcare, Ottawa: Carleton University

Moss P. en F.Deven (ed.), (1999), Parental leave: progress or pitfall?, Research and policy issues in Europe, Brussel: CBGS

Naert F. en S. Vanden Bussche, (2004), De Europese Unie economisch bekeken, Antwerpen, New-York, Oxford: Intersentia

Ruxton S., (1996), Children in Europe, Londen: NHC Action for children

Vandenbroeck, M., (2004), In verzekerde bewaring, Honderdvijftig jaar kinderen, ouders en kinderopvang, Amsterdam: SWP

Van Dongen W., (2004), Kinderopvang als basisvoorziening in een democratische samenleving, Van dagopvang naar volwaardig dagonderwijs voor kinderen jonger dan drie jaar in Vlaanderen?, Brussel: CBGS, CBGS-Werkdocument 2004/4

Tijdschriften en kranten

De Standaard, (2003), ‘Bedrijf wint bij goed evenwicht tussen werk en leven’, 23 mei, p. 18

De Standaard, (2004), ‘Kinderopvangcheques: meer veranderd dan perceptie’, 10 maart, p.7

De Standaard, (2004), ‘Kind betaalt rekening van dienstencheque’’,12 maart, p.19

De Standaard, (2004), ‘Dienstencheque niet voor kinderopvang’, 9 oktober, p. 10/11

Kiddo, (2004), ‘Doelstellingen voor kwaliteit in voorzieningen voor jonge kinderen’, oktober 2004, p. 24

Andere gepubliceerde bronnen

Childcare in a changing world, (2004), ‘We have to start speaking one language in Europe’, in: A social Europe, it is time for action, nr 1, p. 1 (congresblad)

Demeester W.- De Meyer, (1992), Eindrapport van de Rondetafelconferentie over de Buitenschoolse Opvang, werkwijze over follow-up, Brussel, Kopie aangevraagd bij Kanselarij van de Vlaamse Regering

Demeester W., (1994), Beleidsnota Buitenschoolse Opvang, Brussel, Kopie aangevraagd bij kanselarij van de Vlaamse Regering

Europese Commissie, (2004), Development of a methodology for the collection of harmonised statistics on childcare, 28 april 2005,

<http://europa.eu.int/comm/employment_social/equ_opp/reconcil/childcare_…

2003_en.pdf

Federale regering, (2002), Programmawet van 24 december 2002, 31 maart 2005, <www.ejustice.just.fgov.be/cgi/article.pl>

Kind en Gezin, (2001), Strategisch kader 2001-2004, 14 april 2005, <www.kindengezin.be/Images/strategisch%20kader_tcm149-26036.pdf>

Kind en Gezin, (2003a), Consultancy voor bedrijfsgerelateerde vragen over kinderopvang, eerste kennismaking, mei 2003, via mail ontvangen van Katrien Vermeersch, consultant kinderopvang Kind en Gezin

Kind en Gezin, (2003b), Kinderopvang in Vlaanderen 2003, oktober 2004, ontvangen van delegatie van Kind en Gezin op internationaal congres in Groningen

Kind en Gezin, (2003c), Vernieuwingsgroep kinderopvang, Eindrapport, 14 april 2005, <www.kindengezin.be/KG/Images/eindrapport%20Vernieuwingsgroep%20definiti…;

Kind en Gezin, (2003d), Toekomstvisie op kinderopvang, 15 april 2005, <www.kindengezin.be/KG/Images/eindverslagToekomstgroep_tcm149-29507.pdf&…;

Kind en Gezin, (2003e), Verslagboek studiedag 18 juni 2003, het lokale overleg kinderopvang, 6 mei 2005, <www.kindengezin.be/Images/Studiedag%20lokaal%20overleg%202003%20gecorig…;

Kind en gezin, (2004), Kinderopvang en vrijetijdsactiviteiten, bespreking van de resultaten van de bevraging bij de lokale besturen, 12 mei 2005, <www.kindengezin.be/KG/Images/Lokaaloverlegenquete2004_tcm149-38213.pdf&…;

Kind en Gezin, (2004), Enquête naar het gebruik van Buitenschoolse Opvang van kinderen van 3 tot 12 jaar, 12 mei 2005, <www.kindengezin.be/KG/Images/RapportBKO2004def_tcm149-38104.pdf>

K.U. Leuven, (2004), Naar een brede school in Vlaanderen?, Onderzoek in opdracht van de Cel Cultuurbeleid van de Vlaamse Gemeenschap, 16 mei 2005, <www.wvc.vlaanderen.be/jeugdbeleid/beleid/onderzoek/documenten/bredescho…;

Kwaliteitscommissie Buitenschoolse Opvang, (1995), Toelichting bij de regelgeving voor Initiatieven voor Buitenschoolse Opvang voorgesteld door de Kwaliteitscommissie voor Buitenschoolse Kinderopvang, Brussel, Kopie aangevraagd bij Kanselarij van de Vlaamse Regering

Martens L., (1996), Beleidsbrief Buitenschoolse Opvang, Brussel, Kopie aangevraagd bij Kanselarij van de Vlaamse Regering

OESO, (2002), Belgium, Flemish community, 1 april 2005, <www.oecd.org/dataoecd/43/32/1942279.pdf>

OESO, (2001), Thematic review of early childhood education and care policy, background report, mei 2003, <www.oecd.org/dataoecd/62/35/1900278.pdf>

Plantenga J. e.a., (2004), The Barcelona childcare targets. An empirical investigation into the effectiveness of the Open Method of Co-ordination for national childcare policies, paper ontvangen van Mevr. Plantenga, april 2004

Plantenga J. en M. Siegel, (2004), Position paper ‘childcare in a changing world’, European childcare strategies, oktober 2004,

Raad van de Europese Unie, (2004), Joint Employment report 2003/2004, mei 2004, <http://europa.eu.int/comm/employment_social/employment_strategy/report_…

20034_nl.pdf>

Raad van de Europese Unie, (1996), Richtlijn 96/34 van de Raad van 3 juni 1996 betreffende de door de UNICE; het CEEP en het EVV gesloten raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof, maart 2004,

<http://europa.eu.int/eur-lex/nl/com/rpt/2003/com2003_0358nl01.pdf>

Raad van de Europese Unie, (1992), Richtlijn van de Raad van 19 oktober 1992 inzake de tenuitvoerlegging van maatregelen ter bevordering van de verbetering van de veiligheid en de gezondheid op het werk van werkneemsters tijdens de zwangerschap, na de bevalling en tijdens de lactatie, 27 mei 2005,

<www.arbobondgenoten.nl/arbothem/gevstof/vast/preg_richtlijn.pdf>

Sociaal Economische Raad van Vlaanderen, (1995), Advies betreffende de tewerkstelling van laaggeschoolde langdurig werkloze vrouwen in de buitenschoolse kinderopvang,15 april 2005, <www.serv.be/publicaties/312.pdf>

Vervotte I., (2004), Beleidsnota, Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, 22 april 2005,

<www2.vlaanderen.be/ned/sites/regering/beleidsnotas2004/vervotte/welzijn_volksgezondheid_en_gezin.pdf>

Vlaamse Raad, (1994), Advies over de problematiek van de kinderopvang, 28 april 2005, <http://jsp.vlaamsparlement.be/docs/stukken/1993-1994/g542-1-.pdf >

Vlaamse regering, (1984), Decreet van 29 mei 1984 houdende de oprichting van de instelling Kind en Gezin, 17 maart 2005, <www.wvc.vlaanderen.be/juriwel/gezin/rggezin/basis/decr290584.htm> Vlaamse regering, (1997), Besluit van de Vlaamse regering van 24 juni 1997 houdende regeling van de melding aan de instelling Kind en Gezin van de opvang op bestendige wijze van kinderen, 17 maart 2005,

<www.wvc.vlaanderen.be/juriwel/gezinopvang/rg/org/toezicht/bvr240697.htm…;

Vlaamse regering, (1997), Besluit van de Vlaamse regering van 24 juni 1997 houdende de algemene voorwaarden inzake het organiseren van buitenschoolse opvang, 17 maart 2005, <www.wvc.vlaanderen.be/juriwel/gezinopvang/rg/org/bvr240697.htm>

Vlaamse regering, (1997), Decreet van 15 juli 1997 houdende oprichting van een Gezins- en Welzijnsraad en van een adviserende beroepscommissie inzake gezins- en welzijnsaangelegenheden, 25 maart 2005, <www.wvc.vlaanderen.be/juriwel/algemeen/rg/gr/decr150797.htm>

Vlaamse regering (1999), Regeringsverklaring van de Vlaamse regering, 12 mei 2005,<http://docs.vlaanderen.be/channels/hoofdmenu/vlaamseoverheid/regeringsb…;

Vlaamse regering, (2001), Besluit van de Vlaamse Regering van 23 februari 2001 houdende de voorwaarden inzake erkenning en subsidiëring van initiatieven voor buitenschoolse opvang, 24 maart 2005, <www.wvc.vlaanderen.be/juriwel/gezinopvang/rg/org/bvr230201-1.htm> 

Vlaamse regering, (2001), Mededeling betreffende het besluit van de Vlaamse regering van 23 februari 2001 houdende de voorwaarden inzake erkenning en subsidiëring van initiatieven voor buitenschoolse opvang (IBO's), 24 maart 2005,

<www.wvc.vlaanderen.be/juriwel/gezinopvang/med/org/m-bvr230201.htm>

Vlaamse regering, (2001), Ministerieel besluit van 9 juli 2001 houdende de voorwaarden inzake subsidiëring van initiatieven voor buitenschoolse opvang, 25 maart 2005, < www.wvc.vlaanderen.be/juriwel/gezinopvang/rg/sub/mb090701.htm>

Vlaamse regering, (2003), Ministerieel besluit houdende de voorwaarden tot toekenning van een financiële ondersteuning aan door "Kind en Gezin" erkende kinderdagverblijven en initiatieven voor buitenschoolse opvang voor het realiseren van flexibele opvang ter uitvoering van het Vlaams werkgelegenheidsakkoord 2003-2001, 6 mei 2005, < http://212.123.19.141/cgi-bin/toonfiche.exe?nr=12408&tab=2>

Vlaamse regering, (2004), Mededeling Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden (VIPA) - regelgeving: decreet en uitvoering, 27 januari 2004, 13 mei 2005, <www.wvc.vlaanderen.be/juriwel/vipa/rg/bvr080699-3.htm>

Vlaamse regering, (2004), Decreet van 7 mei 2004 houdende de toekenning van dienstencheques voor de kinderopvang, 25 maart 2005, <www.wvc.vlaanderen.be/juriwel/gezin/rggezin/diverse/decr070504.htm>

Vlaamse regering, (2004), Decreet tot oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid Kind en Gezin, 17 maart 2005, <www.wvc.vlaanderen.be/juriwel/gezin/rggezin/basis/decr300404.htm>

Vlaamse regering, (2004), Regeerakkoord Vlaamse regering, 29 april 2005,

<http://docs.vlaanderen.be/channels/hoofdmenu/vlaamseoverheid/regeringsv…

2004.pdf

Vogels M., (2000), Blauwdruk voor een toekomstgerichte uitbouw van het kinderopvanglandschap in Vlaanderen, februari 2004, ontvangen van Dhr. De Cock

Vogels M., (2002), Beleidsbrief buitenschoolse kinderopvang, 31 maart 2005,

<www.kindengezin.be/KG/Images/beleidsbrief_tcm149-13278.pdf>

Ongepubliceerde schriftelijke bronnen

Bedert P., (2001), Buitenschoolse kinderopvang, z.pl., verslag verkregen via Dhr. Verniest, afdelingshoofd Kind en Gezin

de Smet W., (1994), Aandachtspunten voor de toekomst, z.pl., archief Stichting Welzijnszorg

Dehullu C., (2000), Instellingen Europese Unie, Hogeschool Gent, (ongepubliceerde syllabus, departement Handelswetenschappen en Bestuurskunde, Licentiaat Handelswetenschappen)

FCUD, (2003), Jaarverslag 2003, z.pl., ontvangen van Dhr. Lenaerts, FCUD

Gutermann R., (1997), Buitenschoolse opvang in Vlaanderen, de moeizame weg naar een reglementering, Universitaire instelling Antwerpen, (paper gemaakt in het kader van de cursus Welzijnsbeleid)

Jackowicz A., (2002), Met de moedermelk ingezogen of met de paplepel ingegeven, een onderzoek naar de houding tegenover borstvoeding in België tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw, Universiteit Gent, (ongepubliceerd eindwerk faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Licentiaat in de Geschiedenis).

Nijlen, (2004), Financieel verslag IBO, verkregen via Mevr. Lanens, coördinator buitenschoolse kinderopvang

Vlaams Platform Buitenschoolse Opvang, (2003), Toekomstgerichte oplossingen voor de buitenschoolse opvang, z.pl., (documentatiemap Rondetafelconferentie 19 december 2003)

Sociaal platform, (2002), Barcelona 2002: On the road to a social Europe?, april 2004, <www.socialplatform.org/module/filelib/barcelona2002_platform_appraisal_….

doc>

Lewis J. en J. Fagnani, (2004), Alternatives for childcare, Groningen, 22 oktober (workshop)

Pascal C., (2004), Education in childcare and childcare in education, Groningen, 23 oktober (workshop)

Smith L., (2004), Transparency of quality in childcare supply, Groningen, 22 oktober (workshop)

Spousta C. en Vanallemeersch V., (2005), Gesprek met Michel Vandenbroeck, Gent, 10 mei 2005

Spousta C. en Vanallemeersch V., (2005), Gesprek met Myriam Lanens, Antwerpen, 24 mei 2005

Vlaams Platform Buitenschoolse Opvang, (2003), Toekomstgerichte oplossingen voor de buitenschoolse opvang, Brussel, 19 december 2003, (Rondetafelconferentie in het Vlaams Parlement)

Weekenborg M. en J. van Schie, (2004), New developments in the Netherlands; Opertaion Young and the Groningen community school, Groningen, 23 oktober (workshop)