Vergrijzing van de gevangenispopulatie. Is een gevangenis voor oudere gedetineerden de toekomst voor België?

Een gevangenis voor ouderen. De toekomst voor België?

“Waarom ik voor ouderen een aparte gevangenis wil? Omdat jongeren agressief en luidruchtig zijn. Er wordt veel ingezet op fitness, veel voor jongeren. Je mag de grens zelfs naar 40 jaar trekken''.

Aan het woord is een 51-jarige gedetineerde uit de strafinrichting te Oudenaarde.

De meeste mensen zullen een gevangenis associëren met jonge gedetineerden die gevangenisarbeid verrichten en af en toe met elkaar op de vuist gaan. Het laatste waar men aan denkt is een bejaard persoon, al dan niet met allerlei kwalen en gebreken. Toch zitten er veel ouderen in de gevangenis. Volgens cijfers van de Raad van Europa waren in 2012 in totaal 1.542 vijftig-plus gedetineerden in België, 12,5% van de totale gevangenispopulatie. Door de aanhoudende vergrijzing en de steeds langere detentietijd zal dit aantal hoogstwaarschijnlijk toenemen. Dit geldt niet enkel voor België, maar ook voor veel andere landen.

Hoe is het om als bejaarde, of als ouder persoon, in de gevangenis te zitten? Uit mijn onderzoek blijkt dat dit niet altijd even gemakkelijk is, voornamelijk in de grotere gesloten inrichtingen. Ouderen kampen met zowel fysieke als psychische problemen waar in de gevangenis geen of weinig rekening mee wordt gehouden.

Een aantal landen is zich meer bewust van de noden van hun oudere gedetineerden en hebben voorzieningen voor hen getroffen. Engeland heeft ouderenafdelingen in reguliere gevangenissen. De ouderen krijgen hier de benodigde hulp en zorg. Ook hebben zij zo minder last van de drukte van de jongere groep gedetineerden. In Duitsland gaat men nog een stap verder. Daar bestaat namelijk al sinds 1970 de 'Seniorenknast', een geheel aparte seniorengevangenis. Deze gevangenis in Singen liep toen al vooruit op het huidige probleem van vergrijzing. De gevangenis is een groot succes en er is een wachtlijst voor overplaatsing naar Singen. De gedetineerden zijn erg tevreden over dit concept. De dagindeling is aangepast aan de behoeften van de gedetineerden. Zo verklaart directeur Thomas Maus: ''Om een gevangene mobiel en actief te houden, moet je hem ontplooiingsmogelijkheden bieden. Je moet zijn zelfstandigheid stimuleren. Hij moet z'n dag zelf kunnen indelen''. Ook vanuit de rest van de wereld toont men interesse voor dit gevangenisconcept.

Ik heb voor mijn onderzoek de ondergrens van vijftig jaar gehanteerd voor de definitie van oudere gedetineerde. In enkele onderzoeken van het Prison Reform Trust werd deze norm namelijk ook gehanteerd.

De vraag is of België ook toe is aan een ouderenafdeling of ouderengevangenis. Om deze vraag te beantwoorden heb ik een kleinschalig onderzoek verricht in vijf Vlaamse gevangenissen, namelijk Ieper, Ruiselede, Oudenaarde, Leuven Centraal en Beveren. Zowel de directieleden als de gedetineerden zelf zijn naar hun bevindingen en gevoelens gevraagd. De directieleden hebben hun mening over een aparte ouderenafdeling en gevangenis kunnen geven in een diepte-interview en 66 gedetineerden hebben een vragenlijst ingevuld. Ook vroeg ik hen naar de huidige leefomstandigheden in de gevangenis voor oudere gedetineerden.

De directieleden gaven aan dat er een algemeen regime geldt. Dit lijkt handig en overzichtelijk, maar het heeft ook nadelen. Zo blijkt uit de antwoorden van de gedetineerden dat door dit algemeen regime niet of onvoldoende wordt voldaan aan hun specifieke behoeften. Zij zijn met name ontevreden over de wijze waarop zij behandeld zijn voor hun fysieke of psychische probleem. Zo zijn veel gedetineerden van mening dat zij nog een bijkomende behandeling nodig hebben, naast de behandeling die zij al krijgen.

Opvallend is dat de directieleden er juist van overtuigd zijn dat zij in het algemeen de juiste zorg verlenen.
 

Er heerst meer ontevredenheid onder oudere gedetineerden in de grotere gesloten afdelingen, zoals Leuven Centraal en Beveren. In de kleinere instellingen waren de gedetineerden over het algemeen meer tevreden over hun leefsituatie. Hier leven minder gedetineerden samen en er is meer direct contact met het personeel. Wanneer zich in de kleinere instellingen problemen voordoen, zal dit dan ook sneller bekend zijn en kan sneller worden ingegrepen. Maar in de grotere gesloten instellingen laat de zorg soms nog te wensen over. Zo verklaart een 65-jarige gedetineerde uit Leuven Centraal: ''De noden van ouderen zijn gans anders dan de gemiddelde gedetineerde, er wordt daar absoluut geen rekening mee gehouden''. De vraag is of de mate van zorg en behandeling van gedetineerden beter zou zijn in een aparte afdeling of gevangenis voor ouderen.

De meningen van de directieleden lopen wat betreft dit vraagstuk uiteen. De meesten staan positief tegenover een aparte afdeling of gevangenis, maar dan op voorwaarde dat er naar meer zaken wordt gekeken dan enkel leeftijd. Een belangrijk aspect moet bijvoorbeeld zijn dat een gedetineerde duidelijke fysieke en/of psychische klachten heeft en dus daadwerkelijk hulpbehoevend is. Op deze manier kan een dergelijke afdeling zeker een meerwaarde bieden. Men vergelijkt het als het ware met een rusthuis.

Wat betreft de gedetineerden is 51,5% een voorstander van een afdeling en 45,5% een voorstander van een geheel aparte seniorengevangenis.

Samengevat kan worden dat men wisselend is over een afdeling of gevangenis voor senioren. De minderheid vindt een afdeling of gevangenis speciaal voor ouderen totaal overbodig. ''Geen aparte afdeling, mix is beter. Ook maatschappij op dezelfde wijze''. Een krappe meerderheid vindt het een goed idee. Zo verklaart een 58-jarige gedetineerde: ''Het zou fijn zijn een vleugel te hebben met alleen 50-plus, dan is er rust en geen geroep of vechtpartijen door jongere gedetineerden''. Een andere 56-jarige gedetineerde meldt: ''Een aparte gevangenis zal veiliger zijn, betere verstandhouding, aangenamer zijn en algemeen heel positief zijn. Hoe vlugger hoe beter''. Opvallend is dat alle gedetineerden van 70 jaar of ouder een voorstander zijn van zowel een afdeling of gevangenis voor ouderen.

Na dit onderzoek zijn zaken naar voren gekomen waar zeker meer aandacht moet komen op het gebied van oudere gedetineerden. Dit bijvoorbeeld met betrekking tot behandeling en zorg van fysieke en psychische problemen, maar ook tot reïntegratie. Echter, om tot meer duidelijkheid te komen, zou de overheid meer en grootschaliger onderzoek moeten doen omtrent de noden en behoeften van oudere gevangenen. Zo wordt ook de noodzaak duidelijk van een aparte afdeling of gevangenis voor ouderen.