Het Sacrament van Mirakel te Brussel. De jubileumviering van 1670 in beeld gebracht
Feest in Brussel anno 1670
Wonderbaarlijke mirakels spreken vaak tot de verbeelding. Dat is duidelijk het geval bij het Brusselse Sacrament van Mirakel dat bestaat uit hosties die in 1370 doorstoken zouden zijn door joden uit Brussel en Leuven en die daardoor begonnen te bloeden. Het verhaal rond het Sacrament van Mirakel leefde bij de Brusselse bevolking en uitte zich in een specifieke devotie. Naast een jaarlijkse processie werden er ook jubileumvieringen ingericht. Een bijzondere jubileumviering is die van het jaar 1670, niet in het minst vanwege de omvang van de festiviteiten maar ook door de veelheid aan documenten die hierover bewaard zijn gebleven. De bronnen werpen een uitgebreide blik op hoe rijk en verscheiden een zeventiende-eeuwse viering in onze contreien wel kon zijn.
Het mirakel
Volgens de legende zou een zekere jood, Jonathas uit Edingen, in het jaar 1369 het plan hebben opgevat om geconsacreerde hosties te ontheiligen. De verontwaardiging van de man bestond eruit dat het toch niet mogelijk is dat zulke hosties bestaan uit het Lichaam van Christus? Wanneer de jood na enkele weken werd vermoord bij een diefstal in zijn tuin, achtten zijn vrouw en zijn zoon het veiliger de hosties over te brengen naar enkele joodse kennissen te Brussel. Deze heren namen de hosties in ontvangst en bewaarden ze zorgvuldig tot Goede Vrijdag. Op deze perfect uitgekozen dag beschimpten ze de hosties en doorstaken ze met messen. Op dat moment ervoeren de joden echter de schrik van hun leven. Een heus mirakel vond plaats. De hosties begonnen immers te bloeden. De joden probeerden in hun angst de bloedende hosties te verbergen en over te brengen naar Keulen, maar de zaak kwam al snel aan het licht. De joden werden volgens de overlevering terechtgesteld en hun goederen werden geconfisqueerd, met goedkeuring van de hertog van Brabant. Op Sacramentsdag 1370 werden nadien drie van de hosties op plechtige wijze overgebracht naar de collegiale kerk van Sint-Goedele. Op deze wijze werd de devotie die nog eeuwen nadien in stand gehouden zou worden, in gang gezet.
De diversiteit van de viering
De viering van 1670, het derde jubileumfeest, is een van de belangrijkste momenten geweest uit de geschiedenis van het Brusselse Sacrament van Mirakel wegens de omvang van de festiviteiten, het grote aantal bronnen en de verscheidenheid van de bronnen. Ten eerste bestaan de bronnen uit beschrijvende werken en programmaboekjes die de lezer de kans bieden in het spoor van de zeventiende-eeuwse feestvierders te treden. Er wordt immers uitgebreid besproken waarlangs het parcours van de twee processies liep, hoe de immense triomfbogen en de overige versieringen eruit zagen. Ten tweede is er nog steeds een gedenkschrift voorhanden van het Brusselse jezuïetencollege, met een kopie van de emblemen (zinnebeelden) die aan het college werden tentoongesteld tijdens de viering. Verder zijn er nog de gedrukte toneelwerken van zowel Danoot als De Grieck die deze auteurs speciaal voor het jubileum hadden geschreven. Ten slotte geeft een bundel met zestig liedjes een indruk van wat er in de straten moet weerklonken hebben in de zomer van 1670.
Deze uiteenlopende uitdrukkingsvormen laten ons toe te bewonderen hoe elk op hun eigen manier en vaak multimediaal het discours over de driehonderdste verjaardag van het Sacrament van Mirakel vormgaf. Visualisering in zijn brede betekenis is daarbij van groot belang. Vaak vertonen de verschillende bronnen overeenkomsten, aangezien ze rond dezelfde thematieken werken. Daarbij komen niet enkel op religieus vlak, maar ook op politiek gebied boeiende feiten naar boven. Ze vertrekken van hetzelfde verhaal en kunnen geplaatst worden in dezelfde sociaal-politieke context, die getekend wordt door de Habsburgse dynastie, en religieuze omgeving waarin elke auteur in mindere of meerdere mate een moreel-christelijke boodschap wil brengen aan het publiek. Toch, omdat de auteurs vertrekken vanuit een andere invalshoek of een ander genre of uitdrukkingsvorm toepassen, creëren ze een zeer wijde blik op de festiviteiten van 1670. Kortom, ze zullen de lezer die enigszins geïnteresseerd is in de spektakelcultuur uit de vroegmoderne tijd, niet leiden tot een gevoel van eentonigheid, terwijl toch duidelijk de samenhang tussen de verscheiden werken bewaard blijft.
