Screening risicodrinken bij transplantpatiënten door verpleegkundigen

Screening risicodrinken bij transplantpatiënten door verpleegkundigen

Beeldt u zich even in dat u wordt opgenomen in een ziekenhuis of er op consultatie gaat. Dan is de kans groot dat u meerdere onderzoeken dient te ondergaan en dat men u zal bevragen omtrent uw huidige en meest relevante problematiek. Zou het niet zinvol kunnen zijn om tijdens deze opname of  consultatie ook stil te staan bij andere relevante gezondheidsdomeinen? Vanuit deze bekommernis deden we een onderzoek naar het screenen op risicodrinken bij transplantpatiënten. Onze masterproef trachtte een antwoord te formuleren op de vraag hoe verpleegkundigen dit gegeven het best kunnen aanpakken in de hedendaagse drukbezette praktijk.

Chronische zorg bij transplantpatiënten

Het Transplantation Innovation Team (TRANSIT) uit Leuven werkt met transplantpatiënten rond de levensstijl en het ‘self-management’, het principe waarbij men als patiënt nauw betrokken is bij de zorg. TRANSIT is een zogenaamd ‘Academic-Service Partnership’ waarbij verpleegkundigen, werkzaam op transplantafdelingen uit UZ Leuven, de huidige zorg trachten te verbeteren en innoveren door samen te werken met de Katholieke Universiteit Leuven. Meer specifiek werkt TRANSIT momenteel aan een gedragsmodule die hulpverleners toelaat om op een eenvoudige maar betrouwbare wijze bepaalde gezondheidsgedragingen in kaart te brengen. Onder deze gezondheidsgedragingen vallen medicamenteuze therapietrouw, fysieke activiteit, eetgewoontes, roken van tabakswaren en alcoholgebruik. Vooral bij chronische patiënten waar een langdurige behandeling en opvolging van toepassing is, blijkt een globale gezondheidsaanpak een slimme zet te zijn.

Waarom alcoholgebruik screenen?

In vergelijking met andere landen scoren de Belgen met een gemiddelde consumptie van 9,75 liter alcohol per jaar hoog. Uit onderzoek blijkt tevens dat de consumptie van alcohol geldt als een belangrijke factor binnen het ziektemechanisme van meer dan 200 aandoeningen. Men stelt vast dat enkele prominente risicogedragingen, waaronder alcoholgebruik, nog te vaak door de mazen van het gezondheidszorgnet glippen.

Wat is risicodrinken?

Tot op heden lijkt het zo te zijn dat het drinken van alcohol pas schadelijke vormen begint aan te nemen vanaf een bepaalde limiet. Volgens de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen (VAD) en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) kan er gesproken worden over risicodrinken wanneer men meer dan 21 standaardglazen alcohol per week drinkt als man of 14 standaardglazen als vrouw.

Waarom net risicodrinken screenen?

Aangezien het risicovolle alcoholgebruik invloed kan hebben op de morbiditeit en mortaliteit, in het bijzonder bij patiënten met chronische aandoeningen, is het noodzakelijk om het drinkpatroon van deze groep in kaart te brengen vooraleer men kan overgaan tot effectieve interventies. Enkel op die manier kan men vroegdetectie en beter ziektemanagement bereiken.

Hoe kan men alcoholgebruik screenen?

Bij screening kan men werken aan de hand van vragenlijsten of bloedonderzoeken. Vragenlijsten genieten de voorkeur aangezien men op die manier grote groepen op een goedkope manier kan bereiken. De belasting van de patiënt is hierbij minimaal en men kan in korte tijd veel participanten screenen. Het screenen naar alcoholproblemen kan plaatsvinden bij verschillende populaties, in verschillende omstandigheden en op verschillende locaties. Binnen het TRANSIT was het voordien onduidelijk welk instrument het best gebruikt kon worden om het alcoholgebruik correct in beeld te brengen.  

Wat is een goed screeningsinstrument?

Om alcoholgebruik te meten is het niet vanzelfsprekend om een screeningstest te vinden die tegelijkertijd voldoet aan alle inhoudelijke en praktische vereisten. Een instrument moet enerzijds valide, betrouwbaar en bruikbaar kunnen zijn binnen een multiculturele setting. Anderzijds dient het instrument te voldoen aan specifieke vereisten als een gepaste lengte, een lage mate van cognitieve belasting voor respondenten en dergelijke meer. Bij een implementatie voor routinematig gebruik is het van groot belang dat een instrument beknopt is, omwille van de beperkte tijd waarover hulpverleners beschikken in de dagelijkse praktijk.

Wat hebben wij ontwikkeld?

Wij hebben een vragenlijst ontwikkeld die door verpleegkundigen afgenomen kan worden bij pre- en posttransplantpatiënten tijdens een ziekenhuisopname of -consultatie. De vragenlijst bestaat uit drie beknopte en duidelijke vragen betreffende hun alcoholgebruik met telkens vijf antwoordmogelijkheden. Afhankelijk van de antwoorden behaalt men een bepaalde score en wordt bepaald of er al dan niet sprake is van risicodrinken.

Hoe hebben wij dit ontwikkeld?

Onze masterproef bestond uit drie opeenvolgende fases met als uiteindelijk doel het meest geschikte screeningsinstrument te selecteren om risicodrinken bij transplantpatiënten op te sporen. Deze pilootstudie startte met het bundelen en vergelijken van de reeds bestaande vragenlijsten vanuit de literatuur. Tijdens de tweede fase werden de meest geschikte instrumenten getest en beoordeeld door verpleegkundigen in de praktijk. De verpleegkundige ervaringen werden aan de hand van semigestructureerde interviews achterhaald. Uiteindelijk werd in een derde fase het geadapteerde instrument ook beoordeeld door transplantpatiënten. De tweede en derde fase vonden plaats in het Universitair Ziekenhuis Leuven. Tussen de verschillende fases door, werden de resultaten steeds voorgelegd aan enkele leden van het TRANSIT-team.

Wat waren de resultaten?

In de eerste fase werd een overzicht van 24 verschillende instrumenten bekomen. Drie instrumenten werden weerhouden op basis van bepaalde vooropgestelde criteria. Tijdens de tweede fase beoordeelden de verpleegkundigen de AUDIT-C als voorkeursinstrument. Op basis van hun feedback werd dit instrument aangepast. De interviews tijdens de derde fase bevestigden de sterkte van het finaal geadapteerde instrument.

Wat zijn de vooruitzichten?

Wanneer u dus in de toekomst als pre- of posttransplant patiënt opgenomen wordt in het Universitair Ziekenhuis Leuven of er op consultatie komt, dan is de kans groot dat men u ook zal screenen omtrent risicodrinken. Dankzij de geadapteerde AUDIT-C zijn verpleegkundigen in staat om op een snelle en efficiënte manier transplantpatiënten te screenen op risicodrinken. Verder valideringsonderzoek binnen transplantafdelingen is echter aangewezen.