Moderne gezelschapsspellen in het secundair onderwijs: didactisch kader en nascholing voor leerkrachten
Weet je wat we doen?! We spelen een spel dit lesuur!
Moderne gezelschapsspellen als onderwijsmiddel in het secundair onderwijs.
Gezelschapsspellen zijn in opmars, overal zien spellenclubs het levenslicht en komen mensen bij elkaar om samen gezellig een spel te spelen. Ook in het kleuter- en lager onderwijs zijn spellen een veelgebruikte werkvorm; het secundair onderwijs blijft echter achterop. Gunther Verbelen (29) zet via zijn bachelorproef ter afsluiting van de opleiding Leerkracht Secundair Onderwijs andere leerkrachten aan om moderne gezelschapsspellen in te zetten in de klas.
Gunther speelt al spellen zolang hij het zich kan herinneren, heeft een eigen collectie van ongeveer 400 spellen en zelfs een eigen spellenclub. Hij merkte dat medestudenten en docenten veel interesse toonden in de meestal onbekende spelletjes die hij in proeflessen en stages gebruikte. Het onderwerp voor zijn eindwerk was dan ook snel gekozen: een nascholing waarin hij zijn kennis en enthousiasme kon delen met andere studenten en leerkrachten. Dat bleek echter niet zo eenvoudig. Er is heel wat informatie beschikbaar over gezelschapsspellen in het kleuter- en lager onderwijs, maar voor het secundair onderwijs is er weinig tot niets voorhanden. Daarom besloot hij eerst een handleiding te schrijven met informatie, tips en voorbeelden . Daaruit groeide een nascholing: het praktische gedeelte.
Veelzijdige werkvorm
“Spellen spelen is een vorm van sociaal contact, waar we in deze tijd van ‘sociale’ netwerken, meer dan ooit behoefte aan hebben”. De bedoeling is dus niet zuiver academisch. Via de leerkrachten en leerlingen kunnen gezelschapsspellen terug een belangrijkere plaats krijgen in de huiskamer. “Samen een spel spelen is veel leuker dan ‘gezellig’ met je smartphone voor de televisie zitten.”
Het gezelschapsspel blijkt naast zijn overduidelijke sociale waarde ook een heel grote onderwijswaarde te hebben. Een spel kan ingezet worden in veel verschillende situaties, is leuk en kan, door eenvoudige simulaties, bepaalde moeilijke onderwerpen heel goed illustreren. Bovendien komen er jaarlijks vele honderden spellen op de markt, waardoor er voor elk thema of onderwerp wel iets te vinden is.
Daarbij moet wel gezegd worden dat het niet Gunther’s bedoeling is om alle lessen door spelletjes te vervangen. Hij ziet het gezelschapsspel als extra ‘tool’ in de gereedschapskist van de moderne leerkracht. “Al die grote hervormingen zijn niet nodig. Uit de grote interesse voor dit onderwerp blijkt dat leerkrachten nog steeds gemotiveerd zijn en willen vernieuwen. Zolang we blijven proberen de leerlingen te motiveren, blijft het onderwijs vooruit gaan. Vernieuwen om te vernieuwen heeft geen enkel effect.”
Er worden toch al wel spelletjes gebruikt? “Dat is zo, maar Memory en Ganzenbord kunnen leerlingen al lang niet meer boeien. Erger nog, veel spellen die ontworpen worden voor educatieve doeleinden vergeten vaak het belangrijkste: het spel moet ook nog leuk zijn. Een spel dat niet leuk is, zal geen leren tot gevolg hebben. Leerlingen zouden bij een ideaal spel moeten leren, zonder het te beseffen.”
Expertise en enthousiasme
Jammer genoeg weten veel leerkrachten niet wat de mogelijkheden zijn of hoe ze gezelschapsspellen op een goede manier moeten gebruiken. Er wordt in de lerarenopleiding weinig aandacht aan besteed. Het is ook niet evident om als leek uit het immense aanbod een goed spel te kiezen dat aansluit bij de mogelijkheden van de leerlingen en de lesinhouden. “Ik hoop met mijn ervaring en ‘expertise’ de mensen die het werk lezen, of een nascholing volgen, op weg te helpen. Mijn enthousiasme zal hen hopelijk aanzetten om zelf ook op onderzoek te gaan en ervaring op te doen.”
Eerst worden in het werk de voor- en nadelen van spellen geduid en worden ze ingepast in de gangbare onderwijstheorieën. Maar het belangrijkste gedeelte is het ‘hoe’; welke kennis en vaardigheden hebben leerkrachten nodig om gezelschapsspellen in te zetten in de klas. Er volgen algemene tips over de keuze van het spel, de speluitleg en de organisatie van een spelsessie. Met als afsluiter tal van voorbeelden. De focus ligt daarbij vooral op een aantal basisvormen die gemakkelijk aangepast kunnen worden aan elk vak.
Er is ook specifieke aandacht voor elk vakgebied. Met Gunther’s vakkencombinatie wiskunde – Engels ligt daarbij de nadruk vooral op wiskunde en talen. “Uiteindelijk is elk spelmechanisme gebaseerd op wiskunde en heb je altijd communicatie nodig om het spel te kunnen spelen; nog een belangrijk voordeel van het gezelschapsspel als leermiddel. Je werkt met een spel dus automatisch vakoverschrijdend.”
Een basiswerk in wording
In de toekomst wil Gunther het aanbod van nascholingen uitbreiden naar vakspecifieke sessies. Uit de feedback op de nascholing blijkt duidelijk dat er heel wat interesse is, maar dat leerkrachten meer zouden hebben aan informatie die meer betrekking heeft op hun eigen vakgebied. Toch denkt Gunther dat er nood is aan de algemene informatie in het eindwerk, vooral omdat er alsnog geen naslagwerken voorhanden zijn. “Ik zou graag de aanzetten die ik in dit werk geef, bijvoorbeeld gezelschapsspellen als middagactiviteit of hulpmiddel voor anderstalige leerlingen, wat dieper uitwerken. Samen met nog meer vakgerichte informatie zou ik het hele eerste deel van het werk willen omvormen tot een echt basiswerk voor elke leerkracht die in het secundair onderwijs met spel wil bezig zijn.”
Daarnaast werkt Gunther verder aan extra nascholingen en een manier om nascholingen te ontwikkelen die perfect op de unieke vraag van een school of scholengroep afgestemd zijn. Hij is helemaal klaar om zijn passie voor gezelschapsspellen te delen. “Ik geloof in de kracht van gezelschapsspellen, als sociaal instrument en als leermiddel. Ik wil het dan ook promoten in alles wat ik doe. En wat is er mooier dan van je passie je beroep kunnen maken?”
Gunther Verbelen schreef zijn eindwerk, getiteld ‘Moderne gezelschapsspellen in het secundair onderwijs: didactisch kader en nascholing voor leerkrachten’, als afsluiter van de opleiding Leerkracht Secundair Onderwijs (Wiskunde – Engels) aan de Thomas More Hogeschool te Mechelen. Hij besloot, na omzwervingen in de privé en sociale sector en een specifieke lerarenopleiding (techniek – informatica), op zijn 27ste terug voltijds te gaan studeren en rondde de opleiding af met grote onderscheiding (en een intussen 2-jarig zoontje). Het eindwerk kreeg een grootste onderscheiding van de jury.
Bibliografie
Geschreven Bronnen
BVdatabank (2011) Steekkaart: Spelvormen. Geraadpleegd op 3 januari 2013 via https://www.kuleuven.be/icto/bv/bvbank/steekkaart.php?stid=41
C.I.S. (2012) Een leer-lekker spel: de basis voor speloloog en spelagoog. Leuven: Centrum voor Informatieve Spellen. Beschikbaar op http://www.spelinfo.be/speli/bundel/bundel.pdf
Cornelis, M. (9 januari 2012) “Bordspellen zijn beter voor de ontwikkeling dan computergames.” Gazet van Antwerpen, pp. 14, 50.
Creemers, L., Desloovere, K., Maes, B., Sleurs, W., Standaert, R., Vanheeswijck, H. & Van Woensel, C. (2009) VOET@2010: Nieuwe vakoverschrijdende eindtermen voor het secundair onderwijs. D/2009/3241/481 Brussel: Ministerie van Onderwijs en Vorming.
De Coninck, K. & Van Den Berk, B. (2012a) Didactisch Ontwerpen 1 - Algemene Didactiek: Inleiding. Niet gepubliceerde cursus: Thomas More Mechelen
De Coninck, K. & Van Den Berk, B. (2012b) Didactisch Ontwerpen 2 – Onderwijsleeractiviteiten en lessen. Niet gepubliceerde cursus: Thomas More Mechelen
De Greef, E. (2006) Spelen in het onderwijs. Gezelschapsspelen en leren. [niet gepubliceerd eindwerk] S.l. : EHSAL Campus Nieuwland, studiegebied onderwijs.
Denis, J. & Van Damme, J. (2010) De leraar: professioneel leren en ontwikkelen: reviewonderzoek van H. Timperley e.a. Leuven: Acco
Game (2012) Dictionary.com. Lexico Publishing Group. Geraadpleegd op 8 december 2012, via http://dictionary.reference.com/browse/game
Geerts, G. & Heestermans, H. (1992) Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal. Utrecht/Antwerpen: Van Dale Lexicografie BV
Grimon, A. (2010) Opvoedkunde. Niet-gepubliceerde cursus: Katholieke Hogeschool Mechelen
Huizinga, J. (1938) Homo ludens. Proeve eener bepaling van het spel-element der cultuur. Geraadpleegd op 8 december 2012, via http://www.dbnl.org/tekst/huiz003homo01_01/
huiz003homo01_01.pdf
Jones, M. (12 Maart 2008) Re: Games Will Improve Achievement Because... [Online forum comment] Beschikbaar op http://boardgamegeek.com/article/2153970#2153970
Kolb, D. A. (1984) Experiential Learning: experience as the source of learning and development. New York: Prentice-Hall.
Laevers, F.(1998) Handleiding Procesgericht kindvolgsysteem voor leerlingen. Leuven: Centrum voor Ervarings Gericht Onderwijs.
Laevers, F., Heylen, L., & Daniels, D. (2004). Ervaringsgericht werken met 6- tot 12-jarigen in het basisonderwijs. Leuven: Centrum voor Ervarings Gericht Onderwijs.
Mayer, R. H. (1999). Designing instruction for constructivist learning. In C. M. Reigeluth, (Ed), Instructional-design theories and models: A new paradigm of instructional theory, Volume II. pp, 141-160. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Met Dracula in de Klas ( December 2002). Klasse voor Leerkrachten, (130), 38-39.
Meukens, G. (2010) De didactische spelvorm in het secundair onderwijs met praktische uitwerking. [niet gepubliceerd eindwerk] Heverlee: KHLeuven. Departement Lerarenopleiding. Beschikbaar op http://doks.khleuven.be/doks/do/files/FiSeff80808126c33fcc01270a1
b48be0f8b/eindwerk_Goele_Meukens.pdf
Prensky, M. (2001) Digital Game-Based Learning: Chapter 5 – Fun,Play and Games: What Makes Games Engaging. [online] Geraadpleegd in november 2012, via http://www.
marcprensky.com/writing/Prensky%20-%20Digital%20Game-Based%20Learning-Ch5.pdf
Sturm, R. (9 maart 2008) How To Teach games: A General Primer. [Online] Beschikbaar op http://howtoplaypodcast.com/about/the-htp-method-for-teaching-games/
Sturm, R. (2 oktober 2009) Using Wits and Wagers in the Classroom [Online Forum Post] Beschikbaar op http://boardgamegeek.com/thread/448469/using-wits-and-wagers-in-the-cla…
Timperley, H. (2008) Teacher professional learning and development. Brussel: International Academy of Education en Genève: International Bureau of Education. Beschikbaar op: http://www.orientation94.org/uploaded/MakalatPdf/Manchurat/EdPractices_…
Van der Aalsvoort, G. M. (ed.) (2011) Van Spelen tot Serious Gaming: Spel en Spelen in de pedagogische beroepspraktijk. Leuven: Acco.
Verhofstadt-Denève, L., van Geert, P. Vyt, A. (2003) Handboek ontwikkelingspsychologie: Grondslagen en theorieën. Antwerpen: Bohn Stafleu Van Loghum.
VMMA (4 januari 2013) Gezelschapsspellen steeds populairder. [Online] Geraadpleegd op 5 mei 2013, via http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20130104
_00421959
Podcasts
Dennis, D. & Pritchard, G. (19 augustus 2012) Games in Schools and Libraries: Episode 3 – What makes a good game? [Audio Podcast] Geraadpleegd op 18 december 2012, via http://www.
g4ed.com/audio/GamesInSchoolsAndLibraries/GSL3_WhatMakesAGoodGame.mp3
Engelstein, G. & Sturm, R. (7 februari 2011) Ludology: episode 1 – What is a Game? [Audio podcast] Geraadpleegd op 8 december 2012, via http://traffic.libsyn.com/ludology/Ludology_
Episode_1.mp3
Engelstein, G. & Sturm, R. (26 juni 2011) Ludology: episode 11 –Family Games [Audio podcast] Geraadpleegd op 12 december 2012, via http://traffic.libsyn.com/ludology/Ludology_
Episode_11.mp3
Engelstein, G., Pritchard, G. & Sturm, R. (18 september 2012) Ludology: episode 40 – Games Teach [Audio podcast] Geraadpleegd op 14 december 2012, via http://traffic.libsyn.com/ludology/Ludology_Episode_40.mp3
Pritchard, G. & Vasel, T. (30 juli 2009) Teaching strategies: episode 1. [Audio podcast] Geraadpleegd in november 2012, via http://www.gamesforeducators.com/index.php/
multimedia/teaching-strategies/143-teaching-strategies-episode-1
Vasel, T. (2011) Practical Gaming in the Classroom Lecture. [Online Video] Laatst geraadpleegd op 21 mei 2013, via http://www.youtube.com/watch?v=gjnP8qjGLwI
Spellen
Bauza, A.(2010) Hanabi. Verschillende uitgevers
(http://www.boardgamegeek.com/boardgame/98778/hanabi)
Bissell, R. (2010) Four Operations Math Deck. Geen uitgever (http://boardgamegeek.com/boardgame/72409/four-operations-math-deck)
Borg, R. (2004) Memoir’44. Los Altos, CA: Days of Wonder (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/10630/memoir-44)
Burley, P. (2006) Take it to the limit. Verenigd Koninkrijk: Burley Games Ltd. (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/25294/take-it-to-the-limit)
Calhamer, A. B. (1959) Diplomacy. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/483/diplomacy)
Cayce, E., Gavitt, H. & Parker, G. S. (1903) Pit. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/140/pit)
Cimino, T. (2012) Wrong Chemistry. Griekenland: Mage Company (http://boardgamegeek.com/boardgame/79068/wrong-chemistry)
Crapuchettes, D. (2010) Wits & Wagers Family. Kensington, MD: North Star Games, LLC (http://boardgamegeek.com/boardgame/66588/wits-wagers-family)
Crenshaw, B. & Pallace, C. (2007) Numbers League: Adventures in Addiplication. Rochester, NY: Bent Castle Workshops (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/27609/numbers-league-adventures-…)
Davidoff, D., des Pallières, P. & Marly, H. (2001) De weerwolven van Wakkerdam. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/25821/the-werewolves-of-millers-…)
Degnan, J. (2009) Word on the street. Dodgeville, Wisconsin: Out of the Box Publishing (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/40990/word-on-the-street)
Delonge, F-B. (2005) Trans Europa. Danvers, MA: Winning Moves Games, Inc. (http://boardgamegeek.com/boardgame/16267/trans-europa)
Dorn, R. (2006) Arkadia. Ravensburg: Ravensburger (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/25643/arkadia)
Dorra, S. (1997) For Sale. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/172/for-sale)
Du Poël, J. ( 1995) Pitchcar. Merignac: Ferti (http://boardgamegeek.com/boardgame/150/pitchcar)
Eisenstein, B. (2008) Gepakt & Gezakt. Verschillende uitgevers (http://boardgamegeek.com/boardgame/37120/pack-stack)
Eskridge, D. (2009) The Resistance. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/41114/the-resistance)
Faubet, J. & Hatesse, S. (2009) Mixmo. Kortenberg: Asmodee (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/42105/mixmo)
Faidutti, B. & Moon, A.R. (2006) Incan Gold. Verschillende uitgevers. (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/37759/incan-gold)
Garfield, R. (1994) Roborally. Verschillende uitgevers (http://boardgamegeek.com/boardgame/18/roborally)
Gebhardt, R-P. & Sing, T. (2011) Miss Lupun und das Geheimnis der Zahlen. Danvers, MA: Winning Moves Games, Inc. (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/93555/miss-lupunund-das-geheimni…)
Gupta, A. & Matthews, J. (2005) Twilight Struggle. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/12333/twilight-struggle)
Hartwig, K. (1999) Chinatown. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/47/chinatown)
Henry, F. (2010) Timeline. Kortenberg: Asmodee (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/85256/timeline-inventions)
Houbaert, V. & Ralet, B. (1993) Nonsense. Kortenberg: Asmodee (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/14010/nonsense)
Kirby, M. & Osterhaus, M. A. (1999) Apples to Apples. Verschillende uitgevers.
(http://www.boardgamegeek.com/boardgame/74/apples-to-apples)
Lambert, L., Rilstone, A. & Wallis, J. (1993) Once upon a time. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/1234/once-upon-a-time)
Lanzing, K. (2011) Flash Point: Fire Rescue. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/100901/flash-point-fire-rescue)
Leacock, M. (2008) Pandemie. Verschillende uitgevers (www.boardgamegeek.com/boardgame/30549/pandemic)
Leonhard, C. & Matthews, J. (2007) 1960: The Making of the President. Mahopac, NY: Z-man Games (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/27708/1960-the-making-of-the-pre…)
Maublanc, L. (2005) Cash ’n Guns. Watermael-Boitfort: Repos Production (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/19237/cash-n-guns)
Moon, A. R. (2004) Ticket to Ride. Los Altos, CA: Days of Wonder (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/9209/ticket-to-ride)
O’Connor, R. (2005) Rory’s Story Cubes. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/20545/rorys-story-cubes)
Opstelten, S. (2004) Katoiz. Sint Pancras: Opstelten Speelgoed. (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/24079/katoiz)
Parlett, D (1973) Haas & Schildpad. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/361/hare-tortoise)
Pelikan, A. (2007) Cash-a-Catch. Troisdorf: Queen Games (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/28218/cash-a-catch)
Pesce, E. & Rinaldi, F. (2008) Sator Arepo Tenet Opera Rotas. Italia: Post Scriptum (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/18500/sator-arepo-tenet-opera-ro…)
Rejchtman, G. (2003) Ubongo. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/16986/ubongo)
Riedesser, W. (1989) Ave Caesar. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/494/ave-caesar)
Rönkkönen, J. (2009) Inquisitio. Finland: Tuonela productions Ltd. (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/42368/inquisitio)
Rosenberg, U. (2007) Agricola. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/31260/agricola)
Rosenberg, U. (1997) Boonanza. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/11/bohnanza)
Roubira, J-L. (2011) Dixit Odyssey. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/92828/dixit-odyssey)
Sackson, S. (1962) Acquire. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/5/acquire)
Seaton, D. (1986) Polarity. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/380/polarity)
Sarrett, P. (1999) Time’s Up. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/88126/times-up-family)
Tavitian, B. (2000) Blokus. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/2453/blokus)
Vuarchex, T. & Yakovenko, P. (1997) Jungle Speed. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/8098/jungle-speed)
Wiseley, C. (1992) Stef Stuntpiloot. Verschillende uitgevers (http://www.boardgamegeek.com/boardgame/327/loopin-louie)
z.a. (1867) Crokinole. Verschillende uitgevers (http://boardgamegeek.com/boardgame/521/crokinole)
