'Marvel'-kijkers blijken bewust te zijn van onderliggende misrepresentaties van diversiteit.
Superheldenfilms zijn de laatste jaren ontegensprekelijk een ‘hot topic’ geworden. Deze adaptaties van de originele comics van spelers zoals ‘DC Universe’ en ‘Marvel Comics’ zijn echter geen recent fenomeen. Toch zien we een recente boom in populariteit bij zowel jong als oud. Daarnaast merken we echter ook op dat deze media, ooit kenmerkend en bijna exclusief toebehorend tot de mannelijke tieners nu ook opgepikt wordt door het vrouwelijke geslacht. Steeds vaker zien we een grotere opkomst van vrouwelijke fans van het superheldengenre in cinemazalen, comic-con events, stripwinkels … Waar de reden voor deze plotselinge populariteit onder het vrouwelijke doelpubliek ligt, wordt in deze masterproef echter niet behandeld. Wij gaan wel dieper in op de representaties van diverse personages in de superheldenfilms, welke implicaties deze beeldvorming heeft op het ruime kijkerspubliek en wat daar volgens de consument-kijkers de oorzaak en uitdagingen voor zijn.
Voor Marvel startte het audiovisuele succesverhaal in 2008 met ‘Iron Man’. Het was het begin voor de uitbouw van 'Marvel's Cinematic Universe', een netwerk van films dat door middel van narratieve links met elkaar in verbinding staat. We denken hier bijvoorbeeld aan personages zoals Iron Man, Captain America, Ant-Man en Thor die niet enkel het hoofdpersonage binnen hun eigen film zijn, maar elkaar in dit fictief universum ook effectief ontmoeten en interacties aangaan. We zien dit bijvoorbeeld zeer duidelijk in ‘The Avengers’, waarin de verschillende superhelden en verhaallijnen van solotitels elkaar ontmoeten in een slotfilm die tevens de eerste fase van ‘Marvel’s Cinematic Universe’ passend afsluit. Doorheen de tweede fase van films, die afliep met de film ‘Ant-Man’ in 2015, zette ‘Marvel’ dit succesverhaal door, maar introduceerde het ook nieuwe personages. Het is vooral op basis van deze laatste bevinding dat deze thesis langzamerhand een vaste basis kreeg.
Sinds 2008 zagen we dus hoe ‘Marvel’ het heft in eigen handen gaat nemen en de eigen audiovisuele adaptaties gaat creëren in plaats van de filmrechten te verlenen aan bedrijven zoals ‘Fox’. Maar sinds ‘Iron Man’ zien we ook iets anders heel frequent terugkeren in de titels van de ‘Marvel’-films. Denk maar bijvoorbeeld aan ‘Iron Man’, ‘Ant-Man’, ‘Captain America: The First Avenger’, ‘Thor’ … De oplettende lezer en kijker zal het waarschijnlijk opgemerkt hebben. De audiovisuele adaptaties van superheldenfilms zijn inderdaad zeer vaak men-lead films. Met andere woorden: Superheldenfilms hebben vaker wel dan niet een mannelijk personage in de hoofdrol.
Met dit besef kwam ook het debat omtrent diversiteit geleidelijk in de kijker te staan. Deze thesis kent daar dan ook zijn oorsprong. Diversiteit is een belangrijk kernconcept binnen enkele stromingen van de film- en televisiestudies, maar het wordt er te vaak op een zeer eenzijdige manier benaderd. Studies gaan zich bijvoorbeeld gaan focussen op inhoudelijke factoren omtrent diversiteit van gender, seksualiteit, etniciteit … binnen audiovisuele creaties. Daarbij zou bijvoorbeeld gekeken worden naar het aantal zwarte personages in de ‘Marvel’-films en zou een analyse gemaakt kunnen worden over de rollen die aan hen toebedeeld worden. In dit geval is de conclusie vaak dat deze personages minder vaak aan bod komen in Amerikaanse superheldenfilms en als het wel het geval is, dit personage vaker wel dan niet vervalt in de stereotiepe sidekick. Andere studies gaan op een structureel niveau na wat de invloed is van economische en/of politieke factoren op de representaties van diversiteit. Zo gaan zij bijvoorbeeld kijken in welke mate financiële risico’s een belemmering vormen op representaties van zogenaamde risicopersonages. Als men er bijvoorbeeld vanuit gaat dat het publiek van superheldenfilms overwegend van het mannelijke geslacht is, zullen vrouwelijke hoofdpersonages als ‘Captain Marvel’, ‘Catwoman’, ‘Black Widow’ dan even goed verkopen? Heeft dit publiek niet liever de voorkeur aan een mannelijk hoofdpersonage aangezien zij daar sneller mee identificeren?
Deze laatste vraag is van een zeer groot belang geweest en vormt het kernpunt van deze masterproef. Een belangrijke opmerking bij de gekende studies rond superheldenfilms en diversiteit is het feit dat de belangrijkste factor in deze audiovisuele creaties buiten beschouwing gelaten wordt, namelijk de kijker. Zonder de kijker/consument kan een film niet bestaan. Zoals elk economisch product heeft ook de film genoeg consumenten nodig om winst te maken. Waarom de kijker/consument als cruciale factor dan geen stem krijgt in een dergelijk onderzoek is voor ons de vraag.
In onze studie gingen we op een vernieuwende manier om met het vraagstuk diversiteit in superheldenfilms. Wij gingen niet met behulp van een enkele denkrichting op zoek naar een evaluatie van dit concept, maar combineerden de eerder besproken tradities op een interdisciplinaire manier in een poging om een volledig beeld te schetsen. Wij erkennen dus het belang van een politiek-economische denkrichting enerzijds en de inhoudelijke analyse van bijvoorbeeld het postfeminisme anderzijds. Wij hadden echter oog voor de combinatie van structurele, inhoudelijke en publieksfactoren in dit onderzoek. Aangezien inhoud niet los kan gezien worden van economische structuren en van de kijker op wie het betrekking heeft, vonden wij dit een logische keuze. Wij lieten met andere woorden de kijkers zelf aan het woord en vroegen om het beeld en de eventuele oorzaken en uitdagingen die zij zien in verband met de representaties van diversiteit in ‘Marvel’s Cinematic Universe’.
Door middel van groepsgesprekken met zowel vrouwelijke als mannelijke respondenten konden wij op een inductieve wijze een beeld vormen van deze problematiek. Algemeen concludeerden wij uit onze bevindingen van de zeven groepsgesprekken dat deze kijkers een positieve evolutie van representaties van diversiteit opmerken in de ‘Marvel’-films. Hier merkt men wel op dat de representaties voor etniciteit en seksualiteit nog meer aandacht vereisen. Oorzaken van misrepresentaties van diversiteit bij personages lagen volgens onze respondenten zowel bij politiek-economische (vrouwelijke en etnische personages als risico’s, adaptatie, structurele ongelijkheid), maatschappelijke (onverschilligheid, maatschappelijke weerstand) en inhoudelijke factoren (mediumspecificiteit). Om deze uitdagingen aan te gaan en de misrepresentatie dus uit de weg te gaan, werd gewezen op het potentieel van een actief kijkerspubliek en diversiteit in het productieteam achter de schermen.
Bibliografie
Literatuurlijst
Academische bronnen
Adamou, C. (2011). Evolving portrayals of masculinity in superhero films: Hancock. In R. Gray & B. Kaklamanidou (Eds.), The 21st century superhero: Essays on gender, genre and globalization in film, (pp. 94-110). London: McFarland & Company, Inc.
Agirre, K. (2012). ‘Whenever a man takes you to lunch around here’: Tracing post-feminist sensibility in Mad Men. Catalan Journal of Communication & Cultural Studies, 4(2), 155-170.
Alberich, R., Miro-Julia, J., & Rossello, F. (2002). Marvel Universe looks almost like a real social network. Preprint, arXiv id 0202174, 1-14. Ashfield, C. (2015). Captain Marvel and the conflict in the feminist potential of contemporary Marvel Comics. Interdisciplinary, 1-10.
Bainbridge, J. (2010). “I am New York” – Spider-man, New York City and the Marvel Universe. In J. Ahrens & A. Meteling (Eds.), Comics and the city: Urban space in print, picture and sequence (pp. 163- 182). New York: Continuum.
Besley, T. J., & Prat, A. (2002). Handcuffs for the grabbing hand? Media capture and government accountability. American Economic Review, 96(3), 720-736.
Burke, L. (2012). ‘Superman in Green’: An audience study of comic book film adaptations Thor and Green Lantern. Participations: Journal of Audience & Reception Studies, 9(2), 97-119.
Coker, C. (2012). Earth 616, Earth 1610, Earth 3490—Wait, what universe is this again? The creation and evolution of the Avengers and Captain America/Iron Man fandom. Transformative Works and Cultures, 13, doi:10.3983/twc.2013.0439.
Coogan, P. (2006). Superhero: The secret origin of a genre. Austin, Texas: MonkeyBrain Books.
Cheu, J. (2013). Introduction: Re-casting and diversifying Disney in the age of globalization. In J. Cheu (Ed.) Diversity in Disney films: Critical essays on race, ethnicity, gender, sexuality and disability (pp 1- 8). North Carolina, Jefferson: McFarland.
De Kosnik, A. (2012). Fandom as free labor. In T. Scholz (Ed.), Digital labor: The internet as playground and factory (pp. 98-111). New York: Routledge.
Fernandez, C. (2013). Déjà new in Joss Whedon’s Marvel’s The Avengers. Limina: A Journal of Historical and Cultural Studies, 18 (2), 1-15.
Gill, R. (2007). Postfeminist media culture: Elements of a sensibility. European journal of cultural studies, 10(2), 147-166.
Glaser, B. G., & Strauss, A. L. (2009). The discovery of grounded theory: Strategies for qualitative research. London: Transaction Publishers.
Goddard, K. (2000). “Looks maketh the man”: The female gaze and the construction of masculinity. The Journal of Men's Studies, 9(1), 23-39.
Gray, R. (2011). Vivacious vixens and scintillating super hotties: Deconstructing the superheroine. In R. Gray & B. Kaklamanidou (Eds.), The 21st century superhero: Essays on gender, genre and globalization in film, (pp. 75-93). London: McFarland & Company, Inc.
Gray, R. & Kaklamanidou, B. (2011). The 21st century superhero: Essays on gender, genre and globalization in film. London: McFarland & Company, Inc.
Hadas, L. (2014). Iron man 3: Launching phase 2. Scope: an online journal for film and television studies, (26), 4-7.
Hall, s. (1980). Encoding/decoding. In S. Hall, D. Hobson, A. Love, & P. Willis (Eds.), Culture, Media, Language, pp. 128–138. London: Hutchinson.
Hughes, D. (2007). Comic book movies. London: Virgin Books.
Jenkins, H. (1995). At other times, like females: Gender and Star Trek fan fiction. In H. Jenkins & J. Tulloch (Eds.), Science fiction audiences: Watching Doctor Who and Star Trek, (pp. 196-212). London: Routledge.
Jenkins, H., & Tulloch, J. (1995). Beyond the Star Trek Phenomenon: Reconceptualizing the Science Fiction Audience. In H., Jenkins & J. Tulloch (Eds.), Science fiction audiences: Watching Doctor Who and Star Trek, (pp. 3-24). London: Routledge.
Jenkins, H. (2010). Transmedia storytelling and entertainment: An annotated syllabus. Continuum: Journal of Media & Cultural Studies, 24(6), 943-958.
Johnson, D. (2007). Will the real Wolverine please stand up? Marvel’s mutation from monthlies to movies. In I. Gordon, M. Jankovich & M. McAllister (Eds.), Film and comic books, (pp. 64-85). University Press of Mississippi.
Johnson, D. (2012). Cinematic destiny: Marvel studios and the trade stories of industrial convergence. Cinema Journal, 52(1), 1-24.
Johnson, D. (2013). Media franchising: Creative license and collaboration in the culture industries. New York: New York University Press.
Kaklamanidou, B. (2010). The mythos of patriarchy in the X-Men films. In R. Gray & B. Kaklamanidou (Eds.), The 21st century superhero: Essays on gender, genre and globalization in gilm, (pp. 61-74). London: McFarland & Company, Inc.
Lunt, P., & Livingstone, S. (1996). Rethinking the focus group in media and communications research. Journal of communication, 46(2), 79-98.
McGee, M. (2014). Big men in spangly outfits: Spectacle and masculinity in Joss Whedon’s The Avengers. Slayage: The Journal of the Whedon Studies Association, 11(12.1), 1-14.
McRobbie, A. (2004). Post-feminism and popular culture. Feminist Media Studies, 4(3), 255-264.
McRobbie, A. (2009). The aftermath of feminism: Gender, culture and social change. London: Sage.
Merriam, S., & Tisdell, E. (2015). Qualitative research: A guide to design and implementation. San Fransisco: John Wiley & Sons.
Mulvey, L. (1975). Visual pleasure and narrative cinema. In M. G. Durham & D.G. Kellner (Eds.) Media and cultural studies (pp. 393-404). Oxford: Blackwell Publishing.
Murdock, G. & Golding, P. (1973). For a political economy of mass communications. Socialist Register, 10(10), 205-234.
Philips, J. (2015, september). ‘She has to be controlled’: The monstrous-feminine and the cinematic Xwomen. Paper gepresenteerd voor de University of Oxford, Mansfield College, Oxford.
Proctor, W. (2014). Avengers assembled: The Marvel transmedia universe. Scope: an online journal for film and television studies, (26), 8-16.
Rauscher, A. (2010). The Marvel Universe on screen: A new wave of superhero movies. In M. Berninger, J. Ecke & G. Haberkorn (Eds.), Comics as a Nexus of Cultures: Essays on the Interplay of Media, Disciplines and International Perspectives, (pp. 21-32). North Carolina, Jefferson: McFarland & Company, Inc.
Santos, K. (2015.) The Black Widow enigma: Investigating the paradoxical political potential of collective (post)feminist representation in the Marvel Cinematic Universe. Interdisciplinary, 1-9.
Taylor, A. (2014). Avengers dissemble! Transmedia superhero franchises and cultic management. Journal of Adaptation in Film & Performance, 7(2), 181-194.
Tulloch, J. (1995). “But why is Doctor Who so attractive?” Negotiating ideology and pleasure. In H. Jenkins & J. Tulloch (Eds.), Science fiction audiences: Watching Doctor Who and Star Trek, (pp. 108- 124). London: Routledge
Van Dyke, M. (2006). What's going on? Black identity in the Marvel age. International Journal of Comic Art, 8(1), 466-90.
Walderzak, J. (2016). Rebooting the damsel: The transformation of the damsel archetype in SpiderMan, Superman, and Batman films from 1978-2014. Studies in the Fantastic, 3(1), 45-75.
Wasko, J. (2003). How Hollywood works. London: SAGE.
Niet academische bronnen
Claeys, M. (2016, 17 mei). Vrouwelijke Suicide Squad-spin-off in de steigers. Vertigo. Goldberg, L. (2016, 12 mei). 'Agent Carter' canceled at ABC; 'Marvel's most wanted' not moving forward. Geraadpleegd op 13 mei 2016 op het World Wide Web: http://www.hollywoodreporter.com/live-feed/agent-carter-canceled-at-abc…
Graser, M. (2009, 31 augustus). Disney to buy Marvel for $4 billion. Variety. Graser, M. (2014, 28 oktober). Marvel announces new wave of superhero movies. Variety. Holmes, A. (2016, 17 mei). How fans are responding to Agent Carter’s cancellation. Geraadpleegd op 17 mei 2016 op het World Wide Web: http://www.cinemablend.com/television/How-FansResponding-Agent-Carter-C…
Jayson, J. (2016, 13 mei). 90% of the Black Panther cast will be African or African American. Geraadpleegd op 14 mei 2016 op het World Wide Web: http://comicbook.com/marvel/2016/05/13/90-of-the-black-panther-cast-wil… Puchko, K. (2014, 24 oktober). The Wonder Woman movie is going to make history, here’s how. Geraadpleegd op 14 mei 2016 op het World Wide Web: http://www.cinemablend.com/new/WonderWoman-Movie-Going-Make-History-Her…
Romano (2015, 29 juni). When Marvel will add an LGBT character to the movies. Geraadpleegd op 20 maart 2016 op het World Wide Web: http://www.cinemablend.com/new/Marvel-Add-An-LGBTCharacter-Movies-72288… 30 Rosenberg, A. (2016, 27 april). Marvel defends 'Doctor Strange' casting with new character info. Mashable.
Ross, E. (2015) Filmish: A graphic journey through film. London: Selfmadehero. Shaw-Williams, H. (2014, 17 maart). Kevin Feige says Marvel has no firm plans for a female superhero movie. Geraadpleegd op 20 maart 2016 op het World Wide Web: http://screenrant.com/ms-marvelblack-widow-movie/
Films
De Line, D. (Producer), Berlanti, G. (Producer) & Campbell, M. (Regisseur). (2011). The Green Lantern. [Film].
Feige, K. (Producer) & Black, S. (Regisseur). (2013). Iron Man 3. [Film]. Feige, K. (Producer) & Branagh, K. (Regisseur). (2011). Thor. [Film].
Feige, K. (Producer) & Coogler, R. (Regisseur). (2018). Black Panther. [Film]. Feige, K; (Producer) & Derrickson, S. (Regisseur). (2016). Doctor Strange. [Film].
Feige, K. (Producer) & Gunn, J. (Regisseur). (2014). Guardians of the Galaxy. [Film]. Feige, K. (Producer) & Reed, P. (Regisseur). (2015). Ant-Man. [Film].
Feige, K. (Producer), Russo, J. (Regisseur) & Russo, A. (Regisseur). (2016). Captain America: Civil War [Film].
Feige, K. (Producer), Russo, J. (Regisseur) & Russo, A. (Regisseur). (2014). Captain America: The Winter Soldier. [Film].
Feige, K. (Producer) & Whedon, J. (Regisseur). (2012). The Avengers. [Film].
Televisieseries
Brown, G. (Producer) & Cheramie, C. (Producer). (2013) Agents of S.H.I.E.L.D. [Televisieserie]. Verenigde Staten, American Broadcast Company.
White, S. (Producer). (2015). Agent Carter. [Televisieserie]. Los Angeles, Californië, American Broadcast Company.
