Het klasgebeuren bij leerlingen met ernstig meervoudige beperkingen
- HanneEngels
Wat als … er leerlingen met ernstig meervoudige beperkingen (EMB) in je klas zitten?
door Lies De Pauw en Hanne Engels
Kinderen en jongeren met ernstig verstandelijke én ernstig motorische beperkingen hebben net als iedereen recht op onderwijs. Maar wat als deze leerlingen in jouw klas terecht komen?
Leerlingen met EMB zijn door hun beperkingen volledig afhankelijk van hulp bij alledaagse activiteiten, zoals eten, spelen, aankleden,… Daarnaast kunnen ze vaak niet praten en is het aan de leerkracht om hun subtiele signalen te begrijpen. Ook om te leren zijn deze leerlingen volledig afhankelijk van begeleiding en van een ervaringsgerichte omgeving. Hoe kan je als leerkracht het onderwijs aan deze leerlingen vormgeven?
“Sofie heeft heel graag muziek en dan weten we ook dat als we iets aangeleerd willen krijgen dat we dat via muziek kunnen doen.” (citaat leerkracht)
In Vlaanderen zitten leerlingen met EMB in het Buitengewoon Onderwijs. Zij hebben nood aan een individueel aanbod en daar kan het gewoon onderwijs niet aan tegemoet komen. Maar ook in het Buitengewoon Onderwijs is het niet vanzelfsprekend om les te geven aan leerlingen met EMB.
Leerkrachten die lesgeven aan leerlingen met EMB maken een uitgebreide beeldvorming van de leerling. Zo komen ze erachter wat de leerling kan, wat zijn beperkingen zijn, hoe ze hem kunnen motiveren,… Als je veel weet over een leerling, is het gemakkelijker om je les aan te passen aan de verschillende leerlingen in je klas.
“Ze zeggen altijd dat het Buitengewoon Onderwijs meer individueel onderwijs is maar uiteindelijk is de realiteit wel dat je alleen met zes leerlingen hier in de klas bent.” (citaat leerkracht)
Leerlingen met EMB kunnen het gemakkelijkst leren als ze een leerkracht hebben die met hen alleen werkt. Helaas is dit vaak niet mogelijk doordat de Vlaamse onderwijsstructuur niet aangepast is aan de noden van leerlingen met EMB. Doordat er weinig personeel is in klassen met leerlingen met EMB, worden veel activiteiten in groep gedaan. Als je in groep werkt, kan je niet met alle noden van alle leerlingen rekening houden en zullen dus ook niet alle leerlingen iets bijleren uit de activiteit.
Als gevolg van een gebrek aan personeel gaan de meeste activiteiten ook door in de klas. Als je als leerkracht met zes leerlingen in een rolstoel een les op locatie moet geven, heb je vele helpende handen nodig. Die extra handen zijn er momenteel niet. Leerlingen met EMB hebben wel nood aan een omgeving waarin ze ervaringen kunnen opdoen om te leren. Zij kunnen bijvoorbeeld niet in de klas over het bos leren, want die link kunnen ze niet leggen. Als de leerlingen niet naar het bos kunnen gaan, zullen zij dus ook niets over het bos leren.
“Leerkrachten hebben een speeltijd nodig maar voor die kinderen is het niet ideaal.” (citaat leerkracht)
Het Buitengewoon Onderwijs volgt, bij benadering, hetzelfde lessenrooster als het gewoon onderwijs. Maar leerlingen met EMB hebben geen bioritme dat zich laat kneden naar twee keer 50 minuten aandacht en dan 15 minuten speeltijd. Zij hebben nood aan rust- en verzorgingsmomenten op het moment dat ze moe zijn of verzorgd moeten worden. Een flexibel lessenrooster is dus essentieel als leerlingen met EMB in je klas zitten. Dit is spijtig genoeg op vele scholen onmogelijk.
“Het is heel veel uit de duim zuigen want echte handleidingen gelijk in het gewoon onderwijs hebben wij natuurlijk niet.” (citaat leerkracht)
Het is vaak een heuse zoektocht voordat je materiaal vindt dat aangepast is aan leerlingen met EMB. Nog vaker vind je zelfs geen aangepast materiaal en moet je het zelf maken. Toch bestaan er websites met aangepaste activiteiten voor leerlingen met EMB, maar deze zijn niet bekend bij de leerkrachten (vb. http://www.ervaarhetmaar.nl; http://www.methodedoedels.nl; http://www.hetprikkeltje.com; De activiteitenwijzer). Dit kan voor een deel opgelost worden door hier aandacht aan te besteden in opleidingen en nascholingen.
De Vlaamse Onderwijsraad (Vlor) is op de hoogte van deze moeilijkheden bij het werken met leerlingen met EMB. De Vlor en de leerkrachten van leerlingen met EMB weten zeer goed wat ze nodig hebben om leerlingen met EMB beter te kunnen begeleiden. Ten eerste meer begeleiding in de klas. Om dit te kunnen bereiken, zou een samenwerking met de zorgsector ideaal zijn. “Leerkrachten zijn getraind in systematisch naar doelstellingen kijken. Terwijl opvoeders een aantal doelstellingen gaan naleven, maar ook gaan kijken naar het welbevinden van die leerling. En de combinatie van die twee maakt juist dat je een aantal dingen bij die leerlingen kan bereiken.”(citaat leerkracht). Als er meer begeleiding is in de klas, kan je meer individueel met een leerling werken en kan je meer onderwijs op locatie aanbieden. Daarnaast kan een samenwerking ervoor zorgen dat men afstapt van een strikt schools lessenrooster, wat ook in het voordeel van de leerlingen met EMB speelt.
Tot slot…
Leerkrachten van leerlingen met EMB zijn geen wondermensen, maar ze beschikken wel over een aantal eigenschappen die hen erop doen lijken. “Durven verder kijken dan uw neus lang is. Als je zegt van ik moet die activiteit doen en je blijft binnen die lijntjes, dan ga je er niet komen. Je moet soms een aanpassing doen aan een tafel of een schakelaar en dan moet je durven echt onnozele dingen doen die helemaal niet normaal zijn binnen een klasgegeven.” (citaat leerkracht).
“Gedrevenheid. Er echt helemaal voor gaan. Niet gewoon zeggen: ‘ik kom mijn uurtjes hier kloppen.’ . Echt ik wil iets betekenen voor die kinderen.”(citaat leerkracht).
Leerlingen met EMB in Vlaanderen zijn in goede handen, maar er zijn meer handen nodig om hen ook goed onderwijs te kunnen bieden.
Dit zijn de belangrijkste bevindingen uit de masterproef van Lies De Pauw en Hanne Engels: Het klasgebeuren bij leerlingen met ernstig meervoudige beperkingen. Zij dienden deze masterproef in juni 2013 in voor het behalen van het diploma Master in de Pedagogische Wetenschappen – afstudeerrichting Orthopedagogiek.
Bibliografie
Arthur, M. (2004). Patterns amongst behavior states, sociocommunicative and activity
variables in educational programs for students with profound and multiple disabilities. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 16(2), 125-149.
Arthur-Kelly, M., Bochner, S., Center, Y., & Mok, M. (2007). Socio-communicative
perspectives on research and evidence-based practice in the education of students with profound and multiple disabilities. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 19, 161-176. doi: 10.1007/s10882-007-9045-9
Ault, M.M., Guy, B., Guess, D., Bashinski, S., & Roberts, S. (1995). Analyzing behavior state
and learning environments: Application in instructional settings. Mental Retardation, 33(5), 304-316.
Baarda, D. B., & De Goede, M. P. M. (1999). Basisboek methoden en technieken: praktische
handleiding voor het opzetten en uitvoeren van onderzoek. Houten: Stenfert Kroese/ Educatieve Partners.
Besluit van de Vlaamse regering van 13 december 2003 betreffende de integratie van
leerlingen met een matige of ernstige verstandelijke handicap in het gewoon lager en secundair onderwijs (B.S. 2. III. 2004) Geraadpleegd op 22 november, 2011, op http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?docid=13454
Borrey, G., Jennes, A., Ranschaert, I., & Ghesquière, P. (2005). Het buitengewoon onderwijs
op nieuwe wegen. In H. Grietens, J. Vanderfaeillie, & W. Hellinckx (red.), Handboek orthopedagogische hulpverlening (pp. 199-233). Leuven: Acco.
Buntinx, W. H. E. (2003). Wat is een verstandelijke handicap? Definitie, assessment en
ondersteuning volgens het AAMR-model. Nederlands Tijdschrift voor de Zorg aan verstandelijk gehandicapten, 29(1), 4-24.
Carante Groep. (2009). De tijd van je leven: Over vrijetijdsbesteding van mensen met ernstig
verstandelijke en meervoudige beperkingen. Sliedrecht.
Decreet van 25 februari 1997 houdende het basisonderwijs. (B.S. 17. IV. 1997). Geraadpleegd
op 22 november, 2011, op http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?docid=12254
Downing, J.E. (2001). Meeting the communication needs of students with severe and multiple
disabilities in general education classrooms. Exceptionality, 9(3), 147-156.
Ford, A., Schnorr, R., Meyer, L., Dayern, L., Black, J., & Dempsey, P. (2008). The Syracuse
Community-Referenced Curriculum Guide for Students with Moderate and Severe Disabilities. Baltimore, London, Sidney: Brookes Publishing.
Grove, N., Bunning, K., Porter, J., & Olsson, C. (1999). See what I mean: Interpreting the
meaning of communication by people with severe and profound intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 12, 190-203.
Guess, D., Roberts, S., Siegel-Causy, E., Ault, M., Buy, B., & Thompson, B. (1993). Analysis
of behavior state conditions and associated environmental variables among students with profound handicaps. American Journal on Mental Retardation, 97(6), 634-653.
Healy, D., & Walsh, P. N. (2007). Communication among nurses and adults with severe and
profound intellectual disabilities: Predicted and observed strategies. Journal of Intellectual Disabilities, 11(2), 127-141.
Horrocks, E. L., & Morgan, R. L. (2011). Effects of inservice teacher training in correct
implementation of assessment and instructional procedures for teachers of students with profound multiple disabilities. Teacher Education and Special Education: The Journal of the Teacher Education Division of the Council for Exceptional Children, 34(4), 283-319. doi: 10.1177/0888406410397556
Hostyn, I., & Maes, B. (2009). Interaction between persons with profound intellectual and
multiple disabilities and their partners: A literature review. Journal of Intellectual & Developmental Disability, 34(4), 296-312.
Katholieke Hogeschool Limburg, & Multiplus. (2009). Wijzer worden over activiteiten: Een
activiteitenwijzer voor personen met EMB. Geraadpleegd via https://ppw.kuleuven.be/ogop/dagbestedingmultiplus/docs/activiteitenwij…
Kelchtermans, G. (2003). Kwalitatieve methoden in onderwijskundig onderzoek:
internationale ontwikkelingen en de situatie in Vlaanderen. In B. Levering & P. Smeyers (Red.), Opvoeding en onderwijs leren zien: Een inleiding in interpretatief onderzoek (p.75). Amsterdam: Uitgeverij Boom.
Koninklijk besluit van 28 juni 1978 houdende de omschrijving van de types en de organisatie
van het buitengewoon onderwijs en vaststellende de toelatings- en behoudsvoorwaarden in de diverse niveaus van het buitengewoon onderwijs (B.S. 29. VIII. 1978). Geraadpleegd op 22 november, 2011, op http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?docid=12926
Logan, K.R., Jacobs, H.A., Gast, D.L., Smith, P.D., Daniel, J., & Rawls, J.A. (2001).
Preferences and reinforcers for students with profound and multiple disabilities: Can we identify them? Journal of Developmental and Physical Disabilities, 13(2), 97-122.
Maes, B., Penne, A., De Maeyer, J., & Vandervorst, N. (2008). Inventarisatie-onderzoek:
Kinderen en jongeren met EMB: Eindrapport (onderzoeksrapport). Leuven.
Maes, B., & Petry, K. (2006). Kwaliteit van leven bij personen met verstandelijke
beperkingen. Gerag en Gezondheid, 34(4), 192-201.
Maes, B., Vos, P., & Penne, A. (2010). Analysis of daytime activities for children with
profound intellectual and multiple disabilities in specific settings. British Journal of Developmental Disabilities, 56(2), 123-136.
McEwen, I. R. (1992) Assistive positioning as a control parameter of socio-communicative
interactions between students with profound multiple disabilities and classroom staff. Physical Therapy, 72(9), 634-644.
Munde, V. S., Vlaskamp, C., Ruijsenaars, A. J. J. M., & Nakken, H. (2009). Allertness in
individuals with profound and multiple disabilities: A literature review. Research in Developmental Disabilities, 30(3), 462-480. doi: 10.1016/j.ridd.2008.07.003
Nakken, H. (1997). L’ education des personnes polyhandicapées. Revue Européenne du
Handicap Mental, 4(13), 21-29.
Nijland, M. (2011). Passend onderwijs. In B. Maes, C. Vlaskamp, & A. Penne (red.),
Ondersteuning van mensen met EMB (pp. 215-227). Leuven: Acco.
Orlove, F. P., Sobsey, D., & Silberman, R. K. (2004). Educating Children with Multiple
Disabilities: A Collaborative Approach. Baltimore, London, Sydney: Brookes Publiching.
Partner Passend Onderwijs. (2012). De Vijfwijzer. Geraadpleegd op 23 oktober, 2012, op
Petitiaux, W. S. D., Elsinga, G. M., Cuppen-Fonteine, H., & Vlaskamp, C. (2006). Alertheid
van kinderen met zeer ernstige verstandelijke en meervoudige beperkingen: Een casestudy. Nederlands Tijdschrift voor Zorg aan mensen met een verstandelijke beperking, 32(4), 241-254.
Petitpierre, G., Wolf, D., Dietrich, A., Benz, M., & Adler, J. (2007). Integration of education
and care given to children with profound multiple disabilities in Switzerland. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 4(2), 141-151.
Petry, K. (2011). Onderwijs aan kinderen en jongeren met EMB: Cursustekst, Leuven: KU
Leuven.
Petry, K., & Maes, B. (2005). De ondersteuningsbehoeften van kinderen en jongeren met diep
verstandelijke en meervoudige beperkingen aan de hand van het AAMR-model: Een
literatuurstudie. Nederlands Tijdschrift voor Zorg aan mensen met een verstandelijke
beperking 2, 87-107.
Petry, K., Maes, B., & Vlaskamp, C. (2004). Domains of quality of life of people with
profound multiple disabilities: The perspective of parents and staff. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 18, 35-46.
Reid, D. H., Philips, J. F., & Green, C. W. (1991). Teaching persons with profound multiple
handicaps: A review of the effects of behavioral research. Journal of Applied Behavior Analysis, 24(2), 319-336.
Roberts, M. C., & Ilardi , S. S. (2005). Qualitative Methods. In M. C. Roberts & S .S. Ilardi
(Red.), Handbook of Research Methods in Clinical Psychology (pp. 181-185). Oxford:
Blackwell.
Smith, P. D., Gast, D. L., Logan, K. R., & Jacobs, H. A. (2001). Customizing instruction to
maximize functional outcomes for students with profound multiple disabilities. Exceptionality Journal, 9(3), 135-145.
Tadema, A. (2007). From policy to practice. Developments in the education of children with
profound intellectual and multiple disabilities (Doctoraatsthesis). Geraadpleegd via http://www.google.be/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=2&ved=0CDcQFjAB&url=http%3A%2F%2Fdissertations.ub.rug.nl%2FFILES%2Ffaculties%2Fgmw%2F2007%2Fa.c.tadema%2Ftitlecon.pdf&ei=kwBDUei1HKSa1AXF8ICICg&usg=AFQjCNFgv5AngTd-1t3gIqdmrHv_FuLDCw
The Scottish Government (2006). The Elaborated 5-14 Curriculum &Associated Programmes
of Study. Geraadpleegd via http://www.scotland.gov.uk/Resource/Doc/158403/0042919.pdf
UNESCO. (1994). The Salamanca Statement and Framework for action on Special Needs
Education. Geraadpleegd op 22 november, 2011, op http://unesdoc.unesco.org/images/0009/000984/098427eo.pdf
Van der Putten, A., Vlaskamp, C., Reynders, K., & Nakken, H. (2005). Movement skill
assessment in children with profound multiple disabilities: A psychometric analysis of the top down motor milestone test. Clinical Rehabilitiation, 19, 635-643. doi: 10.1191/0269215505cr862oa
Van der Putten, A., Vlaskamp, C., & Schuivens, E. (2011). The use of a multisensory
environment for assessment of sensory abilities and preferences in children with profound multiple disabilities: A pilot study. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities 24, 280-284.
Van Hoof, C., & van Dijen, J. (2009). Hun goed recht. Passend onderwijs voor leerlingen met
zeer ernstige verstandelijke en meervoudige beperkingen. Appeldoorn: Garant.
Van Rompu, W., Mardulier, T., De Coninck, C., Van Beeumen, L., & Exter, E. (2007).
Leerzorg in het onderwijs. Antwerpen, Apeldoorn: Garant.
Verenigde Naties. (1989). Internationaal verdrag inzake de rechten van het kind.
Geraadpleegd op 22 november, 2011, op http://www.kinderrechtencommissariaat.be/sites/default/files/bestanden/kinderrechtenverdrag_officiele_nederlandse_vertaling.pdf
Verenigde Naties. (2009). Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap.
Geraadpleegd op 22 november, 2011, op http://www.ond.vlaanderen.be/specifieke-onderwijsbehoeften/leerzorg/VN/…
Vlaamse Onderwijsraad. (2006). Onderwijs en opvang voor kinderen en jongeren met EMB.
Visietekst. Brussel: Vlaamse Onderwijsraad. Geraadpleegd via http://www.vlor.be/sites/www.vlor.be/files/tekst_visietekst.pdf
Vlaamse Onderwijsraad. (2008). Advies over onderwijs aan kinderen en jongeren met EMB.
Advies Algemene Raad. Brussel: Vlaamse Onderwijsraad. Geraadpleegd via http://www.vlor.be/sites/www.vlor.be/files/advies/ar-adv014-0708.pdf
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2011). Vrijstelling van de leerplicht voor
kinderen met een ernstige handicap. Geraadpleegd op 12 december, 2011, op http://www.ond.vlaanderen.be/basisonderwijs/ouders/vrijstelling
Vlaskamp, C. (1997). Meervoudig gehandicapten. In G. H. Van Gemert, & R. B. Minderaa
(red.), Zorg voor mensen met een verstandelijke handicap (pp.418-425). Assen: Van Gorcum.
Vlaskamp, C., Fonteine, H., Tadema, A., & Munde, V. (2010). Handleiding bij de lijst
alertheid van mensen met zeer ernstige verstandelijke en meervoudige beperkingen. Geraadpleegd via http://www.opvoedingsprogramma.nl/alertheid/doc/handleiding.pdf
Vlaskamp, C., Hiemstra, S. J., Wiersma, L. A., & Zijstra, B. J. H. (2007). Extent, duration and
content of day services’ activities for persons with profound intellectual and multiple disabilities. Journal of Policy and Practice in Intellectual Dicabilities, 4(2), 152-159.
Vlaskamp, C., & Nakken, H. (1999). Missing in execution: Therapies and activities for
individuals with profound multiple disabilities. British Journal of Developmental Disabilities 45(89), 99-109.
Vlaskamp, C., Poppes, P., & Zijlstra, R. (2005). Een programma van jezelf: een opvoedingsprogramma voor kinderen met zeer ernstige verstandelijke en meervoudige beperkingen.Assen: Van Gorcum.
Waege, H. (2003). Operationaliseren. In J. Billiet & H. Waege (Red.), Een samenleving
onderzocht: methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek (p.154). Antwerpen: De Boeck.
Welsh Assembly Government. (2006a). Routes for learning, additional guidance: assessment
materials for learners with profound learning difficulties and additional disabilities. Cardiff, Welsh Assembly Government. Geraadpleegd via http://dera.ioe.ac.uk/15670/1/routes_for_learning_additional_guidance.pdf
Welsh Assembly Government. (2006b). Routes for learning, assessment booklet: assessment
materials for learners with profound learning difficulties and additional disabilities. Cardiff, Welsh Assembly Government. Geraadpleegd via http://wales.gov.uk/docs/dcells/publications/090915routeslearningbookleten.pdf
Westland, M. (2007). Samenwerking zorg en onderwijs, hoe doen we dat? (scriptie).
Geraadpleegd via http://www.emgplatform.nl/docs/Samenwerking_onderwijs-zorg.pdf
Zijlstra, H. P. R. (2003). Dansen met olifanten. Een onderzoek naar de implementatie van het
opvoedingsprogramma in de zorg voor mensen met EMB. Groningen, Stichting Kinderstudies.
