Herhalingen in de conversationale spraak van een patiënt met semantische dementie
Afwijkend herhalingsgedrag bij een patiënt met semantische dementie
Taal neemt een essentiële plaats in in het leven van de mens. Het geeft hem immers de mogelijkheid om in interactie te treden met anderen en in zijn dagelijkse behoeften te voorzien. Wanneer iemand in zijn taal wordt aangetast, zijn de gevolgen op sociaal en professioneel vlak zeer ingrijpend. Taalstoornissen treden bij alle vormen van dementie op, maar vormen een uitgesproken kenmerk van semantische dementie. Onderzoek naar taalstoornissen bij semantische dementie is dan ook erg waardevol en raakt bovendien met de vergrijzing van de bevolking een zeer actueel thema aan.
Semantische dementie (SD) is een aftakelingsziekte die wordt gekenmerkt door progressieve gedragsafwijkingen en de geleidelijke aantasting van het semantisch geheugen. Het semantisch geheugen is een vorm van langetermijngeheugen, waarin de kennis van objecten, feiten en de betekenis van woorden zit opgeslagen. Het is met andere woorden een centrale kennisstructuur in de hersenen. Door het verlies van de betekenis van woorden zijn woordvindingsstoornissen en woordbegripsproblemen de meest opvallende symptomen van patiënten met SD. Verder is een vloeiende, maar inhoudsloze spontane spraak zeer typisch voor deze patiënten. Voor haar masterproef heeft Taal- en Letterkunde studente Cécile De Somer de spontane spraakproductie van één patiënt met SD onderzocht. De reden waarom uitgerekend deze patiënt werd uitgewerkt in een gevalstudie was de zeer uitgesproken aanwezigheid van herhalingen die nog niet eerder gerapporteerd zijn geweest als mogelijke taalpathologische verschijnselen binnen SD.
De spraak van de patiënt met SD bleek immers drastisch gereduceerd te zijn tot zelfherhalingen, echolalie en perseveraties. Echolalie kan worden gedefinieerd als de dwangmatige drang om woorden of zinnen van de gesprekpartner te herhalen. Bij een perseveratie zal de patiënt een woord of een reeks van woorden hernemen na een andere tussenliggende zin. Zo kon bijvoorbeeld in het totaal aantal taaluitingen van de patiënt 51,72 % zelfherhaling worden teruggevonden bij aanvang van de aandoening op de leeftijd van 55 jaar. Dit percentage is ontzettend afwijkend, aangezien bij een gematchte controlegroep van gezonde leeftijdsgenoten slechts 19,76 % herhaling aanwezig was. De patiënt vertoonde met andere woorden een pathologisch herhalingspatroon.
Dit afwijkende herhalingsgedrag kan op verschillende manieren worden verklaard. Een eerste mogelijke verklaring kan gevonden worden in het feit dat de veelvuldige herhalingen en perseveraties een compensatiestrategie inhouden. De patiënt compenseert hierbij zijn taalbegripsproblemen door zichzelf en zijn gesprekspartner te herhalen. Op die manier konden de woorden beter tot hem doordringen en had hij meer tijd om na te denken over zijn antwoord. Een alternatieve verklaring is dat de herhalingen en perseveraties het resultaat zijn van een disfunctie van de frontale kwab, die typisch aangetast is bij patiënten met SD. De frontale regio speelt een belangrijke rol in de gedragsregulatie, waardoor letsels in de frontale kwab kunnen leiden tot gedragsontremming. Hierdoor vertonen veel patiënten met SD sociaal onaangepast gedrag. Vanuit die redenering zou de onderzochte patiënt met SD ook niet langer in staat zijn geweest om zijn verbaal herhalingsgedrag te beheersen, waardoor hij steeds dezelfde woorden en zinnen hernam. De resultaten van deze masterproef vormen een potentiële erg waardevolle toevoeging binnen de diagnostische oppuntstelling van patiënten met dementie, SD in het bijzonder. Een goede beschrijving van het ziektebeeld van patiënten met SD kan tenslotte bijdragen tot een betere en snellere herkenning van het syndroom.
Bibliografie
Bibliografie
Adlam, A.-L., Patterson, P., Rogers, T.T., Nestor, P.J., Salmond, C.H., Acosta-Cabronero, J., & Hodges, J.R. (2006). Semantic dementia and fluent primary progressive aphasia: two sides of the same coin? Brain, 129, 3066-3080.
Benton, A.L., Des Hamsher, K., Varney, N.R., & Spreen, O. (1983). Contributions to neuropsychological assessment: a clinical manual. New York.
Borovsky, A., Saygina, A. P., Batesa, A., & Dronkers, N. (2007). Lesion correlates of conversational speech production deficits. Neuropsychologia, 45, 2525–2533.
Caramazza, A., & Berndt, R. S. (1985). A multi-component deficit view of agrammatic Broca’s aphasia. In: M. L., Kean (Red.), Agrammatism. Orlando.
Covington, M. A., & McFall, J.D. (2010).Cutting the Gordian Knot: The Moving-Average Type–Token Ratio (MATTR). Journal of Quantitative Linguistics, 17, 94-100.
Covington, M. A., & McFall, J.D, ‘The Moving-Average Type-Token Ratio’ Institute for Artificial Intelligence, The University of Georgia Gepubliceerd: 2008 [online raadpleegbaar op:] http://www.ai.uga.edu/caspr/Covington-McFall-MATTR-2008poster.pdf [02/04/2013].
Davies, R.R., Hodges, J.R., Kril, J.J., Patterson, K., Halliday, G.M., & Xuereb, J.H. (2005). The pathological basis of semantic dementia. Brain, 128, 1984-1995.
De Deyn, P.P., Engelborghs, S., Saerens, J., Goeman, J., Mariën, P., Maertens, K., Nagels, G., Martin, J.J., & Pickut, B.A. (2005). The Middelheim frontality score: a behavioural
assessment scale that discriminates frontotemporal dementia from Alzheimer’s disease. International Journal of Geriatric, 20, 70-79.
De Renzi, E., & Vignolo, L.A. (1962). The Token Test: a sensitive test to detect receptive disturbances in aphasics. Brain, 85, 665-678.
Duffy, J.D., & Campbell, J.J., (1994). The regional prefrontal syndromes: a theoretical and clinical overview. The Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences, 6, 379-387.
Engelborghs, S., Desmet, L., & Willemarck, N. (2006). Taal in degeneratieve dementiebeelden. In: Robert, E., & Mariën, P. (Red.), Afasie (z)onder woorden. Antwerpen, 315-329.
Folstein, M.S., Folstein, S.E., & Mc Hugh, P.R. (1975). Mini-Mental State: a practical method for grading the cognitive status of patients for the clinician. Journal of Psychiatric Research, 12, 189-198.
Garrard, P., & Forsyth, R. (2010). Abnormal discourse in semantic dementia: A data-driven approach. Neurocase: The Neural Basis of Cognition, 16, 520-528.
Gorno-Tempini, M.L., Dronkers, N.F., Rankin, K.P., Ogar, J.M., Phengrasamy, L., Rosen, H.J., Johnson, J.K., Weiner, M.W., & Miller, B.L. (2004). Cognition and anatomy in three variants of primary progressive aphasia. Annals of Neurology, 55, 335-346.
Gorno-Tempini, M.L., Hillis, A.E., Weintraub, S., Kertesz, A., Mendez, M., Cappa, S.F., Ogar, J.M., Rohrer, J.D., Black, S., Boeve, B.F., Manes, F., Dronkers, N.F., Vandenberghe, R., Rascovsky, K., Patterson, K., Miller, B.L., Knopman, D.S., Hodges, J.R., Mesulam, M.M., & Grossman, M. (2011). Classification of primary progressive aphasia and its variants. Neurology, 76, 1006-1014.
Grossman, M. (2002). Frontotemporal dementia: A review. Journal of the International Neuropsychological Society, 8, 566-583.
Grossman, M., & Ash, S. (2004). Primary progressive aphasia: a review. Neurocase,10, 3–18.
Heaton, R.K., Chelune, G.J., Talley, J.L., Kay, G.G., & Curtis, G. (1993). Winconsin Card Sorting Test (WCST) Manual Revised and Expanded. Lutz.
Hodges, J. R., & Patterson, K. (2007). Semantic dementia: a unique clinicopathological syndrome. Lancet Neurology, 6, 1004-1014.
Hodges, J.R., Patterson, K., Oxbury, S., & Funnell, E. (1992). Semantic dementia, progressive fluent aphasia with temporal lobe atrophy. Brain, 115, 1783-1806.
Kaplan, E., Goodglass, H., & Weintraub, S. (1983). The Boston Naming Test. Philadelphia.
Kerschensteiner, M., Poeck, K., & Brunner., E. (1972). The fluency-non fluency dimension in the classification of aphasic speech, Cortex, 8, 233-247.
Knibb, J., & Hodges, J.R. (2005). Semantic dementia: losing the meaning of everything. Practical Neurology, 5, 236-239.
Knibb, J. A., & Hodges, J.R. (2008). Semantic dementia: the story so far. In: Abutalebi, J. & Mariën, P., Neuropsychological Research: a review. Londen, 471-490.
Knibb, J. A., Xuereb, J.H., Patterson, K., & Hoges, J.R. (2006). Clinical and Pathological Characterization of Progressive Aphasia. Annals of Neurology, 59, 156-165.
Kreindler, A., Mihailescu, L., & Fradis, A. (1980). Speech fluency in aphasics. Brain and Language, 9, 199-205.
Kuks, J.B.M., & Snoek, J.W (2003). Klinische Neurologie. Houten.
Kurlowicz, L., & Wallace, M. (1999). The Mini Mental State Examination (MMSE). The Hartford Institute for Geriatric Nursing, 3.
Lambelin, D. (1981). De echolalie in de taal van het autistisch kind. Tijdschrift voor logopedie en audiologie, 3, 143-160.
Mariën, P., & Engelborghs, S. (2010). Het talige geheugen in Neurodegeneratieve aandoeningen. Studiedag Dementie ZNA –BVBN. Antwerpen.
Mariën, P., Mampaey, E., Vervaet, A., Saerens, J., & De Deyn, P.P. (1998). Normative data for the Boston naming test in native Dutch-speaking Belgian elderly. Brain and Language, 65, 447-467.
Mcclave, J.T., Benson, P.G., Sincich, T., & Knypstra, S. (2011). Statistiek. Een inleiding. Amsterdam.
McNamara, P., & Albert, M.L. (2004). Neuropharmacology of Verbal Perseveration. Seminars in speech and language, 25, 309-321.
Milner, A. D., & Goodale, M. A. (2007). Two visual systems re-viewed. Neuropsychologia, 46, 774-785.
Neary, D., Snowden, J.S., Gustafson, L., Passant, U., Stuss, D., Black, S., Freedman, M., Kertesz, A., Robert, P.H., Albert, M., Boone, K., Miller, B.L., Cummings, J., & Benson, D.F. (1998). Frontotemporal lobar degeneration. A consensus on clinical diagnostic criteria. Neurology, 51, 1546-1554.
Neary, D., Snowden J.S., Northern, B., & Goulding, P. (1988). Dementia of frontal lobe type. Journal of Neurology Neurosurgery, and Psychiatry, 51, 353-361.
Osterrieth, P.A. (1944). Le test de copie d’une figure complexe: contribution à l’etude de l’aperception en de la mémoire. Arch. Of Neurol., 30, 205-353.
Paemaleire, F. (2005). Gebruik van cognitief neuropsychologische taalmodellen bij de diagnostiek van woordvindingsproblemen. Signaal, 51, 4-22.
Paemeleire, F. (2008). Primair progressieve afasie, progressieve niet-vloeiende afasie en semantische dementie: afasie, dementie of iets anders. Wat zeg je? Gepubliceerd: juni 2008 [online raadpleegbaar op:] http://www.afasie.be/watzegje/juni2008/WZJ200806_tekst.pdf [14/03/2013].
Patterson, K., & Hodges, J.R. (2001). Dementia, Semantic. In: Thompson, R.F. & McClelland, J.L., International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. New York, 3401-3405.
Poeck & Luzzatti (1988). Slowly progressive aphasia in three patients. The problem of accompanying neuropsychological deficit. Brain, 111, 151-168.
Prins, R. S. (1987). Afasie: classificatie, behandeling en herstelverloop, Amsterdam.
Rosso, S.M., Heutink, P., Niermeijer, M.F., & van Swieten, J.C. (2000). Nieuwe inzichten in frontotemporale dementie. Nederlands tijdschrift voor Geneeskunde, 33, 1575-1580.
Ronald, S., Prins, R.S., Snow, C., & Wagenaar, E. (1978). Recovery from aphasia: Spontaneous speech versus language comprehension. Brain and language, 6, 192-211.
Ruigendijk, E. (2007). ‘Afasie: taalstoornis door hersenbeschadiging’ Kennislink Gepubliceerd: 10/05/2007 [online raadpleegbaar op:] http://www.kennislink.nl/publicaties/afasie-taalstoornis-na-hersenbeschadiging [29/03/2013].
Ruigendijk, E. (2005). Agrammatische taalproductie. Recente theorieën over de stoornis en daarop gebaseerde behandelmethoden. Logopedie en foniatrie, 2, 40-49.
Sajjadi, S. A., Patterson, K., Tomel, M., & Nestor, P. J. (2012). Abnormalities of connected speech in semantic dementia vs Alzheimer’s disease. Aphasiology, 26, 847-866.
Snowden, J.S, Neary, D., & Mann, D.M.A. (1996). Fronto-temporal Lobar Degeneration: Fronto-temporal Dementia, Progressive Aphasia, Semantic Dementia. New York.
Tangalos, E.G., Smith, G.E., Ivnik, R.J., Peterson, R.C., Kokmen, E., Kurland, L.T., Offord, K.P. & Parisi, J.E. (1996). The Mini-Mental State Examination in general medical practice: clinical utility and acceptance. Mayo Clin Proc, 71, 829-837.
Vandeweghe, W. (2007). Grammatica van de Nederlandse zin. Antwerpen-Appeldoorn.
Verhoeven, J., De Pauw, G., & Kloots, H. (2004). Speech rate in a pluricentric language situation: a comparison between Dutch in Belgium and the Netherlands. Language and Speech 47, 297–308.
Verhoeven, J., Mariën, P., Engelborghs, S., D’Haenen, H., & De Deyn, P. (2005). A foreign speech accent in a case of conversion disorder. Behavioural Neurology, 16, 225-232.
Vermeulen, J., Bastiaanse, R., & Van Wageningen, B. (1989). Spontaneous Speech in Aphasia: a Correlation Study. Brain and Language, 36, 252-274.
Visch-Brink, E. (2006). Afasietherapie: keuzes te over, maar welke beslissing? In: Robert, E., & Mariën, P. (Red.), Afasie (z)onder woorden. Antwerpen, 31-56.
Vreeling, F.W. (1998). De klinische relevantie van (terugkerende) primitieve reflexen bij de volwassene. Nederlands tijdschrift voor Neurologie, 2, 4-12.
Wagenaar, E., Snow, C., & Prins, R.S. (1975). Spontaneous speech of aphasic patients: A psycholinguistic analysis. Brain and language, 2, 281-303.
Wechsler, D. (1970). Handleiding WAIS Nederlandstalige bewerking. Lisse.
Wechsler, D. (1987). Manual for the Wechsler Memory Scale-Revised. New York.
Williamson, G., ‘Type-Token Ratio’ Speech Therapy, Information and Resources Gepubliceerd: 2009 [online raadpleegbaar:] http://www.speech-therapy-information-and-resources.com/type-token-ratio.html [02/04/2013].
Wilson, S.M., Henry, M.L., Besbris, M., Ogar, J.M., Dronkers, N.F., Jarrold, W., Miller, B.L., & Gorno-Tempini, M.L. (2010). Connected speech production in three variants of primary progressive aphasia. Brain, 133, 2069-2088.
‘Definitie van arteriële hypertensie’, UZA [online raadpleegbaar op:] http://www.uza.cardionet.be/Generic/servlet/Main.html;jsessionid=A3308E9BC1D2D500A25497D3B42EF5C6?p_pageid=46565 [30/04/2013].
‘Lobes of the brain’, AllRefer Health [online raadpleegbaar op:] http://health.allrefer.com/pictures-images/lobes-of-the-brain.html [03/03/2013].
‘Research Methods. Chapter 8: Descriptive Statistics, Types of Distributions’ Allpsych online [online raadpleegbaar op:] http://allpsych.com/researchmethods/distributions.html [06/04/2013].
‘Standaarddeviatie – SD’ Minerva online [online raadpleegbaar op:] http://minerva-ebm.be/articles/nl/woordenlijst/standaard_deviatie.htm [12/04/201].
‘Transcripties’ Brasilva. Tolken en beëdigd vertalers [online raadpleegbaar op:] http://www.brasilva.nl/nl/diensten/transcripties#back [09/04/2013].
