Black feminism tijdens Apartheid
Wanneer men het begrip black feminism hoort, denkt men meteen aan de Civil Rights Movement en het Second Wave Feminism van de jaren ’60 en ’70 van Amerika. Het black feminism ontstond namelijk als reactie tegen het seksisme en racisme in beide bewegingen respectievelijk. Uit deze studie is gebleken dat ook in Zuid-Afrika gestreden werd voor de rechten van de zwarte vrouw en dat black feminism ook hier zeer levendig was.
Vrouwen in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis
Wat kunnen de geschiedenisboeken ons vertellen over de rol van vrouwen in Zuid-Afrika gedurende het begin der dagen? Niet veel, zo bleek. De meeste naslagwerken vermelden nauwelijks de rol van vrouwen en indien ze het wel doen, beperken ze zich tot een aantal zinnen of, occasioneel, tot een paragraaf. Bovendien, worden vrouwen als onderwerp nog steeds benaderd vanuit een androcentrisch standpunt. Dit kan deels verklaard worden vanuit het feit dat de geschiedschrijving van Afrika een vrij recente ontwikkeling is.
Om de rol van black feminism in het Zuid-Afrikaanse Apartheidsregime te kennen, moest er voor deze studie duidelijk vanuit een andere invalshoek gewerkt worden. In dit geval werd geopteerd om zwarte/gekleurde, Zuid-Afrikaanse vrouwen zelf een platform te reiken. Prominente vrouwen, zoals Ellen Kuzwayo, Sindiwe Magona en Pregs Govender vonden een medium om hun levensverhalen over te brengen op de bevolking, namelijk de autobiografie. Het zijn deze autobiografieën die gebruikt werden om de strijd van vrouwen gedurende Apartheid te reconstrueren.
Literatuur als een reflectie voor de werkelijkheid
De belangrijkste vraag die hierbij rijst is natuurlijk hoe literatuur gebruikt kan worden om de realiteit te (re)construeren. Een aantal academici blijken positief te staan tegenover het gebruik van literatuur als een reflectie op de samenleving. Een belangrijk standpunt hierbij is dat hoewel literatuur, en bij uitbreiding kunst, geen transparante representatie is van de realiteit, het wel bepaalde attitudes en reflecties weergeeft. Kunst is per definitie metaforisch, en dus een uitnodiging tot interpretatie. Dit standpunt volgend, werd in deze studie besloten om specifiek autobiografieën te gebruiken als “spiegels” om genderpolitiek in de Zuid-Afrikaanse samenleving, meer bepaald ten tijde Apartheid, te analyseren. Het is door het analyseren van deze persoonlijke geschiedenissen dat vraagstukken binnen het feminisme herzien kunnen worden.
Vermits het analyseren van literatuur een vrij subjectieve onderneming is, werd in deze studie voor een extra dimensie gezorgd aan de hand van computerlinguïstische analyse. Er werd meer bepaald gewerkt met het programma WordSmith Tools. Hoewel deze vorm van analyse nog niet vaak toegepast wordt als een manier om literatuur te analyseren, heeft het zeker zijn voordelen. Op deze manier werden kwalitatieve en kwantitatieve analyses gecombineerd om tot een zeer interessant onderzoek te komen. Concreet werd er gezocht op specifieke kernwoorden die verband hielden met feministische thema’s.
Feminisme bij Ellen Kuzwayo, Sindiwe Magona en Pregs Govender
Wanneer we kijken naar de feministische thema’s binnenin de autobiografieën van Ellen Kuzwayo, Sindiwe Magona en Pregs Govender, dan blijken er een aantal in het oog te springen. De belangrijkste zijn motherhood, sisterhood, interraciale vriendschappen, en de verhouding tussen macht en gender. Prominente voorbeelden hiervan zijn onder andere het prijzen van moeders op een traditionele manier bij Ellen Kuzwayo. Dit reflecteert hoe in Afrikaanse gemeenschappen de moeder beschouwd wordt als de spilfiguur bij elke familie, gemeenschap en natie. Kuzwayo gaat zelfs een stap verder door moeders specifiek te eren als heldinnen. Bovendien toont ze aan in haar autobiografie dat in de Zuid-Afrikaanse gemeenschap, zwarte moeders meer geleden hebben dat blanke moeders. Ze wijst hierbij vooral op het feit dat de meeste zwarte vrouwen tewerkgesteld werden als huishoudelijk hulpje en bijgevolg blanke kinderen opvoedden, eerder dan hun eigen kinderen. Kinderen die ze vaak thuis moesten laten zonder oppas, vermits ze geen financiële middelen hadden.
Een ander voorbeeld is terug te vinden bij Sindiwe Magona. In haar autobiografieën (ze publiceerde haar levensverhaal in twee delen, n.v.d.r.) wordt aangetoond hoe interraciale vriendschappen vrouwen met verschillende achtergronden uitdagen om hun eigen ervaringen in een nieuw perspectief te plaatsen. Om dit te duiden gebruikt ze een anekdote over een vliegreis die een blanke vriendin en zij willen maken. Haar vriendin had geen enkel probleem om haar papieren in orde te krijgen voor deze reis, terwijl Magona pas op het allerlaatste moment haar visum toegewezen kreeg toen haar vriendin zich ermee ging gaan moeien.
Een laatste voorbeeld die ik hier wil vermelden is er één die teruggevonden kan worden bij Pregs Govender. Centraal hier staat de relatie tussen macht en gender. Govender kent deze verhouding als geen andere, een politica zijnde in post-Apartheid. Ze was dan ook nauw verbonden bij de opzet van de Women’s Charter, die beschouwd wordt als één van de grootste prestaties in de strijd naar de inclusie van vrouwen als gelijkwaardige burgers.
Hoewel ik in deze voorbeelden telkens een specifiek thema gekoppeld heb aan een bepaalde vrouw, zijn de verschillende thema’s in elk levensverhaal terug te vinden, zij het in verschillende mate. Het is dan ook duidelijk dat elke auteur, en elke vrouw wat dat betreft, haar eigen ervaringen heeft, die reflecteren op de maatschappij. Ook al zijn er vele gelijkenissen terug te vinden in hun levens, de verschillen mogen niet over het hoofd gezien worden, vermits vrouwen niet als een homogene groep beschouwd kunnen worden. Door het analyseren van het autobiografisch werk van deze vrouwen, heeft deze studie reeds drie verschillende stemmen naar voren gebracht.
Bibliografie
Abbott, Andrew. Methods of Discovery. New York: Norton, 2004.
Acholonu, Catherine Obianuju. Motherism: The Afrocentric Alternative to Feminism. Women in Environment Development Series 3. Owerri, Nigeria: Afa Publications, 1995.
Arndt, Susan. “Perspectives on African Feminism: Defining and Classifying African-Feminist Literatures.” Agenda: Empowering Women for Gender Equity, no. 54 (2002): 31–44.
Baden, Sally, Shireen Hassim, and Sheila Meintjes. “Country Gender Profile: South Africa.” Report prepared for the Swedish International Development Office (Sida) Pretoria, Republic of South Africa. Brighton: Institute of Development Studies, 1998.
Barber, Karin. “Popular Arts in Africa.” African Studies Review 30, no. 3 (1987): 1–78.
Boone, Marc. Historici en hun métier: een inleiding tot de historische kritiek. Gent: Academia Press, 2011.
Braun, V., and V. Clarke. “Using Thematic Analysis in Psychology.” Qualitative Research in Psychology 3, no. 2 (n.d.): 77–101.
Encyclopædia Britannica. “Ellen Kuzwayo: South African activist and writer.” Accessed on March 17, 2015. http://www.britannica.com/biography/Ellen- Kuzwayo
Buckley, Jerome Hamilton. The Turning Key: Autobiography and the Subjective Impulse since 1800. Cambridge: Harvard University Press, 1984.
De Kuyper, E. “De autobiografie, of: Het geschreven leven.” De Vlaamse gids 80, no. 1 (1996): 25–30.
De Wispelaere, P. “Over leugen en waarheid in de autobiografie.” De Vlaamse gids 80, no. 1 (1996): 5–12.
Dietche, Julie Phelps. “Voyaging toward Freedom: New Voices from South Africa.” Research in African Literatures 26, no. 1 (Spring 1995): 61–74.
Ember, Carol R., and Melvin Ember. Encyclopedia of Sex and Gender: Men and Women in World’s Cultures. New York; Boston; Dordrecht; London; Moscow: Kluwer Academic/Plenum Publishers, 2004.
Fester, Gertrude. “Merely Mothers Perpetuating Patriarchy? Women’s Grassroots Organizations in the Western Cape 1980 to 1990.” In
(Un)thinking Citizenship: Feminist Debates in Contemporary South Africa, 199–219. Aldershot: Ashgate, 2010.
Garritano, Carmela J. “At an Intersection of Humanism and Postmodernism: A Feminist Reading of Ellen Kuzwayo’s ‘Call Me Woman.’” Research in African Literatures 28, no. 2 (Summer 1997): 57–65.
Glosbe. “Xhosa, Tswana and Southern Sotho dictionaries.” Accessed April 12, 2015. https://glosbe.com/
Gouws, Amanda. “Beyond Equality and Difference: The Politics of Women’s Citizenship.” Empowering Women for Gender Equity 40 (1999): 54–58.
———. (Un)thinking Citizenship : Feminist Debates in Contemporary South Africa. Aldershot: Ashgate, 2010.
Govender, Pregs. Love and Courage: A Story of Insubordination. Auckland Park, South Africa: Jacana Media (Pty) Ltd, 2007.
Gusdorf, Georges. Condition et limites de l’autobiographie. Berlijn: Duncker & Humblot, 1975.
Hassim, Shireen. “Nationalism Displaced: Citizenship Discourses in the Transition.” In (Un)thinking Citizenship: Feminist Debates in Contemporary South Africa, 55–69. Aldershot: Ashgate, 2010.
Heise, L., M. Ellsberg, and M. Gottmoeller. “A Global Overview of Gender- Based Violence.” International Journal of Gynecology and Obstetrics 78, no. 1 (2002): 5–14.
Ibrahim, Huma. “Ontological Victimhood: ‘Other’ Bodies in Madness and Exile - toward a Third World Feminist Epistemology.” In The Politics of (m)othering : Womenhood, Identity, and Resistance in African Literature, 147–61. London: Routledge, 1997.
Jongeneel, Els. Over de autobiografie. Utrecht: Hes Uitgevers, 1989.
Korieh, Chima J. “Introduction.” In African Women - A Reader (preview), 1–5.
United States: Cognella, 2009.
Kuzwayo, Ellen. Call Me Woman. San Francisco: Aunt Lute Books, 1985.
Kwela Books. “Sindiwe Magona: biographical info.” Accessed March 18, 2015. http://kwela.com/authors/2123
KZN Literary Toerism. “Pregaluxmi – Pregs – Govender.” Accessed March 18, 2015.
http://www.literarytourism.co.za/index.php?option=com_content&view=art icle&id=638:pregaluxmi-pregs-govender&catid=13:authors&Itemid=28
Larrier, Renée. “Reconstructing Motherhood: Francophone African Women Autobiographers,” 192–204. London: Routledge, 1997.
Lejeune, Philippe. Le pact autobiographique, n.d.
Lewis, Desiree. “African Feminisms.” Agenda: Empowering Women for Gender Equity, no. 50 (2001): 4–10.
———. “Gender Myths and Citizenship in Two Autobiographies by South African Women.” Agenda: Empowering Women for Gender Equity, no. 40 (1999): 38–44.
———. “Myths of Motherhood and Power: The Construction of ‘Black Woman’ in Literature.” English in Africa 19, no. 1 (May 1992): 35–51.
———. “Post-Apartheid Herstories: Zubeida Jaffer’s Our Generation Cape Town. and Pregs Govender’s Love and Courage: A Story of Insubordination.” Feminist Africa, no. 11 (2008): 151–57.
Lorde, Audre. Sister Outsider : Essays and Speaches. 14th ed. Freedom, California: Crossing pres, 2001 [1984].
Love, Heather. “Close Reading and Thin Description.” Public Culture 25, no. 3 (2013): 401–34.
Magona, Sindiwe. Forced to Grow. New York: Interlink Books, 1998 [1992]. ———. To My Children’s Children. New York: Interlink Books, 2006 [1990].
Mahlberg, M. “Corpus Analysis of Literary Texts.” In The Encyclopedia of Applied Linguistics. C.A. Chapelle (ed.). Oxford: Wiley-Blackwell, 2013.
Manicom, Linzi. “Constituting ‘Women’ as Citizens: Ambiguities in the Making of Gendered Political Subjects in Post-Apartheid South Africa.” In (Un)thinking Citizenship: Feminist Debates in Contemporary South Africa, 21–52. Aldershot: Ashgate, 2010.
McEwan, Cheryl. “Gendered Citizenshipin South Africa: Rights and Beyond.” In (Un)thinking Citizenship: Feminist Debates in Contemporary South Africa, 177–97. Aldershot: Ashgate, 2010.
Meade, Teresa A., and Merry E. Wiesner-Hanks. A Companion To Gender History. Oxford: Blackwell Publishing Ltd, 2005.
Meerkotter, Anneke. “The Impact of the HIV/Aids Epidemic on Women’s Citizenship in South Africa.” In (Un)thinking Citizenship: Feminist Debates in Contemporary South Africa, 157–74. Aldershot: Ashgate, 2010.
Meintjes, Sheila. “Gender, Citizenship & Democracy in Post-Apartheid South Africa.” Witwatersrand: University of the Witwatersrand Institute for Advanced Social Research, 1995.
———. “‘Gendered Truth’? Legacies of the South African Truth and Reconciliation Commission.” AJCR, ACCORD AJCR Issues, 9, no. 2 (2009): 101–12.
Mohanty, Chandra Talpade. “Under Western Eyes: Feminist Scholarship and Colonial Discourses.” In Third World Women and the Politics of Feminism, 51–80. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 1991.
Monteith, Sharon. Advancing Sisterhood? Interracial Friendships in Contemporary Southern Fiction. Athens, Georgia: the University of Georgia Press, 2000.
Mtintso, Thenjiwe. “Representivity: False Sisterhood or Universal Women’s Interests? The South African Experience.” Feminist Studies 29, no. 3 (2003): 569–79.
Nnaemeka, Obioma. The Politics of (m)othering : Womenhood, Identity, and Resistance in African Literature. Opening out: Feminism for Today. London: Routledge, 1997.
Oyěwùmí, Oyèrónkẹ. African Gender Studies: A Reader. New York: Palgrave Macmillan, 2005.
———. African Women & Feminism: Reflecting On The Politics Of Sisterhood. Asmara, Eritrea: Africa World Press, 2003.
Pascal, Roy. Design and Truth in Autobiography. London: Harvard University Press, 1960.
Reynolds, Dwight F. Interpreting the Self: Autobiography in the Arabic Literary Tradition. Californië: Berkeley University of California Press, 2001.
Rhodes University. “Biography of Ellen Kuzwayo.” Accessed March 17, 2015.
https://www.ru.ac.za/desmondtutu/ourresidences/ellenkuzwayohouse/bio graphyofellenkuzwayo/
Ross, Robert. A Concise History of South Africa. 2nd ed. Cambridge Concise Histories. Cambridge: Cambridge university press, 2008.
Schipper, Minneke. “Ik is anders, Autobiografisch schrijven in verschillende tijden en culturen.” In Ik is anders: autobiografie in verschillende culturen, 268. Baarn: Ambo, 1991.
Smith, J. Harre, and L. Van Langenhove. Rethinking Methods in Psychology. Rethinking Psychology Series. London: SAGE Publications, 1995.
South African History Online. “Sindiwe Magona.” Accessed March 18, 2015.
http://www.sahistory.org.za/people/sindiwe-magona
——— “The Codesa Negotiations.” Accessed April 9, 2015.
http://www.sahistory.org.za/article/codesa-negotiations
——— “The Reconstruction and Development Programme (RDP).” Accessed April 9, 2015. http://www.sahistory.org.za/archive/reconstruction-and- development-programme-rdp
Starobinski, Jean. “The Style of Autobiography.” In Autobiography: Essays Theoretical and Critical, 78. Princeton: Princeton University Press, 1980.
Stearns, Peter N. Gender in World History. New York: Routledge, n.d.
Taljard, Elsabé, and Gilles-Maurice de Schryver. “Semi-Automatic Term Extraction for the African Languages, with Special Reference to Northern Sotho.” Lexikos 12 (n.d.): 44–74.
Thompson, Leonard. A History of South Africa. New Haven (Conn.): Yale university press, 1990.
Vanhaute, Eric. Wereldgeschiedenis: een inleiding. Gent: Academia Press, 2011.
Walker, Alice. In Search of Our Mothers’ Gardens: Womanist Prose. Univesity of Michigan: Harcourt Brace Jovanovich, 1983.
Walker, Cherryl. “Conceptualising Motherhood in Twentieth Century South Africa.” Journal of Southern African Studies 21, no. 3 (1995): 417–37.
Ward, Cynthia. “Bound to Matter: The Father’s Pen and Mother Tongues.” In
The Politics of (m)othering : Womenhood, Identity, and Resistance in African Literature, 114–29. London: Routledge, 1997.
WordSmith Tools 6. “using WordSmith Tools.” Accessed November 10, 2015.
http://lexically.net/wordsmith/index.html
Wu, Pei-Yi. The Confucian’s Progress: Autobiographical Writings in Traditional China. Princeton: Princeton University Press, 1990.
Zeleza, Paul Tiyambe. “Gender Biases in African Historiography.” In African Women - A Reader (preview), 11–37. San Diego: Cognella, 2009.
