Een roze eiland in de oceaan van de ‘reguliere’ sport? Een onderzoek naar sociaal-integrerende werking van de Gay Games.
De idee om atleten uit uiteenlopende sportieve disciplines samen te brengen leidt ons terug naar de 8e eeuw voor Christus, toen de Grieken voor de eerste maal Olympische Spelen organiseerden. In die tijd waren de Spelen enkel voor mannen toegankelijk, en gezien het warme klimaat en het feit dat de oude Grieken allesbehalve last hadden van preutsheid, werd naakt aan sport gedaan. Eén van de ‘verklaringen’ daarvoor is dat ooit een loopwedstrijd plaatsvond waarbij een deelnemer tijdens de inspanning zijn lendendoek verloor. De man wilde uiteraard niet verliezen, liep naakt door en won de wedstrijd. En vanaf dan deden alle Grieken naakt aan sport…
Dit verhaaltje kan dan misschien de fantasie prikkelen, toch was en is uitkomen voor homoseksualiteit in de sport nog steeds geen makkelijke opgave, zeker niet op topniveau. Ook Olympisch tienkamper en dokter Tom Waddell ondervond dit, wat hem een aanzet gaf om in 1982 voor het eerst ‘Games’ voor holebi’s te organiseren, de zogenaamde ‘Gay Games’. Dromend van een sportomgeving zonder vooroordelen wilde hij holebi’s ook binnen de sportwereld zien emanciperen. De Gay Games moesten en zouden een plek worden waar iedereen welkom is, ongeacht origine, seksuele voorkeur of wat dan ook. Een plek waar het seksisme, racisme, heteroseksisme en nationalisme van de traditionele Olympische Spelen kon worden overbrugd. De doelen luiden dan ook als volgt: “to break down stereotypes around the notion of gays and lesbians in sports. To build bridges between the mainstream (heterosexual) and gay sports community. To foster the creation, both locally and internationally, of a context and a movement in which an increasing number of inclusive sports activities would be available for gays and lesbians.” Klinkt mooi…de vraag echter is of ze ook worden waargemaakt?
‘Aparte’ holebi-sport?
Ook bij ons zijn holebi-sportclubs en -tornooien vanaf de jaren ’90 een nieuw gegeven binnen de vrijetijdswereld. Zo heeft de Antwerpse holebi-sportclub “Active Company” meer dan 300 leden en wordt op Gay Games (13000 deelnemers in Sydney!) en EuroGames, het Europese ‘kleine’ broertje, reeds met wachtlijsten gewerkt.
Zowel de hetero- als de holebigemeenschap stelt zich echter vragen bij deze variant op het homocategoriale aanbod. Waarom immers een roze eiland in de oceaan van de ‘reguliere’ sport? In welke mate dragen dergelijke ‘aparte’ sportclubs en internationale evenementen -als Gay Games en EuroGames- bij tot een grotere sportparticipatie en emancipatie van holebi’s in de ‘reguliere’ sport? Moeten ze worden toegejuicht als trotse organisatie van een geëmancipeerde bevolkingsgroep, of eerder afgekeurd als tegendeel van integratie?
Het antwoord op dergelijke vragen is niet zomaar zwart of wit, maar vereist een meerdimensionale analyse. Dat is dan ook wat Charlotte Van Tuyckom, afgestudeerd sociologe aan de Gentse Universiteit, in haar scriptie heeft trachten te doen. In navolging van Elling & De Knop maakte ze een onderscheid tussen een structurele, sociaal-culturele en sociaal-affectieve dimensie van integratie in de sport, waarbij de nadruk respectievelijk op participatie, acceptatie en vriendschap komt te liggen. Aan de hand van een bezoek aan de EuroGames te München en interviews met een twintigtal holebi’s -deelnemers en niet-deelnemers- combineerde ze theorie met praktijk. Ook daarna echter bleef de conclusie er één vol nuances.
Diverse sociaal-kritische auteurs (en ook enkele respondenten) interpreteren een dergelijke ‘flight of the minorities’ als een reactie op ervaringen van homofobie, discriminatie en uitsluiting in de sport; als een resultaat van de hegemonische heteroseksuele en holebi-onvriendelijke atmosfeer binnen ‘reguliere’ sportverenigingen. Dit is echter nogal éénzijdig gesteld. De keuze voor ‘aparte’ holebi-sport wordt niet alleen beïnvloed door negatieve ‘push’-factoren, ook positieve ‘pull’-factoren spelen een (belangrijke) rol. Door ‘apart’ te sporten heeft men de mogelijkheid contacten te leggen met mensen uit ‘eigen’ kring. Tevens heeft de speciale sfeer onder gelijkgestemden een enorme aantrekkingskracht. Holebi-sportclubs en -evenementen zijn dus eveneens te interpreteren vanuit de behoefte zich te ontspannen zonder zichzelf daarvoor te moeten verloochenen, uit een behoefte aan gezelligheid, bevestiging en contact.
De keuze voor sporten in ‘eigen’ kring moet bijgevolg worden geïnterpreteerd als een combinatie van ‘drang’ en ‘dwang’. Enerzijds sport men graag met gelijkgestemden, terwijl men zich anderzijds door discriminatie niet altijd thuis voelt in de ‘reguliere’ sport.
Gay Games: springplank of struikelblok tot emancipatie?
Wanneer holebi-sportclubs en -evenementen zuiver vanuit het perspectief ‘sport-om-de-sport’ worden bekeken, zijn ze uiteraard overbodig. Vanuit een sociaal perspectief echter leveren ze een belangrijke meerwaarde voor holebi’s. Enerzijds kan daarbij een mogelijke dimensie worden onderscheiden. Het feit dat dergelijke ‘aparte’ clubs en -evenementen kunnen bestaan, duidt erop dat holebi’s in Vlaanderen reeds een zeker niveau van acceptatie hebben bereikt. Toch zien o.a. Elling & De Knop ze in de eerste plaats als noodzakelijk, gezien de tolerantie t.a.v. holebi’s nog vaak de wensen overlaat. Ook al heeft niet iedereen er nood aan, toch kan een holebi zijn of haar identiteit vorm geven door met gelijkgestemden in een recreatieve, taboeloze sfeer te sporten. Door hun laagdrempelig karakter vormen holebi-sportclubs een alternatief voor andere vormen van vrijetijdsbesteding in ‘eigen kring’ en fungeren ze als tegengewicht voor de nog steeds discriminerende sfeer in de ‘reguliere’ clubs. ‘Aparte’ holebi-tornooien bieden ruimte aan ontmoeting en (h)erkenning, en aangezien coming out makkelijker gebeurt binnen een vertrouwde omgeving, kan deelname aan Gay Games zeker bijdragen tot meer zelfvertrouwen. En dat is precies wat holebi-sporters nodig hebben willen ze ook in de ‘reguliere’ sportwereld voor hun geaardheid uitkomen en ten volle geaccepteerd worden.
Maar net als een ‘nationale dag ter bestrijding van de homofobie’ de homohaat niet in één klap zal doen verdwijnen, mogen ook Gay Games niet worden overroepen als zijnde ‘het’ ultieme middel om de integratie van holebi’s in de samenleving en de sport te bevorderen. Misschien een nobel doel, maar het klopt niet. Niemand doet er echter schade mee, dus waarom ertegen gekant zijn? Vele kleintjes maken toch één grote, niet…?
Bibliografie
Literatuurlijst
● Active Company. (2005, 10 mei). Geraadpleegd op 20 februari 2005 op www.activecompany.be
● Adam, B.D. (1995). The rise of a gay and lesbian movement. New York: Twayne Publishers.
● Adam, B.D., Duyvendak, J.W. & Krouwel, A. (1999). Gay and lesbian movements beyond borders? National imprints of a worldwide movement. In: B.D. Adam, J.W. Duyvendak & A. Krouwel (Eds.), The global emergence of gay and lesbian politics. National imprints of a worldwide movement (pp. 344-371). Philadelphia: Temple University Press.
● Aerts, Y. (2001, 14 juni). Europese holebispelen in Antwerpen? De Morgen.
● Agar, M.H. (1996). The professional stranger. An informal introduction to etnography. San Diego: Academic Press.
● Alford, R.R. & Friedland, R. (1992). Powers of theory. Capitalism, the state, and democracy. Cambridge: University Press.
● Andersen, E. (2002). Openly gay athletes. Contesting hegemonic masculinity in a homophobic environment. Gender and Society, 16 (6), 860-877.
● Anthonissen, A. (2001). Dutch amateur sports organisations in transition. Organising diversity. In: J. Steenbergen, P. De Knop & A.H.F. Elling (Eds.), Values and norms in sport. Critical reflections on the position and meanings of sport in society (pp. 197-215). Oxford: Meyer & Meyer Sport.
● Altman, Dennis. (1982). The homosexualization of America. Boston: Beacon Press.
● Baert, H. & Cockx, F. (2002). Holebi’s en een gelijkekansenbeleid. Verslag van een zoektocht naar toekomstige onderzoekspistes. Universiteit Antwerpen, Limburgs Universitair Centrum, K.U. Leuven.
● Baks, B. & Malecek, S. (2004). Invisible. Synopsis on homophobia and discrimination on sexual orientation in sport. Amsterdam: EGLSF, niet gepubliceerd rapport.
● Bennett, T. (1998). Culture. A reformer’s science. Londen: Sage Publications.
● Billiet, J. & Waege, H. (2001). Een samenleving onderzocht. Methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Antwerpen: Standaard Uitgeverij.
● Blasius, M. & Phelan, S. (1997). We are everywhere. Londen & New York: Routledge.
● Bourdieu, P. (2001). Masculine domination. Cambridge: Polity Press.
● Buechler, S.M. (1993). Beyond resource mobilization? Emerging trends in social movement theory. The Sociological Quarterly, 34 (2), 217-235.
● Businessplan Gay Games Amsterdam. (1996). Friendship through culture and sports. Amsterdam: Gay Games Amsterdam 1998.
● Butler, J. (1993). Bodies that matter. On the discursive limits of ‘sex’. Londen & New York: Routledge.
● Cahn, S.K. (1994). Coming on strong. Gender and sexuality in twentieth century women’s sport. Cambridge: University Press.
● Clarke, G. (1998). Queering the pitch and coming out to play. Lesbians in physical education and sport. Sport, Education and Society, 3 (2), 145-161.
● Clarke, J. & Critcher, C. (1985). The devil makes work. Londen: Macmillan.
● Coakley, J. (1990). Using sociological theories: Is sport an inspiration or an opiate? In: J. Coakley (Ed.), Sport in society. Issues and controversies (pp. 36-51). St.Louis: C.V. Mosby.
● Connell, R.W. (1995). Masculinities. Cambridge: Polity Press.
● Crum, B. (1992). Over versporting van de samenleving. Reflecties over bewegingsculturele ontwikkelingen met het oog op sportbeleid. Rijswijk: Ministerie van welzijn, volksgezondheid en cultuur.
● D’Emilio, J. (1983). Capitalism and gay identity. In: A. Snitow, C. Stansell & S. Thompson (Eds.), Powers of desire. The politics of sexuality (pp.100-113). New York: Monthly Review Press.
● Dalton, R.J. & Kuechler, M. (1990). Challenging the political order. New social and political movements in Western democracies. Cambridge: Polity Press.
● De Foer, S. (1998, 17 juli). Homo of lesbo zijn is belangrijker dan winnen. Standaard magazine.
● De Knop, P. & Walgraeve, L. (1992). Sport als integratie. Kansen voor maatschappelijk kwetsbare jongeren. Brussel: Koning Boudewijnstichting.
● De Knop, P. en Elling, A. (2000). Samenleving en sport. Gelijkheid van kansen en sport. Brussel: Koning Boudewijnstichting.
● De Vos, D. (2000). Sporten als holebi. Een springplank of een struikelblok tot integratie? Vrije Universiteit Brussel: Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen, Afstudeerrichting Sociologie, niet-gepubliceerde scriptie.
● Declercq, A. (2002a). Wat is kwalitatief onderzoek? Universiteit Gent: academiejaar 2003-2004, niet-gepubliceerde cursus.
● Declercq, A. (2002b). Een kritische bespreking van ‘Grounded Theory’ van Glaser & Strauss. Universiteit Gent: academiejaar 2003-2004, niet-gepubliceerde cursus.
● Declercq, A. (2002c). Analyse van kwalitatieve data. Universiteit Gent: academiejaar 2003-2004, niet-gepubliceerde cursus.
● Dewaele, A. (2003). Structurele en culturele belemmeringen en succesfactoren in het leven van holebi’s: een verkenning. Consortium Universiteit Antwerpen en Limburgs Universitair Centrum: Steunpunt Gelijkekansenbeleid.
● Duyvendak, J.W. (1994). De verzuiling van de homobeweging. Amsterdam: Uitgeverij Sua.
● Duyvendak, J.W., Krouwel, A., Boonstra, N. & Kraaijkamp, R. (1998). Integratie door sport? Een onderzoek naar gemengde en ongemengde sportbeoefening van allochtonen en autochtonen. Rotterdam: Bestuursdienst.
● Dworkin, S.L. & Wachs, F.L. (2000). The morality/manhood paradox. Masculinity, sport, and the media. In: J. McKay, M.A. Messner en D. Sabo (Eds.), Masculinities, gender relations and sport (pp. 47-66). Thousand Oaks: Sage Publications.
● EGLSF. (2003). Discrimination and homophobia in sports. The situation in Denmark and Europe. Kopenhagen: Eurogames 2003, niet-gepubliceerd rapport.
● EGLSF. (2004). Kick homophobia and racism out of sport! Amsterdam: Conferentie ‘Dialoog in sport’, niet-gepubliceerd rapport.
● Elias, N. en Dunning, E. (1986). Quest for excitement. Sport and leisure in the civilizing process. Oxford: Blackwell Publishers.
● Elling, A. & De Knop, P. (1998). Naar eigen wensen en mogelijkheden. Een onderzoek naar de sociaal-integrerende betekenissen van sport in relatie tot vier doelgroepen van het landelijk sportstimuleringsbeleid. Arnhem: NOC*NSF.
● Elling, A. (2002). Ze zijn er niet voor gebouwd. In- en uitsluiting in de sport naar sekse en etniciteit. Nieuwegein: Arko Sports Media.
● Elling, A., De Knop, P. & Knoppers, A. (2001). The social integrative meaning of sport. A critical and comparative analysis of policy and practice in the Netherlands. Sociology of Sport Journal, 18 (4), 414-434.
● Elling, A., De Knop, P. & Knoppers, A. (2001b). The integrating and differentiating significance of sport. In: J. Steenbergen, P. De Knop & A. Elling (Eds.), Values and norms in sport. Critical reflections on the position and meanings of sport in society (pp. 73-94). Oxford: Meyer & Meyer Sport.
● Elling, A., De Knop, P. & Knoppers, A. (2003). Gay/lesbian sport clubs and events. International Review for the Sociology of Sport, 38 (4), 441-456.
● Engbersen, G. & Gabriëls, R. (1995). Sferen van integratie. Naar een gedifferentieerd allochtonenbeleid. Amsterdam: Boom.
● Engel, S.M. (2001). The unfinished revolution. Social movement theory and the gay and lesbian movement. Cambridge: University Press.
● Epstein, S. (1999). Gay and lesbian movements in the United States. In: B.D. Adam, J.W. Duyvendak & A. Krouwel (Eds.), The global emergence of gay and lesbian politics. National imprints of a worldwide movement (pp. 30-90). Philadelphia: Temple University Press.
● EuroGames. (2005, 12 mei). Geraadpleegd op 20 februari 2005 op www.eurogames.info
● Federation of Gay Games (FGG). (2003, 20 september). Image of the Gay Games. Chicago: Strategic Planning Committee. Geraadpleegd op 20 februari 2005 op http://www.gaygames.com
● Gay Belgium. (2002, 6 november). Kritische bedenking bij de Gay Games in Sydney. Geraadpleegd op 20 februari 2005 op http://www.gaybelgium.be/content/EpFyVAlupAgVggihNx.shtml
● Gay Games beginnen als spektakel. (1998, 31 juli). NRC Handelsblad.
● Gay Games. (2003, 24 februari). Geraadpleegd op 24 februari 2005 op www.gaygames.com
● Glaser, B.G. & Strauss, A.L. (1967). The discovery of grounded theory. Strategies for qualitative research. Chicago: Aldine Publishing Company.
● Gramsci, A. (1971). Selections from the prison notebooks. New York: International Publishers.
● Griffin, P. (1998). Strong women, deep closets. Lesbians and homophobia in sport. Champaign: Human Kinetics.
● Griffin, P. (2002). Changing the game. Homophobia, sexism and lesbians in sport. In: S. Scraton, & A. Flintof (Eds.), Gender and sport. A reader (pp. 193-208). Londen & New York: Routledge.
● Gruneau, R. (1983). Class, sports, and social development. Amherst: The University of Massachusetts Press.
● Hargreaves, J. (1982). Sport, culture and ideology. Londen: Routledge & Kegan Paul.
● Hargreaves, J. (1986). Sport, power and culture. A social and historical analysis of popular sports in Britain. Cambridge: Polity Press.
● Hargreaves, J. (1994). Sporting females. Critical issues in the history and sociology of women’s sport. Londen & New York: Routledge.
● Hargreaves, J. (2000). Sporting lesbians. Heroic symbols of sexual liberation. In: J. Hargreaves (Ed.), Heroines of sport. The politics of difference and identity (pp. 129-173). Londen & New York: Routledge.
● Hargreaves, J. (2004). Querying sport feminism: personal or political? In: R. Giulianotti (Ed.), Sport and modern social theorists (pp. 187-205). New York: Palgrave Macmillan.
● Heijne, B. (1998, 25 juli). Niets meer om trots op te zijn. Gay Games als sluitstuk van de homo-emancipatie. NCR Handelsblad.
● Hekma, G. (1994). Als ze maar niet provoceren. Discriminatie van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen in de georganiseerde sport. Amsterdam: Het Spinhuis.
● Hekma, G. (1998). As long as they don’t make an issue of it… Gay men and lesbians in organized sports in the Netherlands. Journal of Homosexuality, 35 (1), 1-23.
● Hellinck, B. (2002). Een halve eeuw (in) beweging. Een kroniek van de Vlaamse holebibeweging. Gent: Federatie Werkgroepen Homoseksualiteit.
● Holebifederatie. (2001). Holebi’s in Vlaanderen. Brussel: Gelijke Kansen in Vlaanderen.
● Huntington, S. (1968). Political order in changing societies. New Haven: Yale University Press.
● Inglehart, R. (1990). Culture shift in advanced industrial society. Princeton: University Press.
● Ingram, G.B., Bouthillette, A.M & Retter, Y. (1997). Queers in space: communities/public spaces/site of resistence. Seattle: Bay Press.
● Janssens, J., Elling, A. & Van Kalmthout, J. (2003). Het gaat om de sport. Een onderzoek naar de sportdeelname van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. Nieuwegein: Arko Sports Media.
● Jenkins, C. (1983). Resource Mobilisation Theory and the Study of Social Movements. Annual Review of Sociology, 9, 527-553.
● Jeukens, I., Devuyst, D. & Vanoutryve, F. (1996). Stand van zaken. De maatschappelijke positie van lesbiennes, homo’s en biseksuelen in Vlaanderen. Gent/Brussel: Federatie Werkgroepen Homoseksualiteit ism RoSa (in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap).
● Johnston, H., Larana, E. & Gusfield, J. (1997). Identities, grievances and new social movements. In: S. Buechler & F. K. Cylke (Eds.), Social movements. Perspectives and issues (pp. 274-294). California: Mayfield Publishing Company.
● Kearney, A.T. (1992). Sport als bron van inspiratie voor onze samenleving. Sport biedt unieke kansen voor de ontwikkeling van de maatschappij. Amsterdam, A.T. Kearney (in opdracht van NOC*NSF).
● Kirk, J. & Miller, M.L. (1986). Reliability and validity in qualitative research. Newbury Park: Sage.
● Kitschelt, H.P. (1986). Political opportunity structures and political protest. Anti-nuclear movements in four democracies. British Journal of Political Science, 16, 57-85.
● Knoppers, A. & Elling, A. (2001). Organizing masculinities and femininities. The gendered sporting body. In: J. Steenbergen, P. De Knop & A. Elling (Eds.), Values and norms in sport. Critical reflections on the position and meanings of sport in society (pp. 171-194). Oxford: Meyer & Meyer Sport.
● Knoppers, A. & Elling, A. (2001b). Sport and the media. Race and gender in the representation of athletes and events. In: J. Steenbergen, P. De Knop & A.Elling (Eds.), Values and norms in sport. Critical reflections on the position and meanings of sport in society (pp. 281-300). Oxford: Meyer & Meyer Sport.
● Kornhouser, W. (1997). The politics of mass society. In: S. Buechler & F.K. Cylke (Eds.), Social movements. Perspectives and issues (pp. 91-98). California: Mayfield Publishing Company.
● Krane, V. & Romont, L. (1997). Female athletes’ motives and experiences at the Gay Games. Journal of Gay, Lesbian, and Bisexual Identities, 2, 123-138.
● Krane, V. & Waldron, J. (2000). In: K. Schaffer en S. Smith (Eds.), The Olympics at the millennium. Power, politics and the games (pp. 147-166). New Brunswick: Rutgers University Press.
● Krane, V., Barber, H. & McClung, L.R.. (2002). Social psychological benefits of Gay Games participation. A social identity theory explanation. Journal of Applied Sport Psychology, 14, 27-42.
● Kriesie, H., Koomans, R., Duyvendak J.W. & Giugnil, M.G. (1995). New social movements in Western Europe. A comparative analysis. Londen: UCL Press Limited.
● Krol, H. (1998, 30 juli). Gay Games lijken te veel op Apartheidsspelen. NCR Handelsblad.
● Lenskyj, H. (1991). Combating homophobia in sport and physical education. Sociology of Sport Journal, 8 (1), 61-69.
● Lenskyj, Helen. (1986). Out of bounds. Women, sports and sexuality. Toronto: The Women’s Press.
● Marcellini, A., Lefèvre, N., De Léséleuc, E. & Bui-Xuan, G. (2000). D’une minorité à l’autre…pratique sportive, visibilité et integration sociale de groupes stigmatises. Loisir et Société, 23 (1), 251-271.
● May, T. (2001). Participant observation: perspectives and practice. In: T. May, Social research. Issues, methods and process (pp. 146-174). Buckingham: Open University Press.
● McAdam, D. (1997). The classical model of social movements examined. In: S. Buechler & F.K. Cylke (Eds.), Social movements. Perspectives and issues (pp. 172-192). California: Mayfield Publishing Company.
● Melucci, A. (1980). The new social movements. A theoretical approach. Social Science Information, 19 (2), 119-226.
● Messner, M.A. &. Sabo, D.F. (1994). Sex, violence and power in sports. Rethinking masculinity. Freedom: The Crossing Press.
● Messner, M.A. (1992). Power at play. Sports and the problem of masculinity. Boston: Beacon.
● Messner, M.A. (1994). Gay Athletes and the Gay Games. An Interview with Tom Waddell. In: M.A. Messner & D.F. Sabo (Eds.), Sex, Violence, and Power in Sports. Rethinking Masculinity (pp. 113-119). Freedom: The Crossing Press.
● Messner, M.A. (1996). Studying Up on Sex. Sociology of Sport Journal, 13, 221–37.
● Miller, Neil. (1992). Out in the world. Gay and lesbian life from Buenos Aires to Bangkok. New York: Vintage.
● Munt, S.R. (1998). Heroic desire. Lesbian identity and cultural space. Londen: Cassell.
● Nardi, P.M. (1998). The globalisation of the gay and lesbian socio-political movement. Some observations about Europe with a focus on Italy. Sociological Perspectives, 43 (3), 567-586.
● Olsen, M. (1965). The logic of collective action. Public goods and the theory of groups. Cambridge: University Press.
● Palzkill, B. (1990). Between gymshoes and high-heels. The development of a lesbian identity and existence in top class sport. International Review for the Sociology of Sport, 25, 221-233.
● Palzkill, B. (1990). Zwischen Turnschuh und Stöckelschuh. Die Entwicklung lesbischer Identität im Sport. Bielefeld: AJZ-Verlag.
● Pensgaard, A.M. & Sorensen, M. (2002). Empowerment through the sport context. A model to guide research for individuals with disability. Adapted Physical Activity Quarterly, 19, 48-67.
● Persmededeling EuroGames (2004). Munich s’ports the rainbow. München: EuroGames 2004, niet-gepubliceerd.
● Plummer, K. (1999). The lesbian and gay movement in Britain. Schisms, solidarities, and social worlds. In: B. Adam, J. Duyvendak & A. Krouwel (Eds.), The global emergence of gay and lesbian politics. National imprints of a worldwide movement (pp. 133-157). Philadelphia: Temple University Press.
● Pratte, T. (1993). A comparative study of attitudes toward homosexuality. 1986 and 1991. Journal of Homosexuality, 26 (1), 77-83.
● Price, M. & Parker, A. (2003). Sport, sexuality, and the gender order. Amateur rugby union, gay men, and social exclusion. Sociology of Sport Journal, 20, 108-126.
● Pronger, B. (1990). The Arena of masculinity: Sports, homosexuality, and the meaning of sex. New York: St. Martin’s press.
● Pronger, B. (2000). Homosexuality and sport. Who’s winning? In: J. McKay, M.A. Messner en D. Sabo (Eds.), Masculinities, gender relations and sport (pp. 222-244). Thousand Oaks: Sage Publications.
● Rowe, D. (2004). Antonio Gramsci. Sport, hegemony and the national-popular. In: R. Giulianotti (Ed.), Sport and modern social theorists (pp. 97-110). New York: Palgrave Macmillan.
● Sabo, D., Gray, P.M. & Moore, L.A.. (2000). Domestic violence and televised athletic events. In: J. McKay, M.A. Messner en D. Sabo (Eds.), Masculinities, gender relations and sport (pp. 127-146). Thousand Oaks: Sage Publications.
● Seidel, J. & Kelle, U. (1995). Different functions of coding in the analysis of textual data. In: U. Kelle (Ed.), Computer-aided qualitative data analysis. Theory, methods and practice (pp. 52-61). Londen: Sage.
● Steenbergen, J. (2001). The double character of sport. In: J. Steenbergen, P. De Knop & A. Elling (Eds.), Values and norms in sport. Critical reflections on the position and meanings of sport in society (pp. 33-56). Oxford: Meyer & Meyer Sport.
● Stokvis, R. (1989). De sportwereld. Een sociologische inleiding. Alphen aan den Rijn: Samsom.
● Stöpler, L. & Schuyf, J. (1997). Seksueel onbekend: Een verkenning rond de verdere mogelijkheden tot samenwerking tussen homoseksuele en lesbische sportclubs en de bonden. Universiteit Utrecht: Homostudies, niet-gepubliceerd rapport.
● Strauss, A.L. (1987). Qualitative analysis for social scientists. Cambridge: University Press.
● Sykes, H. (1998). Turning the closet inside/out. Towards a queer-feminist theory in women’s physical education. Sociology of Sport Journal, 15, 154-173.
● Tamboer, J. & Steenbergen, J. (2000). Sportfilosofie. Leende: Uitgeverij Damon.
● Tarrow, S. (1999). Power in movement. Social movements and contentious politics. Cambridge: University Press.
● Vaid, Urvashi. (1995). Virtual equality. The mainstreaming of gay and lesbian liberation. New York: Anchor Books.
● Van Bottenburg, M. & K. Schuyt. (1996). De maatschappelijke betekenis van sport. Arnhem: NOC*NSF.
● Van Linden, B. (1997, 25 februari). Acht uur per dag deed ik alsof. Algemeen Dagblad.
● Van Vlierden, G. (2003, 29 september). Dedecker oogst storm met 'jeanettespelen': Ik ben geen homohater. Het Laatste Nieuws.
● Vanreusel, B. & Bulcaen, F. (1992). De sociale betekenis van sportdeelname. Leuven: Katholieke Universiteit / Instituut voor Lichamelijke Opleiding.
● Veenman, J. (1994). De sociale integratie van Molukers. Bloemendaal: Koninklijke Vermande (in opdracht van het Ministerie van VWS).
● Vincke, J. & Cloes, M. (2004). Meer samen, beter toegankelijk. Een verkenning van de maatschappelijke kracht van de sport. Brussel: Koning Boudewijnstichting.
● Vincke, J. & Stevens, P. (1999). Een beleidsgerichte algemene survey van Vlaamse homoseksuele mannen en vrouwen. Cel Gelijke Kansen en Universiteit Gent: Vakgroep Sociologie (in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap).
● Vincke, J. (1991). Mannen met mannen. Welzijn, relaties en seksualiteit. Gent: CGSO.
● Vlaeminck, M. (2002). Homo’s ook buiten de Gay Games sportief. Gus, 8, 26.
● Waddell, T. en Schaap, D. (1996). Gay Olympian: Life and death of Dr. Tom Waddell. New York: Alfred A. Knopf.
● Waitt, G. (2003). Gay Games. Performing ‘community’ out from the closet to the locker room. Social & Cultural Geography, 4 (2), 167-183.
● Wellard, I. (2002). Men, sport, body performance and the maintenance of ‘exclusive masculinity’. Leisure Studies, 21, 235-247.
● Wright, J. & Clarke, G. (1999). Sport, the media and the constructions of compulsory heterosexuality. International Review for the Sociology of Sport, 34 (3), 227-243.
● Young, K. & White, P. (2000). Researching sports injury. Reconstructing dangerous masculinities. In: J. McKay, M. A. Messner en D. Sabo (Eds.), Masculinities, gender relations and sport (pp. 108-126). Thousand Oaks: Sage Publications.
