Defensie in het defensief - Kwalitatieve en kwantitatieve analyse van het verouderingsbeleid van Defensie
Het zal niemand ontgaan zijn dat tijdens het laatste decennium de veroudering van de bevolking het discussiepunt bij uitstek geworden is in tal van economische, sociale of politieke debatten. Geen enkel ander thema heeft het internationale forum, het economische beleid van regeringen en de discussies in de huiskamer zo getekend als het verouderingsdebat. Ook binnen de Belgische Defensie stak het thema steevast de kop op. Op vandaag meent de Krijgsmacht dat ze met een overschot aan oudere militairen worstelt en wil daarom het Gemengde Loopbaan Concept (GLC) invoeren. Dit nieuwe loopbaansysteem (GLC) moet toelaten om militairen nog voor de pensioenleeftijd uit hun militaire loopbaan te zetten. Met deze “defensieve” maatregel wil Defensie het aantal oudere militairen drastisch verminderen en tegen 2025 de vooropgestelde “ideale” personeelsstructuur bereiken. Of deze “ouderenvrees” terecht is en of het GLC aan de verzuchtingen van Defensie tegemoet kan komen blijft echter de vraag. Anders gezegd: Is het relatief aantal oudere militairen daadwerkelijk problematisch voor de operationaliteit (goede werking) van Defensie en kan het GLC de werking van Defensie verbeteren door ouderen vervroegd te laten afvloeien?
Laten we eerst kijken of ouderen weldegelijk een belemmering zijn voor de goede werking van Defensie. Het bestuderen van het bestaand wetenschappelijk onderzoek i.v.m. veroudering leert ons dat de stelling “militairen moeten jong zijn om de operationaliteit van Defensie te kunnen garanderen”, die Defensie verdedigt, op losse schroeven staat.
Ten eerste is de idee dat militaire taken steeds samenvallen met zware fysieke belasting in het licht van de huidige technologisering van moderne militaire technieken (modernere apparatuur) en de veranderende aard van militaire operaties (minder fysiek uitputtend) kortzichtig. Het blijkt namelijk, dat bij toekomstige militaire operaties, het fysieke aspect aan belang zal inboeten. Hoe belangrijk fysieke paraatheid, al dan niet voor een beperkt aantal militairen, in de toekomst zal worden, moet eerst verder onderzocht worden. Zonder bijkomend wetenschappelijk onderzoek dreigt elke beslissing inzake herstructurering van het personeelsbestand in functie van veroudering dreigt dan ook gebaseerd te zijn op overhaaste conclusies.
Ten tweede gaat Defensie er ten onrechte vanuit dat fysieke paraatheid per definitie met jonge leeftijd samenvalt. Dit blijkt in schril contrast te staan met de wetenschappelijke bevindingen over arbeidsprestaties bij oudere werknemers. Enkel in specifieke beroepen, zoals bij zwaar fysieke taken en bij specifieke personen zou leeftijd een significante invloed hebben op arbeidsprestaties. Het is mogelijk dat een beperkt aantal specifieke militaire taken onder deze categorie van “zware fysieke beroepen” valt, maar dan nog moet steeds rekening gehouden worden met de individuele capaciteiten van ouderen. De uitspraak “ouderen zijn minder in staat militaire taken uit te voeren” is op zijn minst onvoorzichtig te noemen. Veeleer kan men stellen: om militaire taken uit te voeren, hoeft men niet noodzakelijk jong te zijn.
Aangezien men bij de redenering die aan de basis van het GLC ligt heel wat kanttekeningen kan maken, moet men de drijfveren achter het project ook durven in vraag stellen. Immers, een verjonging van het personeelsbestand, wat het GLC beoogt, omwille van puur fysieke redenen, zal niet noodzakelijk bijdragen tot een verhoogde operationaliteit.
Om te onderzoeken wat de impact van het GLC zal zijn op de personeelsstructuur en de werking van defensie werd een wiskundig demografisch model van Defensie opgesteld. Hierbij werd gebruik gemaakt van het personeelsverloop van vandaag om de personeelsevolutie in de toekomst te voorspellen. Met het model kan de evolutie van het personeelsaantal binnen Defensie, zowel met als zonder invoering het GLC geanalyseerd worden. De analyse van het model leert ons hierbij dat de legerleiding de ingrijpende veranderingen waar de Krijgsmacht voor staat onderschat en met haar GLC aan het doel voorbijschiet: de voorgestelde maatregelen bieden een oplossing voor een verkeerd probleem.
Eerst en vooral toont de analyse van de output van het model aan dat met het behouden van het huidige loopbaansysteem de leeftijdsverhouding vanzelf “gezonder” wordt. Een gedeelte van het aantal oudere militairen zal tijdens de komende jaren namelijk vanzelf wegsmelten. Omgekeerd zal ook het aantal jongere militairen tegen het jaar 2025 toenemen. De leeftijdsverhouding evolueert dus vanzelf in de goede richting. Deze “natuurlijke evolutie” leidt echter nog niet tot een personeelsstructuur die door de legerleiding als “ideaal” bestempeld wordt.
Wanneer we vervolgens de impact van de invoering van het GLC bekijken zien we dat Defensie slechts een 500-tal jonge militairen méér bevat dan met het huidige loopbaansysteem zou bereikt worden. We kunnen m.a.w. stellen dat het GLC niet nodig/wenselijk is om de leeftijdpiramide gezond te maken. De verbetering van de leeftijdsstructuur die het GLC teweegbrengt is namelijk verwaarloosbaar in vergelijking met de “natuurlijke” evolutie.
Een tweede probleem dat tijdens de analyse aan het licht komt, is dat vooral de natuurlijke personeelsdaling Defensie in de komende decennia parten zal spelen. Het is zo dat naast de evolutie van de leeftijdsstructuur ook het aantal personeelsleden binnen Defensie drastisch wijzigt doordat een grote groep militairen in een beperkte periode met pensioen zal gaan. Door deze massale uitstroom dreigt een personeelsdaling van maar liefst 29% tegen 2025. Of zo’ n sterk ingekrompen Krijgsmacht de operationaliteit kan garanderen blijft echter de vraag. De legerleiding stelt dus de verkeerde diagnose. Defensie wil vooral de leeftijdsstructuur (te veel ouderen) aanpakken, maar verliest het personeelsaantal (te weinig personeel) uit het oog. Niet de hoge leeftijd van een groep militairen is het probleem, maar wel de grootte van die groep oudere militairen. Het gelijktijdige vertrek van deze groep zal Defensie op haar grondvesten laten daveren.
Wanneer we vervolgens de situatie na de invoering van het GLC bekijken, blijkt dat de herstructurering de toestand eigenlijk alleen maar erger maakt: de directe invoering van het GLC zorgt ervoor dat het totale personeelsbestand zelfs nog 1000 manschappen minder telt in 2025 dan met het huidige loopbaansysteem! Defensie onderschat blijkbaar niet alleen het probleem, ze stelt bovendien ook nog eens de foute remedie voor. De vraag kan gesteld worden of Defensie niet moet overwegen om de pensioenleeftijd te verhogen in plaats van de militaire loopbanen nog in te korten. Een verlenging van de militaire loopbanen zou er voor kunnen zorgen dat er minder rekruteringen nodig zijn om hetzelfde personeelsaantal te behouden. Verder onderzoek moet uitwijzen hoe het personeelsaantal op peil gehouden kan worden.
Alles op een rijtje gezet blijkt dat Defensie momenteel weldegelijk met een verouderingsprobleem kampt, niet de personeelsleden zijn echter te oud, maar de oudere werknemers zijn te talrijk. Wanneer deze groep op natuurlijke wijze de organisatie verlaat, zal Defensie niet in staat zijn deze uitstroom op te vangen met rekrutering. Defensie kampt dus niet zozeer met een verouderingsprobleem maar eerder met een “verjongingsprobleem”. Het is niet zo dat Defensie in de toekomst met een teveel aan oudere militairen zal kampen, maar veeleer dat de organisatie er niet in zal slagen voldoende jongeren aan te trekken om zijn personeelsbestand op peil te houden.
Bibliografie
- Aarendonk, S. (2003) Oudere werknemers: een overzicht van maatregelen om oudere werknemers langer voor het arbeidsproces te behouden. Doctoraalscriptie, Universiteit van Amsterdam.
- Allen, G.M. (1997) Antecedents and Outcomes of Promotion Systems. Human Resource Management, 36 (2). pp.251-259.
- Auer, P. & Fortuny, M. (2002) Ageing of the Labour Force in OECD Countries: Economic and Social Consequences. Employment paper 2002/2. Geneva, International Labour Office.
- Bartholomew, D.J. (1982) Stochastic models for social processes. 3th ed., New York, Wiley.
- Bartholomew, D.J., Forbes, A.F., McClean, S.I. (1991). Statistical techniques for manpower planning. Chichester: John Wiley ans Sons.
- Basharin, G.P., Langville, A.N. & Naumov, V.A. (2003) The life and work of A.A. Markov. In: Stewart, B. ed. Linear Algebra and its Applications. Elsevier Inc., pp.3-26.
- Beets, G. & Fokkema, T. (2005) Misverstanden over vergrijzing. Demos, 21 (5), pp.37-40.
- Burniaux, J., Duval & R., Jaumotte, F. (2004) Coping with Ageing: A Dynamic Approach to Quantify the Impact of Alternative Policy Options on Future Labour Supply in OECD Countries. OECD Economics Department Working Papers, No. 371, OECD Publishing.
- Cremer, R. (2001) Age related policies: How to proceed from ideas to realization? A literature review. International Encyclopaedia of ergonomics and Human Factors: Volume 1, 2001, pp. 606-608.
- De Beer, P. (1998) Een stroommodel van de arbeidsmarkt: Voorstudie naar de mogelijkheden, beperkingen en wenselijkheden. Rijswijk, Sociaal en Cultureel Planbureau.
- De Feyter, T. (2003) Inleiding tot manpower planning, planning van vraag en aanbod van arbeidskrachten in een onderneming. Cursusuitgave, Hogeschool voor wetenschap en kunst.
- De Feyter, T. (2006) Modelling heterogenity in manpower planning: dividing the personnel system into more homogeneous subgroups. Applied stochastic models in business and industry.22, pp.321-334
- De Feyter, T. (2007) Quantitative HRM methods, Lesnota’s WPO.
- De standaard (2006 a) Aantal werkenden per gepensioneerde halveert. De Standaard [Internet]. Groot-Bijgaarden. Beschikbaar op: <http://www.destandaard.be> [geconsulteerd op 10 februari 2006]
- De Standaard (2006 b) De Standaard online [Internet]. Groot-Bijgaarden. Beschikbaar op: <http://www.destandaard.be> [geconsulteerd op 26 februari 2006]
- De Tijd (2006) Leger werkt aan lagere personeelskosten. De Tijd, 17 januari 2006, p.10.
- De Zwart, B. (1997). Veroudering, werk en gezondheid. Een modelmatige benadering. Tijdschrift voor sociale gezondheidszorg, gezondheidsbevordering en preventie, nr. 7, pp. 417-424.
- DGHR Task Force GLC (2006) Concept “Gemengde Loopbaan”. Direct. Het blad van de Belgische Defensie, 2006/1, 12 januari, bijlage.
- Dobbelaere, B. (2006) Leger wil minder 35-plussers. De Standaard, 17 januari, p.11.
- Dorhout, P., Maasen van den Brink, H. & Groot, W. (2002) Hebben ouderen de toekomst? Een literatuuroverzicht ouderen en arbeid. Amsterdam, Universiteit van Amsterdam.
- Flash Direct (2005 a) Dringend: Tweede oproep Calltaker. Flash Direct nr.7, 27 juli 2005.
- Flash Direct (2005 b) Direct Dringende oproep. Flash Direct Nr 2, 25 februari 2005.
- Flash Direct (2005 c) Dringende oproep: 'Project ‘calltaker’. Flash Direct nr.3, 9 mei 2005 p.2.
- Flash Direct (2005 d) Dringende oproep: Project ‘e-ID helpdesk’. Flash Direct nr.3, 9 mei 2005, p.1.
- Flash Direct (2005 e) Dringende oproep: Project ‘versterking politiezones’. Flash Direct nr.15, 25 november 2005.
- Ekamper, P. (1997) Future age-conscious manpower planning in The Netherlands, From early retirement to a new perspactive on the elderly? International Journal of Manpower, volume 18 nr.3. pp.232-247.
- Ekamper, P. (2004) De ontwikkeling van de personeelsomvang bij de rijksoverheid in de periode 2004-2019 Een geactualiseerde verkenning. Den Haag, Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut.
- Ekamper, P., Horstman, R. & Huisman, C. (2005) De veroudering van de personeelssamenstelling van de Nederlandse politie in de periode 2005-2015. Den Haag, Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut.
- Eurostat (2006) Eurostat Employment [Internet] European Communities. Beschikbaar op: <http://epp.eurostat.cec.eu.int/> [geconsulteerd op 26 februari 2006].
- Federaal Planbureau (1999) Statistieken van de beroepsbevolking, de werkgelegenheid en de werkloosheid. [Internet] Brussel, FPB. Beschikbaar op <http://www.plan.be/> [Geconsulteerd op 09 mei 2006].
- Ferris, G.R., Buckley, M.R. & Allen, G.M. (1992) Promotion Systems in Organizations. Human Resource Planning, volume 15 nr 3, pp.47-68.
- Flahaut, A. (2003) Strategisch Plan: Evaluatie & Perspectieven, Brussel, DG IPR. Beschikbaar op <http://www.mil.be/mod/doc/> [Geconsulteerd op 03 april 2007].
- Flahaut, A., Verhofstadt, G. (2003) Stuurplan van Defensie, Brussel. Beschikbaar op <http://www.mil.be/mod/doc/> [Geconsulteerd op 03 april 2007].
- FOD Economie (2006) Werkgelegenheid en werkloosheid [Internet] Brussel, FOD Economie. Beschikbaar op <http://statbel.fgov.be/figures/d31_nl.asp> [geopend 10 januari 2006]
- Forrester, J., O'Hanlon, M. & Zenko, M. (2001) Measuring U.S. military readyness. National Security Studies Quarterly, volume VII issue 2 Spring, p.99-120.
- Geerlings, W., De Groot, R., Damen, G. & Verbaeck, A. (2001) Manpower forecasting: A discrete-event object-oriented simulation approach: Proceedings of the 34th Hawaii International Conference on System Science.
- Guerry, M. & Peeters, P. H. (2005) Manpower planning voor openbare besturen. Reeks modernisering van de overheidsinstellingen. Gent, Academia Press.
- Guerry, M., Theuns, P. & Van Buggenhaut., J. (2006) Kwalitatieve methodes voor personeelsbeleid. Brussel, VUB Dienst uitgaven.
- Hartmann, L. & Patrickson, M. (1995) Australia's ageing population: implications for human resource management. International Journal of Manpower, volume 16 nr.5/6. pp.34-46.
- Henkens, K. & Van Dalen, H. (2003) De verborgen waarde van de oudere werknemer. Rapport voor de Task force “Ouderen en arbeid”. Den Haag, Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut.
- Het Belang van Limburg (2006) Ook onze ministers hebben goede voornemens voor 2006. Het Belang van Limburg, 3 januari 2006, p.4.
- Het Laatste Nieuws (2003) Belgisch leger zwaar onder vuur Het Laatste Nieuws 20 februari, p.11.
- Horn, J., & Cattell, R. (1967) Age differences in fluid and crystallized intelligence. Acta Psychologica, 26, pp 107-129.
- Ilmarinen, J.E. (2001). Aging workers. Occupational and Environmental Medicine, 58 (8), pp. 546-552.
- International Labour Organisation (2005) The key indicators of the labour market [Internet]. Geneva, ILO. Beschikbaar op: <http://www.ilo.org/public/english/employment/strat/kilm/> [geconsulteerd op 04 maart 2006].
- Kinstler, D.P., Johnson, R.W., Richter & A., Kocher, K. (2005) Navy nurse corps manpower management model. Working paper series, 2005/11, Monterey, Defense Resources Management Institute.
- Koninklijk Besluit van 14 juli 1998 houdende verdeling van personeelsenvloppe voor militairen van het actief kader in periode van vrede, Belgisch staadsblad, 27 augustus 1998.
- La Libre Belgique (2006) L'Armée, on est trop vieux à 35 ans. La Libre Belgique, 17 januari 2006, p.8.
- Lambrecht, M. (1997) De vergrijzing van de bevolking. Over de analyse van de bevolkingsevolutie en het gevaar voor overhaaste conclusies. Planning paper 81. Brussel, Federaal Planbureau.
- Lanzieri, G. (2006) Population and social conditions. Statistics in focus, 3/2006. Eurostat.
- Liebowitz, J. (2004) Bridging the Knowledge and Skills Gap: Tapping Federal Retirees. Public Personnel Management, volume 33 nr.4 Winter 2004. pp.421-448.
- Nauta, M., De Bruin M.R. & Cremer, R. (2004) De mythe doorbroken. Gezondheid en inzetbaarheid oudere werknemers. Amsterdam, PlantijnCasparie.
- OECD (2004) OECD's Corporate Data Environment [Internet]. Parijs, OECD. Beschikbaar op: <http://www1.oecd.org/scripts/cde/> [geconsulteerd op 16 maart 2006].
- Park, D. (1994) Aging, cognition, and work. Human Performance, 7 (3), pp. 181-205
- Plastria, F. (2006 a) Software voor personeelsbeleid. Brussel, VUB Dienst uitgaven.
- Plastria, F. (2006 b) Beleidsinformatica en besluitvorming. Brussel, Promeco.
- Quester, G.H. (2005) Demographic trends and military recruitement: Surprising Possibilities. Parameters, US Army War College Quarterly, Spring 2005, pp. 27-40
- Remery, C., Henkens, K., Schippers, J. & Ekamper, P. (2003) Managing an aging workforce and a tight labour market: views held by Dutch employers. Population Research and Policy Review, 21. pp.22-40
- Remery, C., Henkens, K., Schippers, J., Van Doorne-Huiskens, J. & Ekamper, P. (2001) Organisaties,veroudering en management: Een onderzoek onder werkgevers. Rapport nr 61. Den Haag, Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut.
- Skirbekk, V. (2004) Age and individual productivity: a literature survey. Vienna yearbook of population research, 2005, pp.133-153.
- Skirbekk, V. (2005) Population Ageing Negatively Affects Productivity. Vienna yearbook of population research, 2005, pp. 5-6.
- Social Science Citation Index (SSCI) (2006) ISI Web of Knowledge[Internet]. Londen. Beschikbaar op: <http://portal.isiknowledge.com/portal.cgi> [geconsulteerd op 27 februari 2006].
- Steijn, B. (2003) HRM, arbeidssatisfactie en de publieke sector. Bestuurswetenschappen, 20 (4), pp.289-307.
- Tegenbos, G. (2005) Vergrijzing slaat Vlaanderen murw. De Standaard, 21 oktober, p.1.
- The World Bank (2002) HNP Stats, Data Query System. [Internet] Washington, The World Bank Group. Beschikbaar op: <http://devdata.worldbank.org/hnpstats/> [geconsulteerd op 3 maart 2006]
- Thomas, W., Thomas, D. (1928) The child in America: Behavior problems and programs. Knopf.
- Tijdens, K. (2006) Een wereld van verschil: arbeidsparticipatie van vrouwen. 1945-2005. Rotterdam, Erasmus Universiteit Rotterdam.
- United Nations Population Division (2005) World population prospects: The 2004 revision population database [Internet]. New York, VN. Beschikbaar op: <http://esa.un.org/unpp//> [geconsulteerd op 03 maart 2006].
- Van Bavel, J. (2004) Beroepsarbeid van vrouwen en de daling van de vruchtbaarheid in het Westen, 1850-2000. Is er een oorzakelijk verband. Bevolking en Gezin. 33 (1), pp.61-90.
- Van Dalen, H. & Henkens, K. (2004) De verborgen waarde van de oudere werknemer. Bevolking an Gezin, 33 (1), pp.29-60.
- Van Den Broeck, A. (2001) De verraderlijke charme van het begrip generatie. Tijdschrift voor sociologie. 22 (4), pp.329-360.
- Van Imhoff, E. & Van Wissen L. (2001) Bevolkingsveroudering en de arbeidsmarkt in Europa. Bevolking en Gezin. 33 (2), pp.5-34
- Vandoorne, J. & De Witte, H. (2003) Arbeidsethos in Vlaanderen. Een exploratie van de morele inbedding van arbeid op basis van het APS-survey van 1998. Tijdschrift voor sociologie. 24 (1), pp.37-63
- VDAB Databeheer & -analyse (2004), Analyse vacatures 2004 knelpuntberoepen [Internet], VDAB. beschikbaar op: <http://www.vdab.be/trends/vacatureanalyse/vac2004.pdf> [geconsulteerd op 26 februari 2006]
- VDAB (2006), Lijst knelpuntberoepen [Internet], VDAB. beschikbaar op: <http://vdab.be/opleidingen/knelpuntberoepen.shtml> [geconsulteerd op 26 februari 2006].
- Ven Loo, J. & De Grip, A. (2002) Loont HRM? Eeen literatuurverkenning, ROA-R-2002/15. Maastricht, Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, Universiteit Maastricht.
- Verhaeghen, P., Salthouse, T.A. (1997) Meta-analyses of age-cognition relations in adulthood: estimates of linear and nonlinear age effects and structural models. Psychological bulletin. Volume 122, pp.231-249
- Verschelden, W. (2006) Personeel laatste hinderpaal voor modern leger. De Standaard, 14 juli 2006, pp.1,10
- Visser, P., Henkens, K. (2003) Werkgevers en stereotypering van oudere werknemers. Over Werk, Tijdschrift van het Steunpunt WAV. 1-2, pp. 161-163.
- Wet van 25 mei 2000 betreffende de peroneelsenvloppe van militairen, Belgisch staadsblad, 29 juni 2000.
- Wetsontwerp van 20 november 2006 betreffende het statuut van de militairen van het actief kader van de Krijgsmacht.
- WHO (2005) The World Health Report 2005 – Make Every Mother and Child Count. Geneva, WHO Press.
- Willems, E. (1996) Manpower Forecasting and Modelling Replacement Demand: An Overview. ROA-W-1996/4E. Maastricht, Research Centre for Education and the Labour Market, Maastricht University.
