ARCHEOLOGIE VAN DE LAATMIDDELEEUWSE ‘HETEROSEKSUALITEIT’ Onderzoek naar ‘heteroseksualiteit’ in de late middeleeuwen in de Lage Landen aan de hand van seksuele insignes.

Lisa Fenucci
Persbericht

De archeologie van Heteroseksualiteit in de late middeleeuwen

Het afbeelden van fallussen en vulva’s met benen, koppels in missionarispositie, of zelfs een fallus aan het spit, was geen taboe in de laatmiddeleeuwse maatschappij. Dit bewijzen de meer dan 300 seksuele insignes die gevonden zijn in Vlaanderen en Nederland. Seksuele insignes zijn laatmiddeleeuwse objecten die vervaardigd zijn uit lood en tin, en die een seksueel thema uitbeelden. Vermoedelijk werden deze insignes op een zichtbare plaats opgespeld, maar naar de betekenis van de insignes valt nog steeds te raden.

In het archeologisch onderzoeksveld werd er tot nu toe nauwelijks tot zelfs geen aandacht besteed aan heteroseksualiteit in het verleden. Dit onderzoek brengt hier verandering in, en legt zich toe op seksuele insignes. Dankzij de studie van deze insignes krijgen we een beter inzicht in de beleving van heteroseksualiteit in de late middeleeuwen in de Lage Landen.

Het eerste wat blijkt uit het onderzoek is dat in de middeleeuwen seksualiteit niet gecategoriseerd werd volgens de opsplitsing tussen heteroseksualiteit en homoseksualiteit. De term heteroseksualiteit kent zijn oorsprong namelijk pas in de 19de eeuw. In de middeleeuwen werd seksualiteit ondergebracht in de categorie van natuurlijke of onnatuurlijke seksuele handelingen. Het definiëren van de aard van de seksuele handeling werd gedaan door de Rooms-Katholieke Kerk. Zo moesten alle natuurlijke seksuele handelingen gericht zijn op de voortplanting binnen het huwelijk. Alle andere seksuele handelingen - zoals masturbatie, anale seks en homoseksualiteit – werden beschouwd als onnatuurlijk.

Missionarispositie

De invloed van de Kerk bleef niet beperkt tot het bepalen van natuurlijk en onnatuurlijk seksuele handelingen. Zo bepaalde de kerk ook dat de missionarispositie de enige aanvaardbare houding was voor geslachstgemeenschap. Eendere andere houding, zoals op zijn hondjes, was verwerpelijk.

“In de middeleeuwen is het op zijn hondjes doen voor beesten, niet voor mensen.

Er zijn heel wat seksuele insignes gevonden waarbij een heteroseksueel koppel in missionarispositie wordt afgebeeld. Dit staat in schril contrast met de weergaves van verschillende seksposities in de antieke oudheid. Zo bestaat er bijvoorbeeld een fresco in Pompei waarbij een man een vrouw oraal bevredigt. De moraliserende stem van de Rooms-Katholieke Kerk omtrent de “juiste”, natuurlijke seksuele handeling is dus duidelijk aanwezig in de seksuele insignes in de late middeleeuwen.

Vruchtbaarheid

Voor de Rooms-Katholieke Kerk speelde de vruchtbaarheid een enorm belangrijke rol binnen het huwelijk. Onvruchtbaarheid zorgde binnen het huwelijk voor een diepgegronde angst. De pest die hevig huis hield in de Lage Landen in de 14de eeuw zorgde voor een daling van de bevolking. Hierdoor dringde de Katholieke kerk nog meer aan op de voortplanting binnen het huwelijk. Uit het onderzoek blijkt dat deze visie op vruchtbaarheid ook een invloed had op de seksuele insignes.Tintinnabulum

Zo speelt het denken rond vruchtbaarheid een rol in het tot stand komen van de seksuele insigne waarbij een fallus met benen wordt afgebeeld. Deze seksuele insignes komen overeen met de tintinnabulum uit de Romeinse periode. Een tintinnabulum is een fallus met dierlijke poten, een staart en vleugels die werd opgehangen en diende om het kwade af te weren. Ondanks de grote visuele overeenkomst worden in deze seksuele insignes uit de late middeleeuwen de dierlijke poten vervangen door menselijke benen en wordt er schaamhaar toegevoegd. De nadruk op slanke benen speelt een belangrijke rol in de laatmiddeleeuwse mode, slanke benen benadrukte namelijk het mannelijk geslachtsorgaan. Deze klederdracht accentueert niet enkel de mannelijkheid van de man, maar ook de vruchtbaarheid. Dit omdat mannelijkheid en vruchtbaarheid nauw met elkaar verbonden waren. Ook de toevoeging van schaamhaar beklemtoont de mannelijkheid en daardoor ook opnieuw de vruchtbaarheid van de man.

Een zaak van lage of hoge klasse

Onderzoekers zijn het oneens over het vraagstuk door wie deze seksuele insignes werden gedragen. De objecten zijn gemaakt uit goedkope metalen en konden dus massaal geproduceerd en gekocht worden. Hierdoor wordt ervan uitgegaan dat deze insignes alleen werden gedragen door de lagere lagen van de laatmiddeleeuwse maatschappij, maar dat hoeft niet per se het geval te zijn. Dit omdat zowel de hogere als lagere klasses binnen de maatschappij een gedeelde visuele cultuur hadden als het aankwam op het afbeelden van seksualiteit. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van de metafoor van de mossel. Deze metafoor verwijst naar het vrouwelijk geslachtorgaan en komt zowel voor in hoogliteraire teksten als in de weergaven van een aantal seksuele insignes. De visie op (hetero)seksualiteit die gestuurd werd vanuit de Kerk bekommert zowel de hogere lagen als de lagere lagen van maatschappij.

Is je interesse gewekt? Surf dan zeker naar de website Kunera.nl om de gevonden seksuele insignes te bekijken! 

Bibliografie

BLANK, Hanne, Straight: The Surprisingly Short History of Heterosexuality, Boston: Bacon Press, 2012. BEDAUX, Jan Baptiste, ‘Laatmiddeleeuwse sexuele amuletten. Een sociologische benadering.’, in: BEDEAUX, J.B. & KOLDEWEIJ, A.M. (eds.), Opstellen over middeleeuwse kunst opgedragen aan Prof. Dr. Anna Esmeijer, Zutphen: De Walburg pers, 1983, p. 16-30. BERGER, Daniel, ‘Herstellungstechnik hoch- und spätmittelalterlicher Kleinobjekte aus Zinn.’, in: KOLDEWIJE, A.M. et al. (eds.), Heilig en Profaan 3. 1300 laatmiddeleeuwse insignes uit openbare en particuliere collecties, Zwolle: Stichting middeleeuwse religieuze en profane insignes en spa uitgevers, 2012, p. 39-55. BOSWELL, John, ‘Revolutions, Universals, and Sexual Categories’, in: DUBERMAN, M., VICINUS, M. & CHAUNCEY, G. (eds.), Hidden from History: Reclaiming the Gay and Lesbian Past, New York: Meridian, 2009, p. 1-33. DUIGNAN, Brian, ‘Judith Butler. American Philosopher’, Britannica, 2012, geraadpleegd op 10 maart 2021, https://www.britannica.com/biography/Judith-Butler. BUTLER, Judith, Gender Trouble, New York: Routledge, 4de ed., 2007. Catawiki, Oud-Romeins Brons Vruchtbaarheid “Vagina” hanger, s.d, geraadpleegd op 25 mei 2021, https://www.catawiki.com/nl/l/27807663-oud-romeins-brons-vruchtbaarheid…. CLARKE, John, ‘Before: Pornography: Sexual representations in Ancient Roman Visual Culture’, in: MAES, H. (ed.), Pornographic Art and the Aesthetics of Pornography, New York: Palgrave Macmillian, 2013, p. 141-161. 120 DE BEAUVOIR, Simone, The second sex, (oorspr. titel: Le deuxième sexe, 1949), vertaald door BORDE, C & MALOVANY-CHEVALLIER, S., New York: Vintage books, 2010. De stedelijke dienst archeologie van de stad Antwerpen, Onder de leien, een gracht vol schatten. Expo Felixatelier [PDF], Antwerpen: s.i., geraadpleegd op 15 april 2021, beschikbaar op:https://www.antwerpenmorgen.be/files/download/d2a5f6e2-c6d3-42a1- 88d8-72d2a87f152b. DOWNING, Lisa, The Cambridge introduction to Michel Foucault, Cambridge: Cambridge University Press, 2008. ELLIOT, John, Beware of the Evil Eye. The Evil in the Bible and the Ancient World, Oregon: Cascade Books, 2016. FENUCCI, Lisa, Het in vraagstellen van homoseksualiteit als categorie. Aan de hand van de Thema’s: bevrijding, historische en cross-culturele perspectieven op homoseksuele handelingen, en vloeibare seksualiteit, onuitgegeven masterproef, Vrije Universiteit Brussel, 2019. FORGEAIS, Arthur, Collection de Plombs Historiés, trouvés dans la Seine, Paris: s.i, 1866. FOUCAULT, Michel, ‘De wil tot weten’, in: geschiedenis van de seksualiteit, (oorspr. titel: La volonté de savoir, Paris: Editions Gallimard, 1976), vertaald door HOLIERHOEK, J., Amsterdam: Boom, 2018a. FOUCAULT, Michel, ‘Het gebruik van de lusten’’, in: geschiedenis van de seksualiteit, (oorspr. titel: L’usage des plaisirs , Paris: Editions Gallimard, 1984), vertaald door HOLIERHOEK, J., Amsterdam: Boom, 2018b. FREITAG, Barbara, Sheela-na-gigs. Unravelling an Enigma, Londen: Routledge, 2004. 121 FRIES, Maureen, Feminae populi: Popular Images of woman in Medieval Literature’, in: CAMPBELL, J. (ed.) Populair culture in the middle ages, Bowling Green: Bowling Green state University press, 1986, p. 48- 56. GAALMAN, A.A.G., ‘Middeleeuwse pelgrimstochten en bedevaart souvenirs’, in: VAN HEERING, R.M., KOLDEWEIJ, A.M. & GAALMAN, A.A.G. (eds.), Heiligen uit de modder. In Zeeland gevonden Pelgrimstekens, Utrecht: Clavis stichting, 1987. GARTON, Stephen, Histories of Sexuality. Antiquity to Sexual Revolution, Londen: Equinoxpub, 2004. GEVAERT, Bert & MATTELAER, Johan, Roma Intima. Liefde, Lijf en Lust, Gorredijk: Sterck & De Vreese, 2020. GILCHRIST, Roberta, Gender and Archaeology. Contesting Past, Londen: Routledge, 1999. GILCHRIST, Roberta, Medieval Archaeology and the life course, Suffolk: The Boydell Press, 2012. GIMBEL, Lena Mackenzie, Bawdy Badges and the Black Death: Late Medieval Apotropaic device against the spread of the Plague, onuitgegeven masterproef, University of Louisville, 2012. GIMBERT, Joan Tasker, ‘Introduction’, in: GIMBERT, J. (ed.), Tristan and Isolde. A casebook. New York: Routledge, 2002. GREEN, Monica, ‘Infertility’, in: SCHAUS, M. (ed.), Woman and Gender in Medieval Europe. An Encyclopedia. Londen: Routledge, 2006, p. 403-404. HALL, James, Hall’s Iconografisch handboek. Onderwerpen, symbolen en motieven in de beeldende kunst. Leiden: Primavera Press, 2018. 122 HALPERIN, David, One Hunderd Years of Homosexuality, New York: Routledge, 1990. HERGENMÖLLER, Bernard-Ulrich, ‘De middeleeuwen’, in: ALDRICH, R., Van alle tijden, in alle culturen: wereldgeschiedenis van de homoseksualiteit. Amsterdam: Nieuw Amsterdam, 2006, p. 56-78. HERCHERT, Gaby, ‘Wer Trägt Des Pfaffen Schand’ Am Hut?’, Amsterdamer Beiträge zur älteren Germanistik, 59 (1), 2004, p. 91-110. HILDENBURGH, W.L, ‘Cowrie Shells as Amulets in Europe’, Folklore, 68 (4), 1957, p. 517-540. Historiek, Het kaf van het koren scheiden -Herkomst en betekenis. s.d., geraadpleegd op 1 augustus 2021. JOLLY, Penny Howell, ‘Pubics and Privates: Body hair in the late Medieval art’, In: LINDQUIST, S. (ed.), The meaning of nudity in Medieval art, Surry: Ashgate publishing company, 2012. JONES, Malcolm, ‘The Sexual and the Secular Badges’, in: VAN BEUNINGEN, H.J.E., KOLDEWEIJ, A.M. & KICKEN, D. (eds.), Heilige en profaan 2. 1200 Laatmiddeleeuwse Insignes uit openbare en particuliere collecties, Zwolle: Stichting middeleeuwse religieuze en profane insignes en Spa uitgevers, 2001, p. 196-207. Jorgoscoenen, Deugd en Ondeugd, s.d, geraadpleegd op 15 april 2021, http://jorgoscoenen.be/hieronymus/v2/gids/h5/hoofdstuk5.html. EASTON, Martha, ‘Gender and Sexuality’, in: MILLIKEN, R. (ed.), A cultural History of Hair in the Middle Ages, New York: Bloomsbury academic, 2019, p. 107-123. JONES, Malcolm, The secret Middle Ages, Londen: Praeger, 2002. JONES, Malcolm, ‘Sex, Popular Beliefs, and Culture’, in: EVANS, R. (ed.), A cultural History of Sexuality In the Middle Ages, Oxford: Berg, 2011, p. 139-180. 123 KARRAS, Ruth, Common Women. Prostitution and Sexuality in Medieval England, Oxford: Oxford University Press, 1996. KARRAS, Ruth, Sexuality in medieval Europe: doing unto others, Londen: Routledge, 2017. KATAJALA-PELTOMAA, S. & TOIVO, R., Lived Religion and Gender in Late Medieval and Early Modern Europe, Londen: Routledge, 2021. KATZ, Jonathan, The Invention of Heterosexuality, Londen: Pinguin Books, 1995. KATZ, Jonathan, The Invention of Heterosexuality, Chicago: The University of Chicago press, 2de ed., 2007. KELLY, Eamonn, ‘Irish Sheela-na-gigs and Related Figures with reference to the collections of the National Museum of Ireland’, in: MCDONALD, N., (ed.), Medieval Obscenities. York: York Medieval Press, 2006, p. 1-17. KELLY, John, The Great Mortality. An intimate History of the Black Death, the Most devastating Plague of All Time, New York: Harper Perennial, 2006. KICKEN, Dory, ‘Stand van onderzoek’, in: VAN BEUNINGEN, H.J.E, KOLDEWEIJ, A.M. & KICKEN, D. (eds.), Heilige en profaan 2. 1200 Laatmiddeleeuwse Insignes uit openbare en particuliere collecties, Zwolle: Stichting middeleeuwse religieuze en profane insignes en Spa Uitgevers, 2001, p. 7-22. Koninklijke Bibliotheek Nederland, Het gruuthusehandschrift, s.d, geraadpleegd op 1 augustus 2021, https://www.kb.nl/themas/middeleeuwen/het-gruuthusehandschrift. LOCHRIE, Karma, ‘Heterosexuality’, in: EVANS, R. (ed.), A cultural History of Sexuality In the Middle Ages, Oxford: Berg, 2011, p. 37- 56. 124 KOLDEWEIJ, Jos & VAN BEUNINGEN, Hendrik, Jan, Heilige en profaan 1. 1000 uit de collectie H.E.J. Van Beuningen, Den Haag: Stichting middeleeuwse religieuze en profane insignes en Spa Uitgevers, 1993, p. 16-26. KOLDEWEIJ, Jos, ‘ The Wearing of Significative Badges, Religious and Secular: The Social Meaning of Behavioural Pattern’, in: BLOCKMANS, W.P. & JANSE, A. (eds.) Showing status, Turnhout Brepols, 1999, p. 307-328. KOLDEWEIJ, Jos, ‘Een vulva op krukken’, in: VAN VLISTEREN, V.T. (red.), 100 000 jaar seks. Over liefde, vruchtbaarheid en wellust, Zwolle: Waanders, 2003, p. 76-77. KOLDEWEIJ, Jos, ‘Shameless and Naked Images: Obscene badges as parodies of popular devotion’, in: BLICK, S. & TEKIPPE, R. (eds.), Art and architecture of late medieval pilgrimage in Northern Europe and the British Isles, Leiden: Brill, 2005, p. 493-521. KOLDEWEIJ, Jos, ‘Notes on the Historiography and Iconography of Pilgrim Souvenirs and Secular Badges’, in: COLUM, H. (ed), From Minor to Major: The Minor Arts in Medieval Art History. University Park: Penn state University, 2012a, p. 194-216. KOLDEWEIJ, Jos, ‘Pelgrimstekens van Jan van Eyck (ca. 1390-1441) en Pieter Bruegel (ca. 1528- 1569)’ , in: KOLDEWEIJ, A.M et al. (eds.), Heilig en Profaan 3. 1300 laatmiddeleeuwse insignes uit openbare en particuliere collecties, Zwolle: Stichting middeleeuwse religieuze en profane insignes en spa uitgevers, 2012b, p. 39-55. KOLDEWEIJ, Jos, VAN BEUNIGEN, Hendrik, Jan, KICKEN, Dory, VAN ASPEREN, Hanneke, PIRON, Willy, VAN T’HOF, S. & GERTSEN, W., Heilig en Profaan 3. 1300 laatmiddeleeuwse insignes uit openbare en particuliere collecties, Zwolle: Stichting middeleeuwse religieuze en profane insignes en spa Uitgevers, 2012c, p. 9-23. KOLDEWEIJ, Jos, ‘Pelgrimstekens van Jan Van Eyck (ca. 1390-1441) en Pieter Bruegel (ca. 1528- 1569)’, in: KOLDEWEIJ, A.M et al. (eds.), Heilig en Profaan 3. 1300 laatmiddeleeuwse insignes 125 uit openbare en particuliere collecties, Zwolle: Stichting middeleeuwse religieuze en profane insignes en spa uitgevers, 2012d, p. 28-32. KOLDEWEIJ, Jos, VAN BEUNINGEN, Hendrik, Jan, VAN ASPEREN, Hanneke, PIRON, Willy, Heilig & Profaan. 800 laatmiddeleeuwse insignes uit openbare en particuliere collecties, Zwolle: Spa uitgevers B.V., 2018. LGBTQ+ Studies: An Open Textbook, ‘Chapter 2: Thirty Years of Queer Theory’, The constructionist Turn in Sexuality and Gender Studies, s.d, geraadpleeg op 10 April 2021, https://courses.lumenlearning.com/suny-lgbtq-studies/chapter/section-on…. LUDWIG, Gundula, ‘From the Heterosexual Matrix to a HHeteronormative Hegemony: Initiating a Dialogue between Judith Butler and Antonio Gramsci about Queer Theory and Politics’, In: VARELA, M., Dhawan N. & Engel, A. (eds.), Hegemony and Heteronormativity. Revisiting ‘the Political’ in Queer Politics, Surry: Ashgate, 2011, p.42-61. MAN, Johan, ‘Bazige vrouwen, hitsige dwazen en leurende kooplieden, Over laatmiddeleeuwse erotische insignes uit de Nederlanden’, in: VAN BEUNINGEN, H.J.E, KOLDEWEIJ, A.M. & KICKEN, D. (eds.), Heilige en profaan 2. 1200 Laatmiddeleeuwse Insignes uit openbare en particuliere collecties, Zwolle: Stichting middeleeuwse religieuze en profane insignes en Spa uitgevers, 2001, p. 196-207. MCDONALD, Nicola, ‘Introduction’, in: MCDONALD, N., (ed.) Medieval Obscenities. York: York Medieval Press, 2006, p. 1-17. MCINTOSH, Mary, ‘The homosexual role’, In: Social Problems, 16(2), 1968, p. 182-192. MEGANCK, Tine, ‘Tine Meganck over Bruegel: Hij heeft ons allemaal beet’, Bruzz, 14 maart 2019, geraadpleegd op 28 juni 2021, https://www.bruzz.be/culture/expo/tine-meganckover-bruegel-hij-heeft-on…. 126 METZLER, Irina, ‘Sex, Religion, and Law’, in: EVANS, R. (ed.), A cultural History of Sexuality In the Middle Ages, Oxford: Berg, 2011, p. 57- 118. MORTON, David Oddee, ‘Sex in The Middle Ages: 10 Titillating Facts You Wanted To Know But Were Afraid To Ask’, 20 april 2009, geraadpleegd op 28 april 2021, https://www.oddee.com/item_96646.aspx. MURRAY, Jacqueline, ‘Gender Slippage and Other Anomalies’, in: SCHAUS, M. (ed.), Woman and Gender in Medieval Europe. An encyclopedia. Londen: Routledge, 2006, p. 403-404. ORTIZ, Daniel, ‘Creating controversy: Essentialism and constructivism and the politics of gay identity’, Virginia Law Review 9 (7), 1993, p. 1833-1857. OSTKAMP, Sebastiaan, ‘Profane Insignien und die Bildsprache des Spätmittelalters: Die Welt Christlicher Normen und Werte Steht Kopf’, in: WINKELMAN, J. & WOLF, G. (eds.), Amsterdamer Beiträge zur älteren Germanistik. Erotik Aus dem Dreck Gezogen, Leiden: Brill, 2002, p. 155- 191. OSTKAMP, Sebastiaan, ‘The World Upside Down. Secular badges and the Iconography of the Late Medieval Period: ordinary pins with multiple meanings, Journal of archaeology in the low countries, 2009, p. 107-125. PIERS, Mitchell, DITTMAR, Jenna, CESSFORD, Craig, INSKIP, Sarah, ROBB, John, ‘Fancy shoes and painful feet: Hallux valgus and fracture risk in medieval Cambridge, England’, International Journal of Paleopathology, 2021, p. 2-11. PILCHER, Jane & WHELEHAN, Imelda, 50 Key Concepts in Gender Studies, New York: Sage Publications, 2004. PIRON, Willy, Laatmiddeleeuwse Seksuele Insignes, s.l: s.i, 2017. 127 PLEIJE, Herman, Oefening in genot. Liefde en lust in de late middeleeuwen, Amsterdam: Prometheus, 2020. PLUMMER, Ken, ‘Krafft-Ebing, Richard von (1820-1902)’, The Blackwell Encyclopedia of Sociology, 2017, pp. 1-2. RASMUSSEN, Ann Maria, ‘Wandering Genitalia: Sexuality & the Body in German Culture between the Late Middle Ages & Early Modernity’, Kings college Londen Centre for Late antique & Medieval studies 2, 2009, p. 1-30. RASMUSSEN, Ann Maria, ‘Moving Beyond Sexuality in Medieval Sexual Badges’, in: BURNS, J. & MCCRACKEN, P., From beasts to Souls, Notre Dame: University of Notre Dame Press, 2013, p. 221-247. REISS, Ben, ‘Pious Phallus and Holy Vulvas: the religious Importance of some Sexual Body-Part Badges in Late-Medieval Europe (1200-1550)’, Peregrinations: Journal of Medieval Art and Architecture 6 (1), 2017, p. 151-176. RETSCH, Christopher, Amor und Frau Minne. Obszön-erotische Tragezeichen als frivole, Liebesgaben. Onuitgegeven masterproef. Bamberg universiteit, 2013. SCHMIDT, Roberta & VOSS, Barbara, ‘Archaeologies of sexuality: an introduction’, in: VOSS, B. & SCHMIDT, R., (eds.), Archaeologies of Sexuality, Londen: Routledge, 2000, p. 1-24. SCHULTZ, James, ‘Bodies that Don’t Matter: Heterosexuality before Heterosexuality in Gottfried’s Tristan’, in: LOCHRIE, K., MCCRACKEN, P & SCHULTZ, J. (eds.), Constructing Medieval Sexuality, Londen: University of Minnesota Press, 1997, p. 91-111. SIMONSEN, Margrete Figenschou, ‘Medieval pilgrim Badges. Souvenirs or Valuable Charismatic Objects’. In: VEDELER, M ET AL. (eds.), Charismatic objects from Roman Times to the Middle Ages. Oslo: Cappelen Damm As, 2018, p. 170-195. 128 SPARGO, Tamsin, Foucault and Queer Theory, New York: Icon Books, 2000. SPENCER, Brian, Pilgrim Souvenirs and Secular Badges, Medieval Finds From Excavations in Londen, New York: Boydell & Brewer, 2010. TAYLOR, Chloë, The Routledge Guidebook to Foucault’s The History of Sexuality, New York, Routledge, 2017. TONDROVA, Rostislava, ‘The Aureole and the Mandorla: Aspects of the Symbol of the Sacral from ancient Cultures to Christianity’, in: TOPALILOV, I. & GEORGIEV, B. (ed.), Transition from Late Paganism to Early Christianity in the architecture and art in the Balkans, Shumen: Shumen University Press, 2016, p. 199-223. The Guardian, Medievalists excited at parchment fragment of ‘vagina monologue, 26 Juli 2019, geraadpleegd op 1 Augustus 2021, https://www.theguardian.com/world/2019/jul/26/medievalists-excited-parc… SCHWENTZEL, Christian- Georges, ‘The conversation’, When did the vulva become obscene?, 21 Januari 2020, geraadpleegd op 20 April 2021, https://theconversation.com/when-did-thevulva-become-obscene-130078. VAN BEUNINGEN, Hendrik Jan, ‘Technische aspecten: gietvormen, metaalsamenstellingen.’ in: VAN BEUNINGEN, H.J.E & KOLDEWEIJ, A.M. (eds.), Heilige en profaan 1. 1000 uit de collectie van Beuningen, Den Haag: Stichting middeleeuwse religieuze en profane insignes en spa Uitgevers, 1993a, p. 16-26. VAN BEUNINGEN, Hendrik, Jan & KOLDEWEIJ, Jos, Heilige en profaan 1. 1000 uit de collectie van Beuningen, Den Haag: Stichting middeleeuwse religieuze en profane insignes en spa Uitgevers, 1993b, p. 16-26. 129 VAN BEUNINGEN, Hendrik Jan, ‘Arnemuiden. Insignes uit de oude haven van Arnemuiden en een terugblik op ruim dertig jaar insigne- onderzoek in Nederland’, in: KOLDEWEIJ, A.M. et al. (eds.), Heilig en Profaan 3. 1300 laatmiddeleeuwse insignes uit openbare en particuliere collecties, Zwolle: Stichting middeleeuwse religieuze en profane insignes en spa Uitgevers, 2012, p. 9-23. VAN HERWAARDEN, Jan, ‘Ende goede waerheit te bringen’, in: VAN BEUNINGEN, H.J.E., KOLDEWEIJ, A.M. & KICKEN, D. (eds.), Heilige en profaan 2. 1200 Laatmiddeleeuwse Insignes uit openbare en particuliere collecties, Zwolle: Stichting middeleeuwse religieuze en profane insignes en spa uitgevers, 2001, p. 23-31. VASS, Lóránt, ‘Is that not charming? Fascinum in Aquincum-Protection against evil Eye. Phallic Amulets in a Roman City’ in: ERZÉBET, H. (ed.), Budapest Régiségei XLXIX, Budapest: Abiprint Kft, 2016. VOSS, Barbara, ‘Sexuality studies in Archaeology’, The Annual Review of Anthropology 37, 2008, p. 317-336. VOSS, Barbara, (persoonlijke communicatie), via e-mail, 8 Juli 2021. WEIR, Anthony & JERMAN, James, Images of lust. Sexual carvings on medieval churches, Londen: Routledge, 1986. WEIR, James, Religion and Lust, Frankfurt am Main: Outlook, 2018. WIESNER-HANKS, Merry, Christianity and Sexuality in the Early Modern World, New York: Routledge, 2000. WINKELMAN, Johan, ‘Ploegende boeren, barende akkers. Over liederlijke Vlaamse liedeken en laatmiddeleeuwse erotisch insignes’, Nederlandse Letterkunde 8, 2003, p. 10-21. WINKELMAN, Johan, ‘Bazige vrouwen, hitsige dwazen en leurende koplieden. Over laatmiddeleeuwse erotische insignes uit de Nederlanden’, in: VAN BEUNINGEN, H.J.E., 130 KOLDEWEIJ, A.M. & KICKEN, D. (eds.), Heilige en profaan 2. 1200 Laatmiddeleeuwse Insignes uit openbare en particuliere collecties, Zwolle: Stichting middeleeuwse religieuze en profane insignes en Spa uitgevers, 2001, p. 179-196. WOLF, Gerhard, ‘Phallus am Grillspieß und Vulva Auf Stelzen’, Amsterdamer Beiträge zur älteren Germanistik, 59 (1), 2004, p. 285-330. WOLFTAL, Diana, In and Out of the Marital Bed. Seeing Sex in the Middle Ages. Londen: Yale university press, 2010. World Health Organization, ‘Health Topics’, Gender and Health, s.d, geraadpleegd op 3 maart 2021, https://www.who.int/health-topics/gender#tab=tab_1. Wrigth, Thomas, The Worship of the generative powers. During the middle ages of Western Europe, [PDF], GlobalGrey, 2018, geraadpleegd op 20 April 2021, https://www.globalgreyebooks.com/ebooks1/thomas-wright/worship-of-the-g…. YATES, Tim, ‘Frameworks for an Archaeology of the Body’, in TILEY, C. (ed.), Interpretive Archaeology, Providence: Berg, 1993. YEOMAN, Peter, ‘An Archaeology of Pilgrimage’, in: GERRARD, C. & GUTIÉRREZ, A. (eds.) TheOxford Handbook of Later Medieval Archaeology in Britain, 2018, p. 1-18. ZWEERNIK, Kim & KOLDEWIJE, Jos, ‘Insignes en Jheronimus Bosch’, in: Van BEUNINGEN, H.j.E.,

Universiteit of Hogeschool
Kunstwetenschappen en archeologie
Publicatiejaar
2021
Promotor(en)
Barbora Wouters
Kernwoorden
Lisacci
Share this on: